Żony SS-manów. Kobiety w elitarnych kręgach Trzeciej Rzeszy. Gudrun Schwarz
w Berlinie i kupiła mały dom z obejściem i ogrodem w Waldtrudering w pobliżu Monachium. Hodowała około 50 kur i sprzedawała produkty rolne. W 1929 r. urodziło się jedyne dziecko tego małżeństwa, córka Gudrun196. Również w 1929 r., 6 stycznia, Himmler został mianowany przez Hitlera reichsführerem SS i już wkrótce rodzina przeprowadziła się do Gmund. Od 1933 r. mieszkała częściowo w Berlinie-Dahlem.
Tygodnik „Spiegel” w 1950 r. wydrukował charakterystykę Margarete autorstwa Liny Heydrich: „W czasie pierwszej wojny jako sanitariuszka z pewnością stanęła na wysokości zadania. Kiedy ją po raz pierwszy zobaczyłam, byłam skonsternowana. I ta kołtuńska, pozbawiona poczucia humoru, ogarnięta lękiem przestrzeni blondynka ze swoimi tikami twarzy zawładnęła mężem do co najmniej 1936 r. i miała na niego wielki wpływ. Wystrój mieszkania w Dahlem był równie drobnomieszczański i skąpy jak ona sama197.
Od 1936 r. żona i córka mieszkały Gmund, a Himmler w Berlinie. Kontakt między małżonkami polegał przede wszystkim na wysyłaniu listów, które Margarete zawsze rozpoczynała słowami Mein Lieber Guter („Mój dobry kochany”). Fraenkel pisze o życiu rodzinnym Himmlera: „Himmler wiódł ubogie życie domowe. Nie żywił silnych uczuć do kobiety, z którą się ożenił; jego prawdziwą namiętnością była praca w Berlinie. Doprowadziło to stopniowo do separacji małżonków, wprawdzie nigdy formalnie nieorzeczonej, ale faktycznej. Marga przebywała w willi w Gmund, która aż do końca pozostała solidnym, mieszczańskim domem rodzinnym Himmlera”198.
Margarete Himmler bardzo energicznie robiła użytek ze swoich prerogatyw jako małżonki reichsführera SS. Podczas zjazdu partii w 1938 r. zaprosiła żony najwyższych rangą führerów SS „i wiążącym programem dnia wzięła je pod swoje skrzydła. Kiedy Lina Heydrich i Frieda Wolff wyrwały się spod tej kurateli i na własną rękę bawiły się w gronie towarzyszy partyjnych, zostały ordynarnie przywołane do porządku. Poskarżyły się swoim mężom, którzy z kolei „zgłosili protest przeciwko zachowaniu reichsführerowej SS – z sukcesem o tyle, że potężny mąż uniósł ramiona, spojrzał bezradnie i wyraził się następująco: «No, taka już ona jest!»”199.
Lina Heydrich, nazwana przez Adolfa Eichmanna „prawdziwą Fryzyjką”, która „uczestniczyła we wszystkich wieczorkach towarzyskich” i została opisana przez Wilhelma Höttla jako „baba trawiona ambicją”200, nieustannie konkurowała z żoną Himmlera: „W środy Marga Himmler zapraszała żony wyższych dowódców SS na kółko towarzyskie. Tymczasem pani Heydrich termin swoich popołudniowych zajęć gimnastycznych z żonami wyższych urzędników swojego męża również ustaliła na środę. Gimnastykowały się tam zarówno pani Nebe, jak i pani Lobbers. Jednak pani Lisel Nebe mogła sobie raczej pozwolić, by zgłosić, że jest chora”201. Lina Heydrich sama tak to opisuje: „Zakładam zrzeszenie gimnastyczne, Reinhard spontanicznie oddał nam do dyspozycji zarówno halę, jak i trenera swojego urzędu, w którym uprawianie sportu, w wyniku jednego z jego zarządzeń, od dawna jest obowiązkowe. Najpierw panie przychodzą z ociąganiem – i właściwie tylko dlatego, że wydaje im się, iż nie mogą sobie pozwolić na odrzucenie tej «oferty». Wszystkie są zakłopotane, sztywne i niepewne […] Osiem z tych kobiet z powodzeniem zdało egzamin na złotą, a dwadzieścia na srebrną odznakę sportową”202.
