Mənim mübarizəm - 9. Seymur Baycan
axtarmaq boş söhbətdir. Problem özlərindədir, təbiətlərindədir.
– Xanımlar arasında bəyəndiyiniz və ciddi hesab etdiyiniz nəsr yazan heç yoxdur?
– Sırf ədəbiyyat nöqteyi-nəzərdən oxuduqlarım arasında Jorj Sand ən güclü qadın yazıçıdır. Amma onun nəsri qadın nəsri deyil, kişi nəsridir. Kişi kimi yazıb əsərlərini. Jorj Sandın əsərlərin oxuyanda mənə elə gəlir ki, onun penisi olub. Nə bilmək olar, bəlkə həqiqətən də olub.
– Bəs Virciniya Vulf?
– Virciniya Vulf çox mənasız qadındı. Havayı yerə özünə əziyyət verib, əbəs yerə yerlə-göylə əlləşib. Həm də yaradıcılığında əziyyətlərinin bədii həllini verə bilməyib. Onun əsərləri mənasız, lazımsız gərginliklərdən ibarətdir, əsərlərində ədəbiyyat azdır. Halbuki, hikkəsini, mənasız iddialarını kənara qoymağı bacarsaydı, yaxşı əsərlər yaza bilərdi. Amma sonu faciə ilə bitsə də, onun oyunçuluğuna hörmət etməyə məcburam, xeyli adamı barmağına dolamağı bacarıb. Bunun özü də balaca iş deyil.
– Sizin Kulisdə gedən “Maraqsız sevgi əhvalatı” hekayəniz Fb-də müzakirələrə səbəb oldu. Qəribədir, Nazlı Çələbiyə dil, söz ehtiyatı, üslub və redaktə ilə bağlı tutduğunuz iradları sizin özünüzə tutmuşdular.
– Azərbaycanda mənim nəsrim haqqında fikir bildirəcək adamların sayı beşdən artıq deyil. “Onun Xallı adlı qara rəngli, qoca bir iti vardı. Bu qoca it öz damında hey büzüşüb yatırdı. Arabir hürmək istəsə də gücü çatmırdı”, “Ona Dərbəndə qaçmağı təklif etdim. Soruşma niyə məhz Dərbəndə? Özüm də bilmirəm. Nədənsə, mənə elə gəlirdi ki, qaçmalı olsaq, biz ancaq Dərbəndə qaçmalıyıq”, “Havadan at iyi gəlirdi” – bu cümlələr “Maraqsız sevgi əhvalatı” hekayəsindəndir. Bu cümlələrin ağırlığın başa düşməyən adamlara heç nə izah edə bilmərəm. Bu cümlələrdəki enerji hansısa bir qüvvəyə çevrilsə, həmin qüvvə doqquzmərtəbəli bir binanın altını-üstünə çevirər. Bura gəlib çatmaq asan olmayıbdır. Kobud, zövqsüz adamların dilində belə bir cümlələr yazmaq faciədir. Mənim nə yazdığımı bir, uzağı iki adam başa düşəcək. Bu bir, iki adamın başa düşməsi qalanlarının başa düşməməsindən üstün olacaq. Amma həmin adamlara yazığım gəlir. Onlara çox çətin olacaq. İtin əzabın çəkəcəklər həyatda. Nə etməli, həyat belədir, sistem belə qurulub. İtin əzabını çəkməsən, idrak ağacının meyvələrini dərib, dadına baxa bilməzsən. Necə deyərlər, bir dərdim var, min dərmana dəyişməm. Vəziyyət belədir, hər kəs öz seçimini etməlidir.
– Bu dəfə də çox zaman səslənən və sizin də qəbul etmədiyiniz fikir səslənmişdi: publisistikada daha ustadır! Sizcə, niyə bu fikri həmişə deyirlər?
– Bir mahnını bu qədər təkrar oxumaqdan yorulmadılar? Hər ikisində ustayam. Həm publisistikada, həm də nəsrdə.
– Ad çəkməkdə ehtiyatlı davranan Seymur Baycanın ədəbi camedə o qədər də tanınmayan bir xanıma ayrıca yazı həsr etdi…
– Qayıtdıq söhbətin əvvəlinə və yaxşı ki, qayıtdıq. Yazmayanda deyirlər, niyə yazmırsan, yazanda da deyirlər, niyə yazmısan? Yaxşı, mən nə edim? “Həzz” romanının təxminən ortasına çatanda, mütaliəni dayandırdım, girdim internetə, dedim, görüm, bu müəllif kimdir, nəçidir? Qarşıma bir video çıxdı. Nazlı həkim bir verilişdə heç bir elmi əsası olmayan fikirlər səsləndirirdi. Verilişin aparıcısı, həm də qonaqlar ona kinayə ilə baxırdılar. Bu səhnə mənə pis təsir etdi. Həmin anda Nazlı həkim gözümə çox köməksiz göründü. Ürəyim ağrıdı. Bilmirəm, nədənsə son vaxtlar mərhəmətli, sentimental olmuşam. Hər şey çox sürətlə baş verdi…
– Lakin düşünənlər var ki, Nazlı xanım haqda yazı bir az da həmkarlarınızı qıcıqlandırmaq üçün yazılıb.
