Nowa Historia Meksyku. Erik Velasquez Garcia
odnaleziono w Iztapalapie i w Tehuacán.
Kolejnym miejscem w Meksyku ze śladami obecności człowieka w okresie archeolitycznym jest stanowisko zwane Laguna de Chapala w stanie Kalifornia Dolna (12 600 ± 270 p.n.e.), gdzie wykopano kilka dużych narzędzi kamiennych, oraz Cueva del Diablo, jaskinia w stanie Tamaulipas. W jej dolnych warstwach znaleziono kamienne narzędzia, które typologicznie sytuuje się w owej epoce. Na brzegach jeziora Chapala i w Zacoalco w stanie Jalisco zlokalizowano z kolei liczne obrobione kości zwierząt – nacinane, dziurkowane i gładzone. W Loltún na Jukatanie zachowały się pozostałości pradawnego warsztatu obróbki krzemienia z różnymi stanowiskami pracy, chociaż bez śladów umożliwiających datowanie. W Teopisca-Aguacatenango w stanie Chiapas również odnaleziono kolekcję kamiennych artefaktów, które ze względu na kształty można uznać za pochodzące z tamtej epoki.
Wczesny okres cenolityczny (12 000–7000 p.n.e.)
Okres ten odegrał decydującą rolę w niedawnej historii Ziemi, gdyż megafauna plejstoceńska zaczęła stopniowo zanikać z powodu powszechnego ocieplenia lub nadmiernego łowiectwa, a być może w wyniku obu tych zjawisk. Umiejętności łowieckie człowieka znacznie się rozwinęły dzięki widocznemu postępowi technologicznemu, który przyniósł wielką różnorodność ostrzy liściowatych i żłobkowanych. Nie rezygnowano ze stosowanego wcześniej obtłukiwania, ale pojawiły się retuszery do ścierania, wykorzystywano też materiały miękkie, takie jak kości, rogi zwierząt i drewno (pobijaki); ponadto obróbka stawała się coraz staranniejsza.
Mapa 1.1 Lokalizacja stanowisk – okres archeolityczny i wczesny cenolityczny
Jedną z najbardziej znanych tradycji kamiennych tego okresu jest kultura grotów liściowatych typu Clovis, które służyły jako broń miotana z wyrzutni ręcznych i które były związane z polowaniami na mamuty. Ostrza te mierzą 12 cm długości i charakteryzują się powstałym w wyniku uderzeń małym, rynienkowatym żłobieniem, które służyło do osadzania ostrza na drewnianym drzewcu. Uważa się, że wyrób tych narzędzi, które prawdopodobnie są najstarszymi na kontynencie i zostały znalezione w różnych częściach Meksyku, jak również w Cuenca del K’iche’ (Gwatemala) i w Ladyville (Belize), trwał przynajmniej 700 lat. Ich użytkownicy rozwinęli ok. roku 10 000 p.n.e. bogatą kulturę, w której polowanie na wielkie zwierzęta musiało być stosunkowo powszechne. Ludzie ci współistnieli z wieloma innymi grupami, które eksploatowały zasoby naturalne różnych obszarów geograficznych. Przypuszcza się, że we wczesnym okresie cenolitycznym łowiectwo nabrało dużego znaczenia, prawdopodobnie w ramach dostosowywania się do radykalnych zmian klimatu. Te ostatnie, kładąc kres plejstocenowi, przeobrażały środowiska, od których zależni byli dawni zbieracze. Nie zaprzestano jednak zbieractwa i prawdopodobnie nadal było ono głównym zajęciem. Na terenie dzisiejszych stanów Chihuahua i San Luis Potosí pojawiła się inna, późniejsza tradycja ostrzy określanych jako Folsom (ok. 7500 p.n.e.). Uważa się, że trwała ona przez 1,2 tys. lat i wiązała się z polowaniami na obecnie wymarłe bizony. W grotach typu Folsom tylne żłobienia biegną wzdłuż i wszerz całej powierzchni. Odnaleziono także ostrza trzoneczkowate, formowane retuszerem i charakteryzujące się wyjątkowym wygładzeniem na dolnych krawędziach, jak również groty w kształcie rybiego ogona, należące do tradycji południowoamerykańskiej, znalezione w Cueva de los Grifos, jaskini w stanie Chiapas, w powiązaniu z grotami typu Clovis. Oczywiście owe tradycje kamienne mają wielką ilość podtypów, co jest niewątpliwie oznaką rosnącej specjalizacji technologicznej.