Od Friedy Wolff Lina Heydrich dowiedziała się, jakoby Himmler pod „naciskiem swojej żony” zażądał od Heydricha, by ten rozwiódł się ze swoją żoną Liną. Frieda Wolff podała jako powód: „Nie umiałaś się podporządkować. A do tego pani Himmler wie, że wszędzie przezywasz ją starą kozą”203. Lina Heydrich była jednak jeszcze silniejsza niż pani Himmler. Podczas przyjęcia w ogrodzie u Hermanna Göringa odparła jej napaść. Przypadek sprawił, że Himmler został wybrany na partnera przy stole pani Heydrich. Lina Heydrich opisała to spotkanie: „To były tragikomiczne godziny. Zrobiłam moją najsmutniejszą minę i siedziałam, jakbym połknęła kij. Wtedy Himmler spytał: «Dlaczego pani jest taka cicha?». A ja na to: «Dziwi to pana?». Następnie zatańczyliśmy. Himmler źle tańczył. Wtedy powiedział: «Ach, pani Heydrich, wszystko będzie dobrze». Widzicie, to było typowe dla Himmlera. Teoretycznie nakazał rozwieść się, ale kiedy mnie zobaczył, zabrakło mu już odwagi. Nigdy więcej o tej sprawie nie rozmawiano”204.
Heinrich Himmler z rodziną (Bild Bundesarchiv).
Pani Himmler, także po tym, jak straciła już względy swojego męża na rzecz „drugiej żony”, sekretarki Hedwig Potthast, wciąż była aktywna w zakonie SS. Z pomocą przemysłu SS zbierała zabawki dla dzieci. Na Boże Narodzenie 1944 r. zamówiła „do opieki nad rannymi i dla Waffen-SS 181 przedmiotów z drewna, które zostały posklejane w warsztatach należących do spółki SS Deutsche Ausrüstungswerke (Niemieckie Zakłady Zaopatrzenia) przez więźniów obozów koncentracyjnych. Wśród łabędzi, lalek, wozów konnych i lokomotyw znajdowały się – teraz dopiero – miecze, działa i bagnety”205.
Niektóre małżonki dowódców SS miały wysoką pozycję społeczną w obrębie narodowosocjalistycznego państwa: Przywódczyni Kobiet Rzeszy (Reichsfrauenführerin), Gertrud Scholtz-Klink, w grudniu 1940 r. poślubiła obergruppenführera SS i inspektora Narodowo-Politycznych Zakładów Wychowawczych (Napola) Augusta Heißmeyera. Gertrud Scholtz-Klink, rocznik 1902, w 1930 r. została kierowniczką okręgowej organizacji kobiecej (Gau-Frauenschaftsleiterin) NSDAP w Badenii. W listopadzie 1934 r. została przez Hitlera oficjalnie mianowana Przywódczynią Kobiet Rzeszy (Reichsfrauenführerin) i stała się tym samym najwyższą rangą kobietą w Trzeciej Rzeszy206.
Księżna Ingeborg Alice von Schaumburg-Lippe wraz ze swoim małżonkiem, księciem Stefanem, a także z mężem swojej siostry, dziedzicznym księciem von Waldeck-Pyrmont207 i z bratem swojego męża, księciem Friedrichem Christianem von Schaumburg-Lippe208, już w 1928 r. przychodziła na zebrania NSDAP w Monachium. W 1930 r. została członkinią partii. Jej małżonek w 1936 r. wstąpił do SS i natychmiast otrzymał stopień hauptsturmführera SS w sztabie Głównego Urzędu SS209. Latem 1933 r. został sekretarzem poselstwa w Sofii, ona zaś kilka tygodni później referentką do spraw kobiet przy grupie krajowej Organizacji Zagranicznej NSDAP. Aż do przeniesienia jej męża do Rzymu była Landesleiterin (kierowniczką krajową) i zastępczynią Mädelführerin w Bułgarii. We Włoszech pracowała w tej samej dziedzinie aż do przeniesienia do Rio de Janeiro. Tutaj jej zadaniem było organizowanie kobiet „niemieckiego pochodzenia”. W 1940 r. małżeństwo zostało przeniesione do Buenos Aires. Przejęła tam kierownictwo grupy kobiecej Niemieckiego Frontu Pracy (DAF) oraz „opiekę nad rodzinami DAF”; kierowała działalnością dobroczynną i redagowała czasopismo „Der Trommler” („Dobosz”). Poza tym we wszystkich krajach pracowała dla Czerwonego Krzyża. Po swoim powrocie do kraju w 1943 r. wstąpiła do korpusu pomocniczek SS i wkrótce awansowała do stopnia führerki SS210.
