Krokodil aan my skouer. Christiaan Bakkes
’n Paar weke later is dit reg. Die hele klas kyk daarna. Dit het goed uitgekom; die oortrokke weer dra by tot die atmosfeer. Selfs die lektor lyk in sy skik. Ek begin myself as filmmaker te sien.
Helaas. Die advertensie sou nooit klaarkom nie. Ek sou dit nooit in die redigeerateljee sny en las nie. “Umkosi Bomvu” sou nooit in die klankateljee bygevoeg word nie. Die hoogtepunt van my filmloopbaan blyk ’n onvoltooide Camel-advertensie te wees.
Aan die einde van die eerste semester pluk ek al my vakke. Party was net te tegnies vir my om deur te kom. Al die partytjies was net te lekker. Die Wagon Wheel Inn was net te aanloklik. Die daggarooksessies op André Knoesen se vloer was te onvermydelik. Ek word van die kursus afgeskop.
My ouers sit hande in die hare. Al hulle vermoedens en vrese is bevestig. Hulle jongste seun is ’n volslae zombie. ’n Teleurstelling en ’n mislukking.
My been is nog nie sterk genoeg vir die weermag se Julie-opname nie. Ek moet werk kry. My ouers weier om my verder te onderhou.
’n Vriendin van my ma vertel haar dat haar seun vir ses maande in die Krugerwildtuin werk gekry het voor hy weermag toe is. ’n Paar telefoonoproepe word gemaak. Binne ’n oggend kry ek werk in die wildtuin. Ek kan my geluk nie glo nie.
Ek ry met my oudste broer se ou Toyota Corona-bakkie af Laeveld toe. My karige besittings is in ’n rugsak en ’n kartondoos agterop.
Soos ek verby Witbank en Middelburg ry, dagdroom ek oor die wildtuin. Ek sien hoe ek help met voorbrande maak en vuurslaan. Ek het ondervinding daarvan, ek het dit baie op die plaas gedoen. Dan sal ek hulle ’n bietjie help wild vang. Dit het nog altyd opwindend op TV gelyk. Daarna sal ek hulle bystaan met teenstroperoperasies op die Mosambiekse grens. Ja-nee, ek sal hulle goed kan help.
Ek ry verby Oom Paul se standbeeld by Sabiebrug. Ek sien die eerste rooibokke en vlakvarke. Ek sien nie die spietkop wat voor my intree nie. Ek stop net betyds. Ek het dertig kilometer oor die spoedgrens gery. Toe hy hoor ek kom hier werk, laat hy my gaan met ’n waarskuwing.
Op Skukuza word ek gepos na die lakenstoor. Ek moet sorg dat Skukuza-ruskamp skoon linne op die beddens het. Ek kry ’n klein lessenaar tussen berge vuil wasgoed en ’n dik ou tannie wat oor my toesig hou. Ek kan my ongeluk nie glo nie.
Op die rand van die ruskamp deel ek ’n rondawel met Deon Roodt. Hy is net so afgepis – hulle het hom na die restaurant gepos. Hy wou kom navorsing doen oor olifante.
Ons stap af restaurant toe om ’n bier te gaan drink. Ons bekla ons lot teenoor mekaar. Deon is in dieselfde penarie as ek. Sy gebrek aan studielus en sy liefde vir fuif het ook van hom ’n banneling gemaak. Ons word dadelik vriende.
Dit gaan swaar met my in die lakenstoor. Die ou tannie wys my hoe om vuil linne in te teken en skoon linne uit te teken. Dis vervelige, sieldodende werk. My pa bars uit van die lag toe ek hom bel en vertel waar ek beland het. Dit sal jou leer, jou swernoot. Hy geniet my dilemma terdeë. Dit help nie om my bui te verbeter nie.
Die ironie is net te veel vir my. Hier sit ek in die grootste wildtuin in Suid-Afrika. Ek word omring deur linne, waspoeier, skoonmaakmiddels en geboue. Ek kan nie eers ’n doringboom van hier af sien nie. Skukuza is die hoofkamp van die wildtuin en die administratiewe sentrum. Die hele wildtuin word van hier af bedien. Ek kon net sowel in ’n dorp gebly het.
Ek word uitgereik met ’n kakieuniform en groen epoulette. Ek dra ’n veldwagter se klere, maar hier waar ek is, is nie ’n enkele veldwagter te sien nie. Die volgende ses maande lê soos ’n berg voor my.
Om dinge te vererger moet ek en Deon saans natuurflieks vir die toeriste wys. Ons bly in die bos, maar die enigste wild wat ons sien, is op ’n skerm in ’n amfiteater. Daar is mooi flieks. My gunsteling is Alan Root se The Year of the Wildebeest. Dit gaan oor die migrasie in die Serengeti. Dit voer my mee, maar dit spot ook met my. Ek weet: as ek vasgebyt het op filmskool, sou ek ook sulke flieks kon maak. Ek en Deon gaan verwoed aan die suip.
Verligting kom vanuit ’n onverwagte oord. Toe ek een Vrydagmiddag toesluit en rondawel toe stap, is Deon al daar. Saam met hom is twee ouens wat hy by die restaurant ontmoet het. Con Blignaut en Danie Tromp is in die koshuis op Nelspruit. Hulle ouers werk in die wildtuin. Hulle is in matriek en het gehoor daar is twee nuwelinge. Hulle gaan môre visvang. Wil ons dalk saamkom?