– Belə bir fikrin yaranmasına görə çox kədərlənirəm. Nazlı xanım həkimdir, videolar çəkir, veriliş aparır. Ən əsası ədəbi tənqid, ədəbi mühit tərəfindən ciddi bir diqqət olmadığı halda yeddi kitab yazıb. Asan deyil. Şəxsən mən bunu bacarmazdım. Başım çıxmır bu qədər gücü, enerjini, həvəsi hardan alır? Bu qədər işin-gücün içində yeddi kitab yazmağa görəsən onu nə məcbur edib? Nazlı həkimdən mütləq müsahibə almaq lazımdır. Qoy bizi öz yaradıcılıq mətbəxi ilə tanış etsin.
– Bildiyimiz qədər, yeni hekayələr yazırsınız… İş nə yerdədir? Yeni kitab gələcəkmi?
– Hə, indi mənasız hekayələr yazıram. Ədəbiyyatın nirvanasındayam. Bilmirəm bundan o tərəfə nə yazmaq olar. Bundan o tərəfi yoxdur. Məni qane etməyən yeganə məsələ sürətin aşağı olmasıdır. Mart ayından bəri cəmi dörd hekayə yazmışam. Halbuki, səkkiz hekayə yazmalı idim. Mütaliə yazı prosesinə ciddi mane olur. Deyirəm, bu kitabı oxuyum bitirim, sonra hekayəni yazaram. Kitabı oxuyub bitirirəm, hekayəni yazmıram, keçirəm başqa kitaba. Bunu bir növ yaradıcı fərarilik də adlandırmaq olar.
BANAL SIRTIQLIQ HAQQINDA
Əldən qaçan balıq böyük görünər.
Sergey Dovlatov hansısa müsahibəsində, ola bilsin hansısa yazısında belə buyurmuşdur: Mən yazanda daima əsərin tərcümə olunacağı haqqında düşünürəm. Ona görə yox ki, əsər tərcümə olunanda tərcüməçi əziyyət çəkməsin. Ona görə ki, daima bu haqda düşünmək, məni artıq şeylər yazmaqdan xilas eləyir.
Dovlatovun sözləri yadımda belə qalıb. Yadımda necə qalıbsa, eləcə də yazdım. Tam dəqiqləşdirməyə həvəs olmadı. Bu səbəbdən Dovlatovun sözlərin dırnaq arasında vermədim.
Dovlatovun sözlərinə əməl edərək mən də nəsr yazanda daima mətnin tərcümə olunacağı barəsində düşünürəm. Bu barədə düşünmək həqiqətən də adamı artıq-urtuq şeylər yazmaqdan, boşboğazlıq eləməkdən, ucundan tutub, ucuzluğa getməkdən kifayət qədər qoruyur. Fürsətdən istifadə edib, qələm dostlarımı, həmkarlarımı nəsr yazarkən bu məsləhətə əməl etməyə çağırıram.
Dünən Əjdər Olun “Lo” romanını oxuyub bitirdim. Romanın dili çox sadə və oxunaqlıdır. Adamı qətiyyən yormur. Cümlələr su kimi rahatlıqla içilir. Lakin müəllif əsərdə xeyli artıq, lazımsız şeylər yazıb. Müəllif məndən yaşda böyük olmasaydı, “əsərdə bəzi yerlərdə boşboğazlıq edib” sözünü yazardım. Müəllif yaşda böyük olduğuna görə “əsərdə bəzi yerlərdə boşboğazlıq edib” sözlərini yaza bilmirəm. Tərbiyəm buna yol vermir.
“Lo” romanını mənim ixtiyarıma versəydilər, romanın əlli səhifəsini rahatlıqla ixtisar edərdim və bununla roman heç nə itirməzdi. Tam tərsinə, roman daha da oxunaqlı olardı, babat yüngülləşərdi.
Müəllif romanda doğulduğu, yaşadığı şəhərin şeiriyyətini, ab-havasını yaratmaq istəsə də, buna müyəssər ola bilməyib. Nəticədə uzunçuluğa yol verib. Uzunçuluq eləmək, artıq-urtuq şeylər yazmaq, digər yaxşı, maraqlı təsvirlərin də effektini aşağı salır. Mənim üçün indi tam, bütöv, susuz mətnlər