Qıpçaq çölünün yovşanı. Мурад Аджи

      Moskalçı tarixlər1

      Yox, Rusiya haqqında söhbəti coğrafiyasından, xalqından, az qala qurunun (Yerin) səkkizdə birini tutan torpağından, Qərbdə və Şərqdə yerləşən bir ölkədən, çoxlu Avropa və Asiya dillərində danışan (və ya danışmayan) ölkədən başlamayacağıq. Bunlar XIX əsrdə də, ondan qabaq da məlum idi.

      Görünür, xalqların çoxluğu, torpağın genişliyi, uydurmaların bolluğu Şərqi Avropada bügünkü rusiyalıların müəyyən olunmasında bəzi mənasız söhbətlərə gətirmişdir. Ruslar kimdir onlar? Rusiya haradır bura?

      Gülünc vəziyyətdir: Sibirdə irqi açıqca seçilən minlərlə monqoloidlər yaşayırlar; bunların sifətində slavyanlığın heç izi də, kölgəsi də yoxdur. Ancaq özlərinə rus deyirlər, yalnız rusca danışırlar və rus adları daşıyırlar. Nə vaxt və necə bu aşkar asiyalılar slavyan oldular?

      Heç Rusiyanın tarixinə təəccüblənməyinə dəyməz bu, başdan-başa tapmacadır. Belə ki, ilk siyahıya almaya görə 1917-ci ilə qədər Rusiyada 196 xalq yaşayırdı, sovet hakimiyyətindən sonra yüzə qədəri qalıb. Qalanlarını komissarlar sadəcə olaraq siyahıdan siliblər, rusların və ya başqa xalqların üstünə yazıblar; o zamanlar hakimiyyətin göstərişi ilə insanın milliyyətinə onun əmlakına baxılan kimi baxıblar.

      Sovet rejimində adını itirən birinci xalq kazaklardır. Bu qıpçaq nəsli olan əhalini kazaklıqdan çıxarıb rus yazdılar, onlar sovet dövrünün ilk “yeni rusları” oldular.

      Rusiyada, axı hara Rusdur (orta əsrlərdə Rusiyaya Rus deyilirdi T.H.) və hara Rus deyil? Sərhədi kim cızmalıdır?

      “Rus” nə deməkdir?

      Bu barədə artıqlaması ilə söz deyilib. Mahiyyətcə çox sadə olan bu suala müxtəlif nəsillərdən şairlər, yazıçılar, filosoflar bir-birindən “gözəl” cavablar vermək üçün çox yarışıblar. Elmə əsaslanmayan, yalnız emosiyadan doğulmuş nə qədər cavab olar?

      Rusiyada təsdiqini tapmış rəsmi baxış belədir: “Şərqi slavyan şüuru ilə özünü dərk etmiş qədim rusların etnik birliyi, erkən feodal çağlarda qədim rus Kiyev dövlətinin (IX-XII əsrlərin Kiyev Rusu) bütövlüyü dövründə formalaşdırılıb.

      Bəs Kiyev Rusuna qədər nə olub? Bu, boş yerdə yaranmayıb ki! IX əsrdə Dnepr sahilinə gələn bu insanlar kimlər idi? Haradan gəlmişdilər? Niyə məhz IX əsrdə ora gedib çıxdılar? Kiyev dövləti o qədərmi bütöv və güclü idi ki, üç əsrdən də az müddətdə onda yeni xalq formalaşsın? Belə olduqda aydın olmur ki, indi Kiyevin yerli-köklü əhalisi niyə rus yox, ukraynalı adlanır? Axı, guya Rus (dövlət nəzərdə tutulur T.H.) elə məhz Kiyevdir. Nəhayət, bəs niyə ukraynalıların və rusların mədəniyyətləri bir-birindən son dərəcə fərqlidir? Əgər bir kökdəndirsə, axı onlar eyni olmalıdır. Yoxsa yox?

      Kiyev Rusunun yaranmasına qədər Misirdə, Qədim Yunanıstanda, Qədim Romada sivilizasiyalar çiçəklənmiş və solmuşdu hələ Qədim Şərqi demirəm. Kiyev Rusuna qədər bəs indiki Rusiyanın ərazisində nə olmuşdu? Doğrudan da, səhra ki deyildi?

      Təəssüf ki, Rusda bu suallardan süqutla yan keçilmək adətdir. Yaxud cavab əvəzinə yeni suallar və anlaşılmazlıqlar doğuran fərziyyələr söylənilir.

      Ancaq o uzaq zamanın sənədləri saxlanmışdır. Bütün dünya bilir bunu. Heç bir sirr yoxdur. Sirr ancaq rusların özü və Rusiyada yaşayan bütün başqa xalqlar üçündür. Bu məlumatları sadəcə onlardan gizlədirlər və ya başqa cür, istədikləri kimi şərh edirlər. Niyə hər şey öz adı ilə deyilməsin? Kimə alatoranlıq işıqdan daha üstündür? Ancaq soxulcanlara!

      Məsələn, alman tarixçisi L. Müllerin əsərlərində RUS xalqının adı ilk çəkilən erkən sənədlər təhlil olunur bu adam qədim Şərqi Avropa üzrə etiraf olunmuş avtoritetdir.

