Recce. Koos Stadler
Ek het al meer kere van lewensgevaarlike situasies af weggehardloop as wat ek kan onthou – en beslis meer as wat ek openlik sal wil erken. Iewers in my veelbesproke verkenningsloopbaan het weghardloop as ’t ware my voltydse tydverdryf geword. Ek het daarin uitgeblink.
Maar, met die genade van bo, het ek weldra geleer om my vrees te oorwin en sou ek altyd terugkruip – dikwels in ’n heel letterlike sin – om my opdrag te voltooi.
2
’n Jong avonturier
EK IS OP UPINGTON GEBORE as die seun van ’n onderwyser, maar het toe ’n predikantskind geword nadat my pa op die rype ouderdom van 44 besluit het om sewe jaar lank teologie aan die Universiteit van Stellenbosch te gaan studeer. Ek en my tweelingsuster, die jongste van ons ses kinders, was nog klein toe die gesin sak en pak Stellenbosch toe verhuis het.
My wonderlike, gelukkige kinderjare het ek grotendeels aan my ouers te danke. My pa was ’n jagter en avonturier. Ek kan maklik ’n prentjie van hom in sy toga op die preekstoel in herinnering roep, maar sal hom altyd onthou as ’n man van die natuur.
Hy het ’n intieme liefde en ’n passie vir die veld gehad, veral vir die Kalahari, oftewel die Kgalagadi, en hy het veral in die fauna en flora van die streek belanggestel. Hy was versot op die buitelewe en het as jagter nog in die tradisionele manier van doen geglo. Jag van voertuie af, wat in daardie tyd in die Kalahari gewild geraak het, was vir hom taboe. Hy sou sy prooi eerder probeer uitoorlê of die wild vir ure geduldig in die skadu van ’n N’Xoibos inwag.
My pa was ook lief vir sy God. Ek het menige keer op hom afgekom waar hy agter ’n bossie in die veld sit en bid het.
My ma was ’n pragtige mens, ’n stil en uiters lojale predikantsvrou. Maar op haar unieke, beskeie manier het sy die fondament van ons gesinslewe gevorm. Sy was my pa se inspirasie, het die nodige roetine en dissipline vir ons kinders verskaf en het troos uitgedeel aan elkeen wat dit nodig gehad het. Ek het my afkeer van groot groepe mense en raserige partytjies aan haar te danke. Ek kan ook met trots sê ek het die spesifieke temperament wat nodig is om ’n Kleinspan-operateur te word, van haar geëerf.
As jong seun het ek gereeld saam met my pa, toe predikant van die NG gemeente op Ariamsvlei in Suidwes-Afrika (later Namibië), na bidure op plase gery. Dié uitstappies het altyd een of ander avontuur meegebring. Ons het dikwels op een van die plase gaan kamp of jag en uitdagings het gereeld oor ons pad gekom wat dit vir my in ’n onvergeetlike ervaring sou omskep.
Op een so ’n uittog in die International – die agtsilinderbakkie wat die gemeente aan my pa gegee het – het die voertuig gebreek. Dit was op ’n verlate plaaspad hoog in die klipkoppe op die ruwe terrein noord van die Oranjerivier. My ma en sussie was saam met ons en daar was net een uitweg: Ek sou moes stap om hulp te kry terwyl my pa-hulle by die International agterbly. Pa het die roete aan my verduidelik. Dit was ’n kortpad tussen die heuwels deur en al met die valleie langs. Met ’n vermaning dat ek my kosbare water moes spaar en my rigting met behulp van die son moes hou, het my pa my laat gaan.
Ná vier uur se loop het ek by die plaasopstal uitgekom. ’n Voertuig is gestuur om my pa-hulle te gaan haal. Boere van omliggende plase het vinnig ’n herwinningspan saamgestel en die International binne ’n paar uur by die opstal gehad. Ek was uitgeput maar nogal in my skik, want ek het geweet my alleentog deur die berge sou heelwat respek by die omgewing se plaasseuns afdwing.
Dit was 1972 en ek was 12 jaar oud.
Daardie jare op Ariamsvlei was hemels vir ’n kind van my ouderdom. Ons het voortdurend allerlei avonture op die plase rondom die dorp gehad waar ons in die sementdamme geswem en kleinwild bekruip het. Ek het op ’n baie jong ouderdom leer skiet en het byna elke dag met my windbuks duiwe gejag of skyfgeskiet. Dit was ’n heerlike, sorgvrye lewe.
My kinderjare was in baie opsigte streng, maar ek het as gevolg daarvan ongelooflik waardevolle lesse geleer.
Een aand laat het die dorp se polisiesersant by die pastorie kom klop: Twee jong manne uit die gemeenskap was in ’n trompop-botsing op ’n grondpad buite die dorp. Dit het later geblyk dat die een ’n vragmotor wou verbysteek, maar nie die aankomende voertuig in die vragmotor se stofwolk gesien het nie. Toe my pa en ma in die International op die toneel aankom, was al twee jong mans sterwend, maar daar was nog tyd vir my pa om vir hulle te bid.
