Klimtol. Etienne van Heerden
wat aan toutjies spin, grondlangs, grr, grr op die gruis, “Kom, Wagter!”
*
Maar hoe sou hulle weet wat daardie nag buite Tweefontein en daarna gebeur het? Die besoekers wat stilhou en ’n foto van hom voor sy huisie neem, dink hy sit daar so vredig soos die see. Maar wat onder die kalm pastel van die Benguela roer weet hulle nie.
Hy’t ná die slag stilgehou en rondgekyk vir dalk die skynsel van plaasligte, maar daar was niks. Toe kyk hy eers in sy truspieëltjie. Niks. Net donker. Hy trap op sy briek en toe die briekligte ’n rooi skynsel oor die pad gooi, sien hy.
Die stukkende fiets en opgefrommel die kind. Die voorste fietswiel wat eenkant lê en spin. Die kind – God, dit was ’n arm, los van die lyf, afgeruk.
Hy’t uitgespring en gegil, niemand sou hom hoor nie, hy’t geskree “God!” en hy’t teruggehardloop en wou die arm optel en by die gesig neersit, daar by die bloed wou hy dit neersit asof hy alles wil heelmaak. En toe dink hy, moenie in die bloedkol trap nie, hulle gaan jou spoor vat.
Toe kyk hy verder agtertoe en daar was geen kopligte wat aankom nie. Net die kind met sy gesig half onder die fiets in. Dis toe dat dit gebeur het: sy hele lewe wat omswaai en dit was in daardie een agtertoe kyk – wie het my gesien? Ek kan nog wegkom!
Dit het alles verander. Daardie oomblik.
Hy’t teruggehardloop na sy kar en sy ligte afgesit en die Opel het gesukkel om te vat en hy het in die donker weggejaag. Die pad was ’n vae lint voor hom. Skielik dag hy: As ’n kar van voor kom, gaan hulle juis jou nommerplaat kan lees. Maar ook – is die nommerplaat nog daar? Hy sal moet terug as dit by die kind agtergebly het. Hy’t stilgehou en, dank God, dit het nog gesit. En toe sien hy eers die skade, die duik en die skewe buffer en die bloedskraap.
Sit aan jou ligte en die kar sal nie kan sien wie dit is nie. Maar daar was, gode behoede, geen ander motors op die pad daardie nag nie. Eers toe hy by die N1 inswaai, was daar weer karre. En toe het hy sy storie agtermekaar. Só lyk die bloed van ’n koedoe. En só lyk jou kar wanneer jy op volspoed ’n koedoe skrams tref.
Ja-nee, die groot bul het weggehol, sleg gekwes maar homself oor die draad langs die padserwituut opgeraap en hy’s weg, die bosse in.
Ludo het hom die toneel só deeglik ingedink dat hy reg was om dit te glo. Hy’t hom ingestudeer. Soos ’n triek.
Hoe hy, nadat hy die bok getref het, eers stilgehou en ’n ruk lamgeskrik gesit het voordat hy uitgeklim en die skade bekyk het. En ’n skietgebed opgestuur het dat die liewe Vader hom uitgespaar het.
Die N1 was gelukkig ook nie bedrywig nie en tot die dag begin breek en deur die oggend het hy suid gery met die een koplig en die storie van die koedoe wat so maal in sy kop dat daar later byna geen sprake meer was in sy geheue van die kind se af arm en die spinwiel en die kind se gesig half weggesteek onder sy geskeurde hemp nie.
Dit sou later terugkeer, aanhoudend, met die ritme van ’n klimtol.
TRIEK TWEE
Kom, Wagter! (“Walking the dog”)
As jy die Spinner onder die knie het, is Kom, Wagter! kinderspeletjies. Gooi die Spinner en laat die klimtol tot op die grond sak. Hy sal outomaties skuins voor jou stap, nes ’n hondjie. Walkies! Hou die halsbandjie styf vas! ’n Plukkie en goeie tydsberekening en jou klimtol is terug in jou hand ...
Snaartjie Windvogel het ’n jaar voor die kreefinspekteur se dood op Paternoster aangekom, ook in die somer. Daar is baie mites oor haar eerste oggend, maar Ludo het dit met sy eie oë sien gebeur, want dit het hier onder sy huisie op die plaat sand begin, by die omgedopte skuite, en dis onder so ’n skuit dat sy een helder oggend baie vroeg uitkruip, die sand uit haar hare klap en verbaas na die see staar.
Sy dra oorbelle wat te blink is vir die daglig en haar rokkie is goud vir die diskoligte en dit sit te knap en te kort vir hierdie plek en hierdie oggend. Sy stryk dit plat asof sy dit só langer kan maak en besluit om nooit haar rug te draai op hierdie ding, hierdie see nie.
