Klimtol. Etienne van Heerden
Soos altyd is Eenslie Maree se oë wyd oop en sy verstand rats. Ludo kyk dadelik weg. Hy wil nie hê dat die raserige Klipruggers Ankervoet en Eenslie Maree se blikke moet volg nie. Hy’t reeds gesien hoe vinnig vingers vandag kan wys.
Hy dink aan wat die vissers altyd sê: “Jy kan die see sit en kyk so lank as wat jy wil, hy bly na jou toe aankom.”
Die dag is gevaarlik, besluit Ludo en hy weet die vliepiering kan enige oomblik inkom en dan is hy pê.
*
Ja, so is die verliefdheid; dis ’n skip wat sink en elke troetelwoord wat jy haar wou toevoeg maar nooit hét nie, is ’n matroos wat aan wal moet swem.
Ludo onthou met verlange die vrou met die kamera wat hom kom afneem het jare gelede, in die sestigerjare.
Hy onthou daardie aand toe hy as amptelike verteenwoordiger van Coca-Cola Yo-yo’s in Namakwaland op daardie dorpie was. Die Opeltjie was nog blinknuut, en hy had twee yo-yo’s. Niemand het van die tweede een geweet nie. Vir die kampioen-mite was dit noodsaaklik dat mense glo dat daar net een kampioen-yo-yo is, nes ’n topviolis een viool het, of ’n jagter die geweer waarmee hy in die aangesig van die aanstormende leeu sy eie lewe al gered het.
Sy klein Stradivarius het hy altyd by hom gehad, dieselfde een wat deesdae langs die rekenaar se toetsbord lê terwyl hy op die Internet is, die toutjie om sy middelvinger selfs wanneer hy tik.
Oor daardie een yo-yo het hy baie gepraat want dit het legende gebou. Die klimtol was vir hom soos ’n ledemaat. Hy het dit beter as sy eie regterhand geken en nog meer, hy was een van die sonderlinge klimtolkampioene wat in sy vroeë jare met albei hande kon speel en ’n ruk lank het hy dit oorweeg om ’n tweede yo-yo vir ’n deel van sy vertoning by te bring, maar ná gesprekke met Coca-Cola het hy daarteen besluit omdat dit afbreuk sou doen aan die mite van die enkele, heilige yo-yo waarsonder die kampioen niks sal wees nie, die yo-yo wat almal begeer want dit is magies.
Vir die wis en die onwis was daar egter ’n tweede in die paneelkissie van die Opel.
Daardie aand in die jare sestig. Die watersak swaai nog heen en weer hier onder die voorbuffer toe hy voor die hotelletjie stilhou. Dit was iewers skuins die nuwe jaar in, en Krismis-mistletoe was nog vasgespyker bokant die hotel se ingang.
Iewers binne was ’n waaier opgestel. Wanneer jy by die voordeur inkom, ruik jy vlieëgif, rooipolitoer en broodpoeding.
Hy had ’n klein reistassie by hom, en daarby ’n klerehanger met sy smoking jacket, en dan, in sy hand, die klimtol. Die aankoms was belangrik. Stories loop gou op hierdie dorpies, en jy moet gewapen kom en jou banier moet wys. Wat daardie eerste persoon wie se oog op jou val en wat met jou te doene het waarneem, gaan vir hom of haar kosbare besit word in die ure daarna en jy moet weet dat hul indruk wyd en vinnig sal loop en jy moet vooraf daarop ingestel wees en jy moet weet wat jy doen.
Hy kom hier met ’n gevoel van oortreding.
Hy weet: hier word nie ligtelik gespeel in Namakwaland nie. Dit is die jare sestig en Verwoerd het weggebreek uit die Statebond en as jy die weer ken en die reuk van die wind en jy verstaan jou diere sal jy sien dat die hele natuur op ’n groot droogte bedag is. Dit gaan vir lank nie reën nie. Triestige tye wag op die Weskus en die hele streek deur die Karoo tot selfs by die grasveld Transkei se kant toe. Meer suid ook, verby die volstruiswêreld tot in George. Mense is versigtig en op hul hoede en daar is Uhuru in die noorde. Nonne word in die Kongo vermoor. En as daar die dag gespeel word, is die perke van die spel versigtig afgemeet.
Jukskei, en met swaar sugte word die stukke in die sandput geslinger.
Albaster. Solank dit kinders is, en solank hulle op die hitte van die dag hul kakiehoedjies op het en in die skaduwee speel, is dit reg. Maar as een ghoen te veel maai onder die bure se kinders, word daar gemaan oor gierigheid en ambisie. Respekte en mededeelsaamheid.
Kaart. Vreetpak en rummie, want dis te warm vir die konsentrasie wat brug verg; kaartspel, ja, by lamplig terwyl die motte spartel in die komme water wat by lampe uitgesit is op die stoepe. Oral staan die groot skottels louwater met ’n vlammetjie daarnaas en verdrink die motte in hul honderde.
