Батырша. Замит Рахимов
хәлдә атыннан төште, малайны былтырдан калган салам күбәсенә утыртты да атын киртәгә бәйләде, аннан кабат малайга борылды:
– Син шунда тын тартмый ултыр, олан. Мин – хәзер…
Сүзен әйтеп бетермәде, авыл уртасындагы каравыл өенә таба китте. Ул якынлашканда инде төркем тәмам тулып ташыган, бар да урталыктагы утын өстенә төбәлгән иде. Мурый башлаган агачлар өстенә дүрт кеше менеп баскан. Берсе офицер мундирыннан, таш сынныкы сыман салкын вә җансыз чырайлы. Йөзе матур тагын үзенең. Кыяфәтенә караганда урыс булса кирәк. Янәшәсендәге типтәрләрдән сорашып белде Абдулла, – чыннан да шулай, вахмистр Моисеев Иван дигәннәре. Аның уң ягында – салпы кара мыеклы мәһабәт бәндә, биленә кыны таккан сотник Бахметьев, имеш. Офицерның сул канатында – бәләкәй буйлы, чандыр гәүдәле, кулындагы кәгазь төргәген җәеп тотканы – писарь Рахманкул Җанбирдин, ди. Алардан арттарак ялангач кылычына таянып торганы, бөтен битен кап-кара сакал-мыек басканы – казак Порошин Михаил булып чыкты.
Абдулла килеп басканда, писарь Рахманкул дигәннәре нәзек кәҗә тавышы белән көчәнә-көчәнә нидер укып маташа иде. Аның тавышы арткы рәттәгеләргә килеп ирешми диярлек. Алай да вакыт-вакыт «ясак», «җан башыннан түләнә торган салым», «имана» дигән сүзләре яңгырап-яңгырап китә – һәрхәлдә, сүзнең ни хакында барганын чамаларга мөмкин.
Рахманкул укып бетергәндерме-юктырмы – мәйдан кисәк кенә беравыздан үкереп җибәрде:
– Сик-сән ти-ен?!
Аннан инде төркемнең әле бер, әле икенче ягыннан аерым-аерым ачулы авазлар ишетелә башлады, ата – улны, ана кызны аңламастан, тавыш купты:
– Кирәкми-и-и!!!
– Түләми-и-ибез!!!
Сотник Бахметьев дигәннәре беләгенә камчы элмәге эленгән кулын югары күтәрде – мәйдан сагаеп калды. Халык тына төшкәч, ул Указда язылганнарны үз сүзләре белән аңлатырга кереште. Сотникның тавышы көр, куәтле иде – барын да ишетеп торды Абдулла. Сүз элек бал, чәшке яисә сусар тиреләре белән йорт башыннан түләнә торган ясакны җан башыннан акчалата бирелә торган салымга күчерү хакында икән.
– Акылың алтын икән – үзең түлә! – дип кычкырып җибәрде Абдулла эргәсенә туры килгән теге шадра.
– Хак, түрәләр үзләре бирсен!
– Сукыр бер тиен дә түләмибез!!!
Халык төркеме кызганнан-кыза барып, мәйданны тоташ гүләү күмеп китте. Ул да түгел, баш очларында таяк-күсәкләр болганды, җанлы боҗра, кысылганнан-кысыла барып, түрәләрне урап алды. Йодрыклар утын өеме өстендәгеләргә таба кизәнде. Сотник Бахметьев кыныннан кылычын тартып чыгарды, казак Порошин да, коралын баш өстендә болгый-болгый, түрәләр алдына чыгып басты.
Эшләр болайга киткәч, типтәрләр төркеме бераз сүрелеп калгандай булды. Әмма халыкның сабырлыгы нибары мизгелгә сузылды, мәйдан өстендә янә берсеннән-берсе усал, янаулы тавышлар яңгырады:
– Сөйрәп төшер!
– Ур-р-р!
– Тап-та!
Төркем кайнап хәрәкәткә килде: ярсудан шашынган бәндәләр утынлыкка ыргылды, шул тарафка таяклар, ташлар очты. Тегеләр