Die visvanggate is op die Sabierivier, buite sig van die toeristeroetes. Vroegoggend kom laai Con en Danie ons op in ’n ou Volla. Ons steek die rivier oor by die laagwaterbrug en draai af op ’n skelm paadjie met ’n Geen ingang-bord. ’n Bosbokram glip oor die pad en versmelt met die ruigtes.
Gou maak die rivieroewerbos toe oor ons. Die Sabie is mooi. Water kabbel oor granietbanke. Reusagtige trosvye en worsbome verleen ’n skaduryke lowerdak. In die rietkuile hou die kurpers. Ek en Deon kyk na mekaar en glimlag. Ons weet ons gaan gereeld hier kom. Danie maak ’n lyn nat terwyl Con ’n vuurtjie aan die gang kry. Kort voor lank is daar ’n rooster met boerewors aan die braai. Die eerste biere word geknak. ’n Visarendpaar sirkel bo ons in die blou lug. Luid weerklink hulle roep in die vars oggendlug.
Toe ek teen middag by die lakenstoor inklok, staan ek ’n klomp biere sterk. Ek het nuwe krag. Die lakenstoor sal draaglik wees as ek weet ek kan nou en dan wegglip visvanggate toe.
Die volgende naweek stel Con en Danie ons voor aan nog koshuiskinders. Daar is ’n klomp meisies: die Rousseau-susters, Deone Oelofse en Mandy Benade. Hulle is die dogters van die wildtuin se werktuigkundiges en tegnici. Hulle is mooi en oulik en stout – geen pretensies soos by die Waterkloofmeisies nie. Hulle dink ek en Deon is moerse. Ons kom van die stad af. Ek en Deon baai in die bewondering.
Ons rondawel op die rand van die ruskamp word die uithangplek vir die hoërskoolkinders oor naweke. Daar word gebraai, bier gedrink en musiek geluister. Die liedjies van Cindy Lauper is ’n gunsteling onder die meisies. Girls just wanna have fun. Ek en Deon begin Skukuza se potensiaal raaksien.
In die lakenstoor werk ek lang ure. As die tannie weg is, heers daar ’n ontspanne atmosfeer. Ek bevriend die drie jong Sjangaanmans wat daar werk. Elson Maluleke, Jose Thembe en Ronald Mabunda moet die lakens, slope en handdoeke in bale pak. Hulle is opgewekte ouens. Ons skerts en gesels terwyl ons werk. Ek bring my kassetspeler werk toe. Ons luister na my Juluka-kassette terwyl ons linnebale pak. Gou dans die manne ritmies op die musiek. Ander Sjangaans hoor die musiek en kom luister. Ek ontmoet tuiniers, huishoudsters en ander arbeiders.
Ek was nog altyd ’n aanhanger van Juluka se musiek met hulle kombinasie van tradisionele Afrika-instrumente en rockmusiek. Die lirieke in Engels sowel as Zoeloe, met kwela- en umbaquanga-ritmes. Johnny Clegg en Sipho Mchunu se tradisionele danse op die verhoog was indrukwekkend; in Pretoria het ek gereeld na hulle uitvoerings gaan kyk. Dit was vir my reg om ’n veelrassige groep so te sien optree – die drommer en baskitaarspelers Afrikaans, Johnny Engels en Sipho, Scorpion Madonda en Zola Mtiya Zoeloe. Ten spyte van die oorlog in Angola en die binnelandse onrus wat besig was om te vererger, het Juluka ’n mens hoop gegee.
In die lakenstoor begin Elson, Jose en Ronald my Sjangaan leer. Fanakalo word ook gepraat. Ek snap dit vinnig. Ek vra uit oor die Sjangaan-tradisie en -kultuur. Ek het gelees van Manukosi en Zwangendaba, die indoenas van koning Zwide van die Endwandwe. Nadat koning Shaka van die Zoeloes Zwide verslaan het, het Manukosi oos gevlug na hedendaagse Mosambiek. Daar het hy sy naam verander na Sosjangaan en die Tsonga-stamme onderwerp. Hy was dus die stamvader van die Sjangaan-ryk. Zwangendaba het noord gevlug en die Angoni-ryk gestig.
Nou leer ek direk van swart mense, waar ek voorheen slegs te doen gehad het met huishulpe, tuiniers en plaasarbeiders. Ek het toe nie genoeg belanggestel om meer van hulle te weet nie.
Ek en Deon is elke tweede naweek af. Ons stap lang ente langs die Sabierivier. Ons sien seekoeie en krokodille. Die visvanggate word ons ontsnappingsoord. Ons lê in die son op die klipbanke en swem in die gevaarlike waters. Ons ry rond in my broer se ou bakkie en kyk na die voëls en diere. Met my eerste salaris koop ek vir my ’n boek oor die soogdiere van die wildtuin. Later koop ek vir my boeke oor voëls en bome. Ek laat my oupa se verkyker uit Pretoria kom.
Ek vier my negentiende verjaardag saam met my nuwe vriende op die