Hedwig Potthast, prywatna sekretarka i kochanka Himmlera (Bild Bundesarchiv).
Dwużeństwo:
Fraenkel, Manvell (1971, s. 49 i n.)
„Der Spiegel”, 9 lutego 1950, s. 24–28, tutaj 24.
Fraenkel, Manvell (1971, s. 82–83).
von Lang (1985, s. 100).
Eichmann (1980, s. 448); sturmbannführer SS Wilhelm Höttl pracował w wydziale zagranicznym Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy.
„Der Spiegel”, 9 grudnia 1950, s. 24–28, tutaj s. 24. Lisel Nebe była żoną gruppenführera SS Arthura Nebe. Od 1937 do 1944 r. był on szefem Urzędu Policji Kryminalnej Rzeszy, a od czerwca do listopada 1941 r. dowodził Einsatzgruppe B, oddziałem śmierci, którego główna kwatera znajdowała się w Mińsku na Białorusi. W ciągu tych czterech i pół miesiąca Nebe zameldował swoim przełożonym z Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy, liczbę 45 467 „zlikwidowanych osób”.
Heydrich (1976, s. 78). Dalej opowiada o poczynaniach żon esesmanów: „Nie skończyło się na odznace sportowej «Kobiet-Gestapo». W zrzeszeniu mamy dawną tancerkę, żonę jednego z urzędników, która proponuje nam, że nauczy nas tańczyć […] Wkrótce zbieramy się na odwagę, by zorganizować wielki wieczór towarzyski. Małżonki, narzeczone i przyjaciółki mężczyzn z Tajnej Policji Państwowej i SD miały zaszczyt zaprosić swoich mężów i przyjaciół na wieczorek towarzyski w berlińskiej Operze Krolla. Organizację wieczoru przejęły panie […] Popisujemy się niczym dziewczęta z rewii i tańczymy kankana. Jeszcze dziś widzę się jako
„Der Spiegel” pisze, że Himmler w tym czasie „rzeczywiście domagał się od swojego szefa SD rozwodu lub ustąpienia”, przywołując argument: „Kto nie potrafi dowodzić swoją własną rotą, nie może też dowodzić gromadą”. „Der Spiegel”, 9 lutego 1950, s. 24–28, tutaj s. 24.
Tamże. W 1941 r. Lina Heydrich sprawiła Himmlerowi szczególną radość: wyjątkowo poważnie traktując jego ideę „szlachty z krwi i ziemi”, wyuczyła się zawodu rolniczki i zdała egzamin przed Krajową Izbą Rolniczą w Brandenburgii. Heydrich (1976, s. 91).
Koch (1977, s. 23).