      “Bertin salnamələri”, “Rus salnaməsi”, Konstantin Baqryanorodnının “İmperiyanın idarə olunması haqqında” traktatı və s. mənbələr, hər yerdə eyni şey deyir: ruslar adı ilə skandinaviyalıları varyaqları tanıyıblar.

      Belə çıxır ki, Rusiyanın irəlidə gətirilmiiş sitatın götürüldüyü “Dünya xalqları” adlı ensiklopedik məlumat kitabı, yumşaq desək, dəqiq deyil. Əsl ruslar haqqında susub onun adını özünə götürmüş rus xalqından danışmaq kobud səhvdir. Bəli, IX-XII əsrlərdə Kiyev Rusunu həqiqətən ruslar qurublar. Ümumi məlum şeyi gizlətmək nəyə lazımdır? Niyə slavyanları Rusun (Kiyev Rus dövlətinin T.H.) “qurucusu” eləyirlər?

      “Bertin annaları"nda (salnaməsində T.H.) məlumat verilir ki, ruslar 839-cu ildə Bizans səfirliyi ilə birgə Mömin Lüdovikin (Lüdovik Blaqoçestivıй) yanına gəlirlər. Bu ilk, ən qədim yazılı məlumatdır ki, orada “ruslar” adında xalqdan danışılır.

      Onlar milli mənsubiyyətləri haqqında suala cavab verirlər ki, isveçdirlər. Və buradaca müəllif aydınlaşdırır ki, “biz onlara normanlar deyərik”. Belə çıxır ki, ilk ruslar slavyan deyillər. Hələ bu azdır, onlar özlərinin “slavyan” olmalarından tam xəbərsizdirlər. Onların kökü tamam başqadır.

      Təkcə yunanlar yox, eyni zamanda romalılar, ərəblər, qıpçaqlar, farslar bütün dünya IX-XII əsrlərdə “rus” sözünü eyni mənada başa düşürdülər. Bu sözlə Rusiyada “varyaqlar” adı ilə məlum olan xalqı tanıyırdılar.

      O vaxtın bütün tarixi sənədlərində belə yazılıb, bu barədə mübahisə açmaq cəfəngiyyat olardı.

      Şimali Avropada norman epoxası olub. I minilliyin axırlarında onlar yalnız Kiyev Rusunun əsasını qoymayıblar. Məsələn, 1066-cı ildə varyaqlar İngiltərəni işğal etdilər və hakim nəslə çevrildilər. Ancaq başqa ənənələrlə tərbiyələnmiş ingilislər bu barədə susmağı və ya onu inkar etməyi lazım bilmirlər. Həmin tarixi fakt bugünkü ingilislərin heysiyyətini alçatmır. Bəs onda avstraliyalılar nə etsinlər onların dövlətini sürgün edilmiş gəlmələr yaradıblar. Bəs pirat nəslinin törəmələri maltalılar?

      Ruslar (isveç mənşəli əhali varyaqlar nəzərdə tutulur T.H.) güclü xalq idi, onlarla hamı hesablaşırdı. Onlar özlərinə hörmət etdirməyi yaxşı bacardılar. Bəs niyə rusiyalılar onları qəbul etmirlər? Niyə özlərinə xüsusi tarix uydururlar?

      Maraqlıdır: bəs varyaqlar özləri Kiyev Rusunu Dnepr üstündə öz yeni dövlətini siftə necə adlandırıblar?

      Onu Rus adlandıra bilməzdilər, çünki qədimdən skandinaviyalılar bu sözlə öz həmtayfalarını adlandırıblar Şimali İsveçdən olan, Stokholmdan şimalda yerləşən sahilboyu sakinlərə belə deyiblər, onları elə bu gün də elə adlandırırlar. Onlar çox cəsur adamlar idilər, şücaətlərinin həddi yox idi: mahir dənizçi, igid döyüşçü idilər, bütün Şimali Avropanı nəzarət altında saxlayırdılar. Suda və quruda tayları-bərabərləri yox idi.

      “Rus” sözünün özü qədim varyaqcada (qədim island dialektində) “avarçılar”, "dənizçilər" mənasında olub. Skandinaviyalılar dünyaya məhz dənizçi, “dəniz cəngavərləri” kimi tanınıblar. Çaylar onlar üçün magistral yollar sayılıb, dənizsahili sıldırım qayalıqları yumşaq yuvaları biliblər. Qədim saqaları (skandinav folkloru janrı T.H. bunu gözəl təsdiqləyir onların qədim həyatı qədim lövhələrdə öz tarixiliyini saxlayır.

      Bu barədə, əgər hələ varsa, son şübhələri finlər və estonlar dağıdırlarisveçlilərin bu qədim qonşuları öz qədim adətləri ilə bu gün də İsveçi “Roussiya adlandırırdılar (“Rusiya” sözü ilə müqayisə edin T.H.). Eyni zamanda öz cənub qonşularına bu yaxınlara qədər xəritədə “SSRİ" adlanan ölkəyə “Veniya" deyiblər. Bu, “venedlər” sözündəndir