Die gemeenskap was geskok deur die nuus dat twee van sy belowende jong seuns deur die dood weggeraap is. Die een is op sy ouers se plaas begrawe, terwyl die ander in die dorp se begraafplaas ter ruste gelê sou word. Tot vandag toe weet ek nie of my pa gevoel het dat ons as gesin op ’n tasbare manier ons medelye moes betoon deur die graf te grawe en of hy my doelbewus ’n les wou leer nie. Dit het in elk geval my werk geword om dit te doen.
Ek het nie teëgestribbel nie, want onbewustelik het ek waarskynlik my pa se gevoelens gedeel. Buitendien het die uitdaging van ’n bietjie fisieke uitputting my nog nooit afgeskrik nie. Gewapen met ’n pik, ’n graaf en ’n bottel water is ek by die begraafplaas buite die dorp afgelaai. Nadat my pa my instruksies gegee het oor die ligging en afmetings van die graf, is hy daar weg.
Binne ’n skamele uur of twee was my hande vol blase en die graf beswaarlik ’n meter diep. Die klipharde aarde en die snikhete son van die droogtegeteisterde Suidwes het begin om sy tol te eis. My pa het daar aangekom met nog water en my ma se tuisgemaakte gemmerbier. Toe hy my hande sien, is hy dadelik daar weg om Ballistol te gaan haal, ’n geweerolie wat as salf vir omtrent enige seerplek aangewend is. Die Ballistol het als in ’n glibberige gemors omskep – nie net die blase en stukkende plekke op my hande nie, maar ook die pik, graaf en my gesig soos ek die sweet probeer afvee het.
Daardie nag het elke spier in my liggaam gepyn. Die son het my so rooi soos ’n tamatie gebrand en my hande was in ’n toestand. Ek was doodmoeg, maar vasberade om die volgende dag die volle ses voet diep te grawe. Die volgende oggend was my hande só geswel en vol blase dat ek nie eens ’n paplepel kon vashou nie, wat nog te sê ’n graaf. My ma het vasgeskop en geweier dat ek verder gaan grawe. Sy het my pa met allerhande soorte straf gedreig as hy dit sou waag om my weer na die begraafplaas te vat. Toe sy besef dat ek geensins van plan was om op te gee nie, het sy my hande in verbande toegedraai en my handskoene laat aantrek.
Ek het die tweede dag nog ’n hele paar uur gegrawe. In die namiddag was die graf vier voet diep, maar my hande kon net nie meer die graaf vasvat nie. Die graf moes egter klaar, want die begrafnis was oor twee dae. Ek het toe besluit om dit een stukkie op ’n slag tot die volle diepte te grawe totdat die hele graf diep genoeg was.
Hierdie ondervinding het my geleer dat waar ’n duidelike en eerbare doel ter sprake was, ek alles in die stryd moes werp om dit te bereik, ondanks swaarkry. My pa het daardie middag ’n ervare arbeider daar aangebring wat die oorblywende twee voet in minder as twee uur gegrawe het. Dit het my egter nie gepla nie, want ek het geweet ek sou my opdrag uiteindelik wel voltooi het. My moeë liggaam en hande vol blase was ’n bittersoet herinnering aan die ure se grawery – en my stille eerbetoon aan die twee jong manne wat gesterf het.
In 1973 is ek en my tweelingsussie na die koshuis op Upington om ons hoërskoolloopbaan te begin. As die enigste predikantskind tussen die Kalahari se plaasseuns moes ek heelwat spot verduur en is spoedig herdoop tot “Dominee”, soms “Dissipel” of “Priester”. Maar ek het ook goeie maats gemaak en die aanslae heel maklik oorleef.
Langnaweke en vakansies het ek en my sussie by my ouers in Suidwes deurgebring. As 15-jarige was my geliefkoosde tydverdryf steeds om in my ou jagvelde rondom Ariamsvlei rond te swerf, kleinwild te bekruip en gedurende die jagseisoen saam met my pa te gaan jag. Ek het ook begin om met ’n verslete ou rugsak lang staptogte op grondpaaie na plase aan te pak. Ek het dan dikwels by boere van die gemeente tuisgegaan.
Die jaar 1974 het ook ingrypende verandering na ons andersins stil dorpie gebring. Skielik het groot konvooie militêre voertuie noordwaarts deur die dorp begin beweeg. Hulle het dikwels gestop om brandstof aan te vul of op die dorpsmeent langs die BSB, oftewel Boere Saamwerk Beperk (die koöporasie vir veeboere van die distrik), te oornag. Tientalle weermaglorries en verskeie gepantserde voertuie het