Attila. Erik Deşodt
imperatorunun xəyanəti barədə Qərbi Romaya – Aetsiyə xəbər göndərdi. Fikirləşdi ki, Aetsi II Feodosini öz məkrli niyyətlərindən, fitnəkar əməllərindən çəkindirə bilər. Düzü, onun buna elə də ehtiyacı yox idi. Ruas əsla qorxmurdu, sadəcə, güclənmək üçün vaxt qazanmalı idi.
Aetsi məsələdən hali olan kimi Feodosiyə xəbər yolladı ki, Ruasla ixtilafdan çəkinsin. Lakin Şərqi Roma imperatoru onun məsləhətini qulaqardına vurdu və hunlarla intriqanı dərinləşdirmək yolunu tutdu. Artıq zərrəcə şübhə qalmamışdı ki, II Feodosi özünə və imperiyasına ən böyük təhlükə kimi məhz bu tayfanı görür.
Hadisələrin gedişi göstərdi ki, Şərqi Roma imperatorunun yersiz inadkarlığı ona düşündüyündən də baha başa gəldi. II Feodosi Aetsinin məsləhətini dinləməyərək çox şey itirdi…
Bu baş verənlərdən sonra Attilanın həyatında yeni bir dönəm başladı. Ruasdan sonra Hun sarayının faktiki ikinci adamına çevrildi. Lakin, təəssüf ki, onun həyatının həmin dönəmi, yəni 17 yaşından 26 yaşına qədərki dövrü haqqında heç bir səhih məlumat yoxdur. Bəlli olan bircə odur ki, Attila əmisinin etimadını doğrultmağa davam etmiş, özünü vəliəhd – gələcək hökmdar kimi tam təsdiqləmişdi.
O, şübhəsiz ki, hökmdar olmağı çox arzulayırdı, lakin buna tələsmirdi. Sakitcə hakimiyyət başına keçəcəyi günü gözləyirdi.
Çox sonralar Attilanı qardaşı Bledanı qətlə yetirməkdə günahlandıracaqdılar. Guya o, Bledanın əyyaşlığından bezdiyi üçün bu addımı atmışdı. Lakin bir çoxları əmindir ki, səbəb fərqli olub: Bleda yaşca Attiladan böyük idi. Hesab edilir ki, qətlə bu da səbəb ola bilərdi: monarxiya11 prinsiplərini nəzərə alan şöhrətpərəst kiçik qardaşın böyük qardaşı aradan götürmək fikrinə düşməsində təəccüblü heç nə yoxdur.
Bəs bu deyilənlər nə dərəcədə doğrudur?
Hazırda tarix elminə məlum olan odur ki, bu qardaşlar arasında heç vaxt düşmənçilik olmayıb. Əksinə, onların bir-birini çox istədiyinə dair güclü ehtimallar var. Üstəlik, bu da bilinir ki, Bleda atdan yıxılaraq ölmüşdü.
Ümumiyyətlə, Attilanın bütün qohumlarıyla isti, mehriban münasibətləri vardı. Üstəlik, o, Ruasın ən sadiq adamı və faktiki olaraq varisi idi. Belədə qardaşını necə öldürə bilərdi?
Attila, demək olar ki, bir yerdə dayanmırdı. Mütəmadi olaraq müxtəlif tayfa başçıları ilə görüşür, ya köhnə əlaqələri daha da möhkəmləndirir, ya da yeni əlaqələr qururdu. Bir sözlə, böyük bir tayfa birliyi yaratmaqla məşğul idi. Həmin birliyin başçısı isə əmisi olacaqdı. Beləcə, Ruasdan sonra hakimiyyətə gəldikdə Attilanın qüdrətli bir imperatora çevrilməsi daha da asanlaşacaqdı. Bir sözlə, o təkcə əmisi naminə deyil, həm də öz gələcəyi uğrunda canla-başla, yorulmadan çalışırdı.
Bütün bunlar baş verərkən Attilanın digər əmisi Aybars Don və Volqa ətrafında məskunlaşan hunlar arasında ixtilaflara son qoymuş, onlar üzərində hakimi-mütləqə çevrilmişdi. Həmin vaxt iki qardaş arasında əlaqələndirici rolunu da məhz Attila oynayırdı. Əmiləri onun vasitəsilə fəaliyyətlərini bir-birinə uyğunlaşdırır, birlikdə hərəkət edirdilər.
Attila uşaqlıq dostunun köməyinə tələsir
Tarix 421-ci ili göstərir. Attilanın artıq 26 yaşı var. Gəncliyinin ilk çağları geridə qalıb. Lakin hakimiyyətə gələcəyi gün hələ də uzaqdadır. Ruas bundan sonra daha 13 il yaşayacaq, yalnız o, dünyasını dəyişdikdən sonra gələcək Hun hökmdarı taxta çıxacaqdı.
Hələliksə Attilanın nüfuzu getdikcə artır, hətta hunların yaşayış düşərgələrindən kənara yayılır.