Ilustracja 1.1 Ostrza grotów z wczesnego okresu cenolitycznego
Słynna rzeźba w kształcie głowy psa, wykonana w kości zwierzęcia z rodziny wielbłądowatych – tzw. Święta Kość z Tequixquiac – została znaleziona w 1870 r. w owej miejscowości w stanie Meksyk. Szacuje się, że ma 14 tys. lat i stanowi najstarszy znany przykład sztuki na terytorium Meksyku. Ponadto uważa się, że znalezisko kości mamuta, które zostały połamane specjalnie w celu uzyskania odłupków i rdzeni, jest dowodem na działalność człowieka w stanowisku Tocuila (w Texcoco) ok. 11 200 p.n.e. Znaleziska w El Peñón III (w stanie Meksyk) są na podstawie czaszki kobiecej datowane na 10 750 p.n.e. Z okresu późniejszego o 2 tys. lat mamy już pierwsze ślady udomowienia roślin, np. pewna odmiana dyni była wysiewana w kolczastych zaroślach na wzgórzach położonych na południe od późniejszego miasta Mitla (w stanie Oaxaca) ok. 8050 p.n.e. Przypuszczalnie nigdy nie była pożywieniem, służyła raczej jako naczynie na wodę. Należy zaznaczyć, że chociaż wyżywienie na tym etapie nigdy nie pochodziło z intencjonalnych siewów, to przyjmuje się, że wszystkie grupy koczowników znały proces wzrostu roślin, a nawet zdarzało im się w niego ingerować, żeby w szczególnych przypadkach uzupełnić dietę. W zasadzie rolnictwo tamtego okresu jest jedynie systematycznym zastosowaniem całej serii technik znanych zbieraczom i łowcom. Z kolei półosiadłe obozowisko w Zohapilco w nadjeziornej części Doliny Meksyku jest dowodem na to, że od 8000 p.n.e. ludzie mogli adaptować formy życia osiadłego bez konieczności zajmowania się rolnictwem, pod warunkiem że istniała duża różnorodność zasobów naturalnych w okolicy oraz w pobliskich jeziorach.
W tej samej epoce grupy ludzkie pochodzące z południa Kalifornii i północno-wschodniej Arizony emigrowały na Półwysep Kalifornijski i stworzyły tradycję ostrzy Clovis, udokumentowaną w El Batequi, Laguna de Chapala i San Joaquín. Inne obiekty kamienne pochodzące z tego okresu zostały znalezione w Rancho Colorado (Chihuahua), Rancho Weicker (Durango), Presa Falcón (Tamaulipas), La Chuparrosa (Coahuila), Cueva del Tecolote (Hidalgo), Santa Isabel Iztapan (stan Meksyk), San Bartolo Atepehuacán (Dystrykt Federalny), San Juan Chaucingo (Tlaxcala), Coxcatlán, El Riego, Tehuacán i Valsequillo (Puebla), Cueva Blanca i Guilá Naquitz (Oaxaca), Teopisca, Cueva de los Grifos i Cueva de Santa Marta (Chiapas), a także w piętnastu stanowiskach w stanie Sonora, dwóch w Nowym Leonie i trzech w Jalisco. W Tlapacoi znaleziono czaszkę męską (7900 p.n.e.), a we wspomnianej już Cueva de los Grifos – ludzki ząb trzonowy (7200 p.n.e.).
Późny okres cenolityczny (7000–5000 p.n.e.)
Ten przedział czasowy odpowiada niedawnej epoce geologicznej, czyli holocenowi. Klimat, środowisko i żyjące gatunki późnego okresu cenolitycznego przypominały zatem dzisiejsze warunki. Wielkie ssaki wyginęły z powodu suszy, która przyczyniła się do zaniku ich siedlisk, łowiectwo przestało więc odgrywać ważną rolę, a podstawą diety stały się prawdopodobnie nasiona. Mniej więcej z 5950 p.n.e. pochodzą ślady udomowienia dyni w Tehuacán, a w innych regionach istnieją świadectwa okresowego wykorzystywania awokado, amarantusa i dzikiej kukurydzy. Zaczęto mleć nasiona jako zapasowe pożywienie na okres pory suchej. Pociągnęło to za sobą ważne zmiany w technologii oraz miało zauważalny wpływ na specjalizację narzędzi zależnie od regionu. Wraz z pojawieniem się techniki szlifowania-polerowania (wygładzania kamienia przy użyciu wody i materiału ściernego: piasku lub żwiru) możliwa stała się obróbka twardszych kamieni i wyrób siekier, toporków do obróbki drewna, jak również żaren i moździerzy do ucierania nasion oraz pigmentów. Rozpowszechniły się także ostrza liściowate (w kształcie liścia laurowego) z trzonkiem oraz groty wyglądające jak płetwy z klinowatymi nacięciami (rowkami) u podstawy, których krawędzie dolnej części obtłukiwano, aby można je było łatwiej i mocniej osadzić na drzewcu. Krawędzie tych grotów były starannie kształtowane za pomocą retuszerów i cyzelowane, co pozwalało na uzyskanie sporego i wytrzymałego ostrza. Polowano na zwierzynę większych rozmiarów, zapewne na jelenie, pekari, króliki i goffery4.
W tym samym okresie na terytorium
Są to ssaki z rzędu gryzoni, z rodziny