Dis by die toonbank van die verteenwoordiger van hierdie stugge wêreld dat hy aanmeld. Sy ruik soet en hy kan haar geur moeilik onderskei van die reuk van vlieëgif by die ingang en die taai geur van broodpoeding uit die eetkamer. Toorballetjie in die hand staan hy daar, en buite gloei die logo op die Opel se deur. Haar oë soek die klimtol. Hy maak of hy die klimtol probeer toevou en wegsteek in sy hand, maar sy ken die yo-yo uit ’n artikel wat sy gelees het en uit gerugte wat sy gehoor het. Ook oor die draadloos is daar iets uitgesaai, so sy het dae gelede al besluit sy sal haar oë daarvoor oophou wanneer hy inboek, dit het hy geweet.
Met die truuk van kamma-skaam was daar egter ’n dubbele bodem, want hy was régtig skaam. Dit was ’n skaamte by hom oor spelerigheid, selfs oor sy aangenome naam wat speel beteken, Ludo. In hierdie wêreld leef mense hard en kry hulle swaar, en hiernatoe bring hy die blink spoggerigheid van ’n nuwe Opel en ’n smoking jacket wat oor die skouer gegooi is – dit terwyl almal met afgeleefde karre ry en kakieklere dra. Boonop het hy by hom ’n speelding, ’n niksnutstol, ’n kierangspinner.
Terwyl hy die register teken, voel hy haar oë op hom. Die ou tannie kyk hom metodies deur, en altyd maar kom haar oë terug na die klimtol, wat hy nou so half skuins agter sy rug hou.
Soos ’n nar wat buite die sirkustent graag wil beklemtoon dat hy ’n gewone man met erns is, glimlag hy nie vinnig wanneer hy nie op die verhoog is nie. Hy hou dit formeel, want dit gee ook status aan die spel en dan is trieks meer as ’n vermakery en dit word behendigheid en professionalisme en so kry hy meer respek.
Hy is ernstig oor wat hy doen en wy ure aan nuwe trieks en soos ’n balletdanser se senings is sy skouerligamente en selfs sy heupe en veral natuurlik sy rug gewoonlik soggens seer en taai. Sy hand hou nog en gelukkig sy elmboog ook. Dis wat by kampioene eerste gaan, die elmboog. Want by sekere van die moeiliker trieks moet jy jou arm kan knak en draai terwyl jou lyf nog agterna kom en dit kan jou beseer of op die duur knaende, stram pyn soos tandpyn veroorsaak en dan moet jy daaraan dink om te probeer aansluit by Coca-Cola se verkoopsafdeling of een van die botteleringsfabrieke.
Maar hy hou nog, hy is in sy praaim en hy sorg dat hy nie te veel drink nie want onthouding hou die oog suiwer. Sy trieks verg tydsberekening en sy gelaat moet helder bly vir die verhooglig.
In hotelkamers lê hy ook op sy bed en doen nougeset saans voordat hy aan die slaap raak sy Tromp van Diggelen-oefeninge. Dis die man wat jou leer spiere bou sonder dat jy ’n tree gee of ’n gewig optel, jy werk net met die span en ontspan van jou eie spiere, op jou bed in die stilte van jou kamer, en so bou jy jou liggaam.
Hy het baie eer vir mense soos Tromp van Diggelen en Harry die hipnotiseur en Charles Jacobie die cowboysanger en die kampioenskaapskeerder wat ’n merino-ooi in ’n minuut en ’n half kan omkeer en al die ander entertainers wat die dorpies deurwerk en op die platteland toer en altyd op die pad is soos trekvoëls wat nêrens sitplek kry nie, applous hul enigste tydelike nes.
Baie van hierdie entertainers beskou hom as ’n uitverkoper, want hy werk vir ’n Amerikaanse maatskappy en die klimtolkampioenskappe is ’n groot bemarkingsveldtog vir die koeldrank met die geheime resep, maar hy probeer nie te veel daaraan dink nie en in gedagte te hou dat niks bestaan sonder las en kompromie nie.
Hy probeer ’n vakman bly, ’n sportman en ’n vertoner, ’n trieker. Hy neem dit ernstig op en hou homself in toom.
Buitendien kom Jacobie se liedjies uit Amerika en lyk Harry op die verhoog nes die Wizard of Oz. Dis uitlandse verskynsels en hy glo die yo-yo het deel van die Groot-Karoo en Namakwaland geraak en is ingeburger soos Shell-petrolpompe en springbokbiltong en Joko-tee en selfs die Hallelujaboek, geen huis leef daarsonder nie.
“Is dit nou die speelding,” sê sy eerder as vra.
“Ja, tante. Dis die klimtol.”
“Dis nie die eerste klimtol wat hierdie geweste ingebring word nie, jy weet dit seker.”
“Ek