Die beste spookstories van C.J. Langenhoven. Danie Botha
die lykdiens sou begin, was dit ek en Emmie wat in die doodskamer ingegaan het, ons twee alleen, sy om vir die laaste maal sy gesig te sien, en ek om die kis toe te skroewe.
“Ek skuif die deksel, wat los op die kis lê, na onder toe.
“‘Oom Freek,’ skree Emmie, en sy klou my arm krampagtig vas, ‘Petrus is nie dood nie – kyk sy kleur!’
“En toe gee die skyndooie ’n sug en maak sy oë oop. Emmie val op haar knieë by die kis; sy steek haar hande weerskante onder Petrus se skouers in; sy lig hom op, en sy soen hom.
“Meteens los sy hom asof met walging sodat hy weer agteroorslaan in die kis. Op haar gesig is ’n uitdrukking soos ek hoop om nooit weer op ’n mensegelaat te sien nie. ‘Oom Freek,’ sê sy, ‘dis nie Petrus nie; dis Frans Rysselaar.’
“Die voorafgaande spanning en verdriet, gevolg deur die skok, had Emmie van haar verstand af gebring. En tot vandag toe nog het sy nie reggekom nie. Die dokters het geen hoop dat sy ooit sal herstel nie.
“Petrus het weer fris geword. Maar van die eerste dag af was hy rasend om weg te kom uit die huis uit. Ons was verplig om hom met bed en al hierheen te dra; en hier in my huis is hy verpleeg tot hy kon opstaan. In sy geaardheid het dit ook vir ons gelyk of daar deur wat hy deurgemaak het, ’n verandering gekom het – ’n iets wat ’n mens nie kan beskryf of vir jouself duidelik voorstel nie. Die stem, houding, gebare, ’n eienaardige trekkie nou en dan aan die linkerhoek van sy mond – alles was dieselfde ou Petrus. Maar daar was iets in die uitkyk van sy oë … ek kan nie sê wat nie.
“Een slag het hy geprobeer om met Emmie te gaan praat. Maar sy het so onkeerbaar woedend geword dat hy haar nie weer gaan sien het nie. So gou as hy sterk genoeg was om te reis, het hy ook hier weggetrek en nooit weer hier naby gekom nie. Hy woon nou in Lydenburg se distrik in die Transvaal. Ek het sy skriftelike volmag om Wilgerdal te verkoop – daar onder die huisklok hang die sleutels, as daar vandag nog sleutels nodig was om in die huis te kom. Maar niemand sou die plaas ook verniet wil hê nie.”
“Oom Freek,” sê ek, “maar waarom dan nie? Dis ’n aaklige geskiedenis wat Oom my vertel het, maar wat het dit met die plaas te doen?”
“Neef Hendrik, ek was twee maal daar vandat Petrus daar weg is. Ek sal nie ’n derde maal gaan nie. En albei kere was dit in die helder dag. Ek het altyd nooit aan spoke geglo nie; nou weet ek beter.”
Maar nie ’n woord kon ek uit oom Freek uitkry wát hy dan daar gesien het nie.
Ons het nie veel meer gesels die aand nie. Dit was ’n vroeë huisgesin, saans vroeg en smôrens vroeg. Die tante stoot aan oom Freek se arm. “Hartjie, neef Hendrik moet baie moeg wees. Hy sal bly wees om maar te gaan rus.”
Ja, moeg wás ek van die lange dae se karry. Maar my vaak was glad weg. Ek het rondgerol en rondgerol op die kooi en naderhand maar weer my kers opgesteek. Oom Freek se storie kon ek nie uit my gedagte kry nie.
“Wat op aarde kan dan die verklaring wees?” hou ek maar aan om myself af te vra. “Iets baie buitengewoon moet daar wees. Dat hierdie ou man vas glo aan wat hy my vertel het, betwyfel ek vir geen oomblik nie. Maar spokery!” En ek lag.
Uit die eetkamer vandaan hoor ek die ou huisklok een vir een van die lange ure van die nag afslaan. Toe dit twee-uur was, kon ek nie langer lê nie. “Ek gaan nou kyk,” sê ek, “wat die geheim van die verlate plasie is. As daar dan sulke goed soos spoke bestaan, wil ek hulle ook eenmaal in my lewe sien.”
Ek staan soetjies op en ek trek my aan. Uit ’n handsak haal ek my rewolwer en ek steek hom in my sak. Ek stap op my sokkies uit, eers na die eetkamer toe, en daar vat ek die bos sleutels. Dit was kwart oor twee. Toe ek op die stoep kom, trek ek my skoene aan. Buite slaap die hele wêreld onder die toorgaas van die driekwart-volle maan. Ek vat die pad waarmee ek die namiddag gekom het.
Net voor ek by die populierbosdrif kom, draai ek uit. Ek moes eers deur ’n plaat geelbossies deur en daarvandaan langes die granaatheining en die sloot af. Ek had mos gister die trekke van die plaas noukeurig waargeneem. ’n Drie-, vierhonderd tree voor my kon ek die eikebome sien. Onder hulle donker skaduwees deur lê die opstal helder sigbaar in die maanskyn.