Haar eerste indruk is dat as jy met hom wil speel, jy versigtig sal moet speel. Dit lyk of sy bodem te klein vir hom is, dink sy. Kyk hoe onrustig, hy bly uitstoot, uitstoot, en nooit raak hy stil nie. Sy kyk na hom soos na ’n man en dink: Moenie vir my kwaad wees nie. Kyk, ek draai nie weg nie.
Alhoewel sy baie lank in Kaapstad was, het sy oordag nooit naby die see gekom nie. Dis dus nou haar eerste oogopslag op die deining en onrus en die breedte van die oseaan en die instoot van branders en die vreemde manier wat die see het om terselfdertyd vriendelik en kwaad te wees.
Dis die oggend dat haar pad sal kruis met die pad van Eenslie Maree, boorling van Paternoster, maar sy weet dit nog nie terwyl sy die sand uit haar hare skud en haar rok regtrek en die see se geur inadem nie.
Eenslie Maree sien haar van ver waar hy afstap strand toe en sy tred word lig en gretig. Hy is ’n jong vlootsoldaat by SAS Saldanha. Die basis sit om die punt by Tietiesbaai ’n ent verder af Kaap toe en hy’t pas uitgeklaar as adelbors.
Alhoewel sommige mense meen dat die vlootbasis uitmekaar val, het Eenslie Maree die see in sy bloed. Hy’t besluit om sy seile na die wind te span en hy dien die vlag. Hy begin as arm kind uit Kliprug se haglikste straat in ’n tyd toe die kreef diep in gate terugtrek, die snoek nooit loop nie en die uitkykers op die duin waar hulle sit en rook nooit die flikkering deur die water en die donker swaai van ’n skool harders gewaar nie. Dis ’n tyd van ontbering toe sy pa moes weg by die visfabriek en sy ma haar werk by die gastehuis in Voorstrand verloor het.
Hy begin in die Vloot as hondehanteerder en leer om die hond te beheer en deur vuurhoepels te laat spring. Snags neem hulle hom en sy maters ver uit in die buiteposte van die basis waar hektare veld lê met, so hoor hulle, tussenin ondergrondse ammunisiemagasyne. Maar hulle sien nooit valdeure of ingange nie. Dalk is dit net ’n storie om hulle tydens hul wagdienste op en wakker te hou. Hulle hoor dat as daardie magasyne ontplof die hele Saldanha in die see sal inskuif.
Hulle moet die grensdrade patrolleer daar waar die branders teen rotsplate uitslaan en waar ’n duikboot van ’n vyandige land dalk kan ingly. Ook hier teen die kante af waar die township nie ver is nie en skollies dalk oor die draad kan kom om te kyk wat hulle kan aas.
Hier is gewere opgeberg: R1’s en baie patrone en handgranate en mortiere ook. Die Kaapse bendes praat deesdae Russies en Chinees en beweeg groot en wyd en in Afrika in. Wapens van hierdie aard, is aan Eenslie-hulle tydens opleiding verduidelik, is vir hierdie bendes poeding en dis ’n geheim maar by ’n basis verder suid, nader aan Kaapstad, is die magasyne een nag leeg gestroop.
Hulle moet altyd paraat wees. Aan die begin kan jy nooit jou rug op jou Alsatian draai nie, want al om die jaar word die hond na ’n nuwe hanteerder aangegee en die hond het lankal leer wantrou. Twee hanteerders lei een hond op. In die eerste twee weke loop elk met ’n leiriem om dieselfde hond se nek. Op en af loop hulle vir ure. Elke hanteerder hou sy leiriem styf vas en sorg dat die hond nie sy tweede hanteerder aanval nie. So hou hulle die hond van mekaar weg en bou hulle in die eerste plek kameraadskap teenoor mekaar. Ten tweede raak die hond later gerus en hul reuk gewoond en besef dis sy twee nuwe base.
Met aggressie-sessies een maal per week word die hond aan ’n paal vasgemaak. Een van die ander honde se hanteerders moet jou hond ure lank met ’n sak slaan en piets en koggel sodat hy alle liefde verloor en waansinnig raak. Só word hy ’n aanvalswapen. Dis harde werk maar die honde knak nooit nie. Dis ook kwaai op die hanteerders want dis wreed en om ’n hond so mal te sien raak van irritasie en vrees vir die val van houe, hy weet nooit van watter kant kom die hou nie. Ná so ’n sessie is jy katvoet om jou hond rond want jy weet hy kan jou aanvat, hy is nou blind vir als.
Snags, op ’n stuk teer onder geel spreiligte met die donker hompe van ammunisiemagasyne in die bosse en ’n oog op die bietou en met die veraf geur van rookvure uit die township en die sout van seebamboesplate wat oopgetrek lê in die laaggety, sit Eenslie en sy maters elk met hul hond. Hulle trek die honde se pienk piele af.
Dit is nie amptelik deel van hul opleiding nie. Maar dis ’n wenk en ou hanteerderswysheid