Honori artıq 27 ildir ki, Qərbi Roma imperatorudur. Qohumu II Feodosi isə Konstantinopolda oturur və Şərqi Roma imperiyasını idarə edir. Düzünə qalsa, onların hər ikisi, əslində, xeyli dərəcədə istedadsız və iradəsiz adamlar idilər.
Bundan başqa, Honori təbiətcə pozğun idi, eyş-işrətdən ötrü ürəyi gedirdi, kəmhövsələliyi ilə məşhur idi, tez özündən çıxırdı. II Feodosi isə təbiətcə kişi xarakterindən uzaq idi. İlahiyyat və hüquq elminə az-çox bələd idi. Gözəl xətti olmasıyla qürrələnirdi.
Attila bilirdi ki, gələcəkdə onu məhz bu iki istedadsız və iradəsiz hökmdarla mübarizə gözləyir. Onu da bilirdi ki, hər iki imperator başqalarının arxasında gizlənməklə məşğuldur: Honori az qala külli-ixtiyarı hərbçilərə və əliəyri məmurlara vermişdi. II Feodosinin sarayında isə söz sahibi hərəm ağaları idi (hər iki ildən bir onlar öz davamçıları tərəfindən öldürülürdü).
Nəticədə hər iki imperiya xirtdəyəcən problem içində idi.
Attila qarşısına belə bir məqsəd qoydu: Romaya dəyib-toxunmayacaq, Konstantinopolu isə daim qorxu altında saxlayacaqdı.
Lakin bundan öncə o, ikinci dəfə rəsmən evləndi. Evləndiyi Kerka öz həmyerlisi, nüfuzlu tayfa başçılarından birinin qızı idi. Ömrünün sonunacan Kerka onun baş xanımı, zamanı çatanda isə imperatriçə olacaqdı. Bu izdivacdan iki oğlu, bir neçə qızı dünyaya gələcəkdi.
423-cü ildə Honori vəfat etdi. Qərbi Roma imperiyası daxilində varislik üstündə qovğalar, ixtilaflar başladı. Üstəlik, imperiya ərazisində özbaşınalıqlar çoxaldı. Bu zaman Ravennanın yüksəkrütbəli məmurlarından Yohannes deyilən bir nəfər «Yohan» adı ilə özünü imperator elan elədi. O, Aetsinin yaxın dostu idi. Honorinin qanuni varisi isə onun qohumu Valentinian idi. Valentinian Honorinin bacısı Qalla Platsidiyanın cəngavər sərkərdə Flavi Konstansi ilə izdivacdan olan oğlu idi. Honori hələ sağlığında yeznəsini III Konstansi adıyla hakimiyyətin şəriki elan etmişdi. Odur ki indi hakimiyyət Valentiniana ötürülməli idi.
Di gəl, Qərbi Roma sarayında ən nüfuzlu şəxslərdən birinə çevrilmiş Aetsi Yohanın imperatorluğunu dəstəkləyirdi. O, dostunun arxasında dağ kimi dayanmışdı. Üstəlik, məsələ təkcə dostluqda da deyildi. Məsələ burasındadır ki, Valentinianın anası Qalla onun mənfur düşməni idi. Belə ki, Honorinin bacısı bir vaxtlar Aetsiyə dəlicəsinə vurulmuşdu. Ancaq oxu daşa dəymişdi. Aetsi onun sevgisini cavabsız buraxmışdı. Bundan qeyzlənən qadın Aetsidən qisas almaq ehtirası ilə alışıb-yanırdı.
İmperatorluq uğrunda mübarizə başlayanda Valentinianın altı yaşı təzəcə tamam olmuşdu. Təhlükə böyük idi: azyaşlı oğlunu taxta çıxaran Qalla bununla da faktiki olaraq təkbaşına hakimiyyətə yiyələnəcək, əldə etdiyi geniş səlahiyyətlərdən isə öz intiqamı üçün asanlıqla faydalana biləcəkdi.
Qalla Platsidiya oğlunu imperator elan etmək üçün II Feodosiyə üz tutdu. Lakin Qərbi Roma hökmdarı ona yardım əli uzatmaq iqtidarında deyildi. Belədə Qalla mərhum qardaşına sadiq sərkərdələri köməyə çağırdı. Bildirdi ki, onlar Honorinin ruhuna hörmət və sədaqət əlaməti olaraq hakimiyyətin qanuni varisə ötürülməsinə dəstək verməlidirlər. Sərkərdələr Qallanın çağırışına yox demədilər. İşi belə görən Yohan qorxuya düşdü: axı onun ordusu yox idi!
Aetsi dostunu sakitləşdirdi. Məsələni yoluna qoymağı öz boynuna götürdü və Ruasın yanına yollandı. O, hun hakiminin yanına gələndə Attila da orada idi. Ruas qardaşı oğlu ilə nə barədəsə məsləhətləşirdi.
Attila