Ek was ’n entjie, dit kan ’n tree of tien gewees het, in die geelbossies af, toe bly ek staan en ek kyk om. Agter my aan het ek ’n ander voetstap gehoor. Maar daar is niks te sien nie. Rondom my staan die bossies skoon in die maanlig. Ek stap weer aan; dis weer so.
“Ek moet my regruk,” dog ek, “daardie storie van ou Freek het my senuwees aangetas.” En ek stap aan. Al agter my aan kom die voetstappe; nou en dan hoor ek iets teen die bossies skuur; een slag kraak ’n droë stokkie kort agter my op die grond. Ek voel toe al taamlik anders as op my gemak, maar ek vererg my vir myself en ek stap met vaster treë sonder om weer om te kyk.
Toe ek deur die geelbossies was en by die granaatlaning se bo-ent kom, dwing ek om te gril. Ek stop my pyp en ek steek hom op. Tot my verbasing sien ek dat ek nie die vuurhoutjie kan stilhou nie. Ek dwing myself tot kalmte.
“Wat bog!” sê ek, hardop; “ek is nie ’n babatjie nie. Spoke? Gmf.” En ek lag, maar die toon van my eie lag klink nie vir my mooi nie. Ek haal weer bravado uit. “Kom hier, jou wegkruiplafaard, en wys jou gesig. Dink jy om my met jou kotjakstreke bang te maak?”
Op my woorde volg ’n doodse stilte. Ek bly ’n hele rukkie staan. Dan gebeur niks verder nie. Ek vat weer moed.
Toe roer die takke van die boonste granaatboom. Ek spring oor die sloot, lig die takke op, trek ’n vuurhoutjie en kyk onder in. Daar is niks. Ek tree agteruit tot op die sloot se wal. Dieselfde takke word weer opgelig en val terug in hulle plek.
Woedend nou oor hierdie onsigbare en stemmelose ding wat my vir die gek hou, haal ek my rewolwer uit en ek hou hom reg om in die granaatbos in te skiet. Ek was net klaar om af te trek toe vat iets my om die hand en druk my hand met rewolwer en al terug in my sak. En toe word ek bang, so bang dat ek koud en lam word.
Ek vlieg weg, terug oor die sloot, klaar om te hardloop, terug pad toe. Gelyk met my hoor ek spring nog iemand oor die sloot, maar bokant my. Ek hoor hy loop óm sodat hy op die rand van die geelbossies kom, tussen my en die pad.
Toe ek weer sien, stap ek langes die heining af in die rigting van die opstal, onder die dwang van ’n onweerstaanbare krag. Ek moet my bewustheid by dié tyd verloor het want ek kon die dag daarna nie onthou nie en ek onthou vandag nog nie, hoedat ek die ent afgelê het langes die heining af nie. Toe ek weer by myselwe kom, staan ek op die stoep, voor die voordeur. Die deur is nog heel en hy staan toe. Die sleutels word uit my sak gehaal, een daarvan word in die sleutelgat gesteek en omgedraai. Toe draai die knop. Die voordeur gaan oop met skreeuende skarniere.
Binne is ’n groot voorkamer, ’n tafel in die middel, rusbank en stoele langes die mure. Die maan skyn helder deur die oop voordeur en die gate van die vensters, en een plek deur ’n gat in die solder waar geen dak oor was nie.
Ek stap oor die drumpel; ek word aangedruk van agter tot ek by die tafel staan. Ek hoor die sleutel van buite uittrek en van binne in die slot steek. Die skarniere kraak en kreun weer van die roes van jare; die deur slaan toe op die knip; hy word van binne toegesluit.
Van die voordeur af sien ek op die dik stof van die vloer spore vorm onder die stappe van ongesiene voete. Hulle loop tot by ’n stoel; die stoel word opgelig en by my aan tafel gesit. Ek neem plaas daarop. ’n Ander stoel word aangebring na die tafel toe, regoor my. Ek hoor hom kraak soos met die gewig van iemand wat daarop gaan sit. My stoel staan in die donker, die ander stoel in die maanskyn wat deur die gat in die solder val. Maar ek sien niks. Die stoel bly leeg.
“My vriend!” Die geheimsinnige praat vir die eerste maal; ’n gewone mensestem, dié van ’n jonge man, helder, onder die minste toon van onvriendelikheid – inteendeel. “My vriend, sit jou dwase vrees opsy. Ek is minder as jy – ek is maar ’n gees, jy is ’n liggaam en ’n gees albei. En had jy maar gesorg om baas te bly oor jouself – jy het dit byna reggekry – dan sou ek geen mag oor jou gehad het nie. Maar toe ek sien dat jy jou selfbeheer begin te verloor, het ek van jou vrees gebruik gemaak om jou ’n les te leer