Por. Munzinger-Archiv/Internationales Archiv, Lieferung 30/50, s. 1586, Gertrud Scholtz-Klink; zob. także: Koonz (1987); Böltken (1995); Wagner (1996). August Heißmeyer już w 1925 r. był w NSDAP, a w 1930 r. wstąpił do SS i szybko zrobił karierę: w 1932 r. był führerem SS-Abschnitt okręgów Północna i Południowa Westfalia, w 1933 r. został mianowany brigadeführerem SS, w 1935 szefem Głównego Urzędu SS. Po zakończeniu rządów nazistowskich prominentna para Heißmeyer/Scholtz-Klink zmieniła się w prostych ludzi Heinricha i Marię Stuckebrock – było to nazwisko matki Heißmeyera – i uciekła z Berlina w kierunku zachodnim. Uciekinierzy znaleźli schronienie u starej znajomej: księżnej Pauline zu Wied, córki ostatniego króla Wirtembergii i wczesnej zwolenniczki ruchu nazistowskiego – wyróżnionej „Złotą Odznaką Partyjną” – na zamku Bebenhausen koło Tybingi. Żyli tutaj przez dwa i pół roku, poddali się denazyfikacji, przedstawiając się jako małżeństwo Stuckebrock, które nigdy nie miało nic wspólnego z narodowym socjalizmem, aż 29 lutego 1948 r. zostali odkryci i aresztowani. 14 kwietnia 1948 r. francuski trybunał wojskowy skazał ich za posługiwanie się sfałszowanymi dokumentami na 18 miesięcy więzienia. Izba Orzekająca w Tybindze 5 maja 1950 r. zakwalifikowała oboje do grupy głównych winowajców i skazała Heißmeyera na trzy lata obozu internowania, a jego żonę na 30 miesięcy obozu pracy. Po odbyciu kary para mieszkała w Tybindze-Bebenhausen, gdzie Heißmeyer zmarł 16 stycznia 1979 r. Jego żona Gertrud Scholtz-Klink żyje tam do dzisiaj [zmarła 24 marca 1999 r. – przyp. tłum.]. Por. Munzinger-Archiv/Internationales Biographisches Archiv, Lieferung 30/50, s. 1651 i n., August Heißmeyer; s. 1586 i n. Gertrud Scholtz-Klink; por. Birn (1986, s. 335).
Josias, dziedziczny książę von Waldeck-Pyrmont, od listopada 1929 r. należał do NSDAP, a od marca 1930 r. do SS. Już w 1936 r. awansował na obergruppenführera Oberabschnitt SS Rhein, a w 1937 r. Oberabschnitt Fulda-Werra. W 1939 r. został mianowany Wyższym Dowódcą SS i Policji w IX Okręgu Wojskowym (Weimar). Po wojnie został aresztowany i w 1947 r. skazany na karę dożywotniego więzienia. Już we wrześniu 1950 r. został jednak zwolniony z przyczyn zdrowotnych. Jego obie córki w latach czterdziestych XX w. wstąpiły do korpusu pomocniczek SS.
Książę Friedrich Christian von Schaumburg-Lippe wstąpił do NSDAP w 1929 r. Od 1933 do 1945 r. był osobistym adiutantem Goebbelsa; od 1935 r. radcą stanu, następnie naczelnym radcą stanu i radcą ministerialnym, referentem w Ministerstwie Propagandy Rzeszy, w Wydziale Zagranicznym. W 1943 r. został mianowany standartenführerem SA. Po aresztowaniu w 1945 r. był internowany do 1948 r., w 1950 r. uznano go za zdenazyfikowanego. Po zwolnieniu z więzienia zajął się pisarstwem. Zmarł 20 września 1983 r. Por. Munzinger-Archiv/Internationales Biographisches Archiv – Personen aktuell, CD-Rom, 2/1996.
Książę Stefan von Schaumburg-Lippe w 1937 r. został awansowany na sturmbannführera SS, a w 1939 r. na obersturmbannführera SS. W 1943 r. odszedł „z honorami” ze służby w Ministerstwie Spraw Zagranicznych (zgodnie z zarządzeniem Führera z 19 maja 1943 r., o trzymaniu ludzi z międzynarodowymi koneksjami z dala od decydujących stanowisk w partii, państwie i Wehrmachcie); w 1944 r. pracował dla firmy Thomsen jako pełnomocnik do spraw obrony i ochrony zakładu. Por. Bundesarchiv Berlin, Document Center, SSO-Akte Stephan Prinz zu Schaumburg-Lippe. Nie wiadomo, jak potoczyły się jego losy po wojnie.
Por. Bundesarchiv Berlin, Document Center, SS-Akte Schaumburg-Lippe, Ingeborg Alice von, Lebenslauf; zob. także Bundesarchiv Koblenz NS 32 II. Po wojnie księżna zaangażowała się w działalność „Stille Hilfe”.