Mustafa Kamal Atatürk. Aleksandre Jevaxoff
monarxiya – monarxın (imperator, şah, sultan, çar, kral və s.) hakimiyyətinin konstitusiya ilə məhdudlaşdırıldığı idaretmə forması. Konstitusiyalı monarxiyada real qanunverici hakimiyyət parlamentə, icraedici hakimiyyət isə hökumətə məxsusdur.
10
Təlimgah – silahlı qüvvələr üçün müxtəlif kadrların hazırlığı ilə məşğul olan xüsusi hərbi qurum
11
Pikardiya təlimləri – Fransanın şimalında yerləşən eyniadlı tarixi vilayətdə 1910-cu il sentyabrın 12-dən 18-dək keçirilən hərbi manevr. Təlimlər Fransanın məşhur hərbi xadimi, marşal Ferdinand Foşun (1851 –1929) rəhbərliyi altında baş tutmuşdu. Birinci Dünya müharibəsi (1914 – 1918) zamanı ingilis və fransız ordularına da komandanlıq etmiş Foş təlimlərdən sonra Mustafa Kamalın manevrlə bağlı fikirlərindən çox təsirlənmiş, rütbəsi polkovnikdən aşağı olmasına baxmayaraq protokol qaydalarına zidd gedərək onu rəsmi ziyafətə dəvət eləmişdi.
12
Tripolitaniya – müasir Liviyanı meydana gətirən üç qədim bölgədən biri. Hazırda Liviyanın paytaxtı Tripoli şəhərini və ətrafını əhatə edir.
13
Bir sıra tarixçilərin fikrincə, Mustafa Kamal ordunun siyasiləşməsinə qarşı çıxmaqda tamamilə haqlı idi. Hadisələrin sonrakı gedişi də bunu təsdiqlədi. Məsələn, Osmanlı dövlətinin Balkan müharibələrindəki uğursuzluğu məhz siyasi partiya və hərəkatların ordu daxilinə nüfuz etməsi, nəticədə isə silahlı qüvvələrdə parçalanmalara gətirib çıxarması ilə izah olunur (red.)
14
Birinci Balkan müharibəsi – 1912-ci il oktyabrın 7-dən 1913-cü il mayın 30-dək Bolqarıstan krallığı, Serbiya krallığı, Yunanıstan krallığı və Çernoqoriya krallığından ibarət Balkan İttifaqının Osmanlı dövlətinə qarşı başlatdığı müharibə. Bu müharibə ilə Balkan dövlətləri Osmanlının Balkan yarımadasındakı torpaqlarının böyük bir hissəsini ələ keçirmişdir.
15
Karpatlar – Mərkəzi Avropada yerləşən Karpat dağlarının əhatə etdiyi ölkələr (Slovakiya, Macarıstan, Polşa, Ukrayna, Rumıniya, Serbiya və bir qədər də Avstriya) nəzərdə tutulur.
16
Sarıqamış – indiki Türkiyə ərazisində, Qars vilayətində yerləşən qəsəbə
17
Süveyş kanalı – müasir Misir Ərəb Respublikasının ərazisində yerləşən, Aralıq dənizi ilə Qırmızı dənizi bir-birinə bağlayan süni su kanalı.
18
Dardanel boğazı (və ya Çanaqqala boğazı) – Asiyanı Avropadan ayıran boğazlardan biri. Egey dənizi və Mərmərə dənizi arasında yerləşir. Qara dənizi Dünya okeanına bağladığına görə beynəlxalq əhəmiyyətə malikdir. Həmçinin dünyanın ən dar boğazıdır.
19
Anadolu (və ya Kiçik Asiya) – Qara dəniz, Mərmərə dənizi, Egey dənizi və Aralıq dənizlərinin əhatə etdikləri yarımada. Avropadan Bosfor və Dardanel boğazları ilə ayrılır. Türkiyənin Asiya hissəsi burada yerləşir.
20
Otto Liman fon Sanders – Birinci Dünya müharibəsi ərzində Osmanlı ordusunda məsləhətçi və hərbi komandan olaraq xidmət etmiş alman general. 1918-ci ildə Sinay və Fələstin cəbhəsində gedən döyüş əməliyyatlarında Osmanlı ordusuna rəhbərlik etmişdir.
21
Suvla körfəzi – Egey dənizinin Daranel boğazından qərbdəki Gelibolu yarımadası ətrafında yerləşən körfəz
22
Mustafa İsmət İnönü (1884 – 1973) – Türkiyə Respublikasının 2-ci prezidenti və 1-ci, 3-cü və 13-cü baş naziri. «Milli şef» adı ilə tanınır.
23
Karlsbad – Karlovı Varı kimi tanınan və Çex Respublikasının müalicəvi suları ilə dünyada məşhur olan şəhəri. Bu şəhər 1370-ci ildə Müqəddəs Roma imperatoru IV Karl (1316 – 1378) tərəfindən salınmış və adını da məhz qurucusundan almışdır.
24
Oktyabr inqilabı və ya Oktyabr çevrilişi – yulian təqvimi ilə 1917-ci ilin 25 oktyabrında (miladi təqvimi ilə 1917-ci il noyabrın 7-də) Rusiyada baş vermiş inqilab. Həmin vaxt Vladimir İliç Lenin və yoldaşlarının təşkilatçılığı ilə baş vermiş silahlı üsyan nəticəsində hakimiyyətə bolşeviklər gəlmişdir. Bu inqilab sonralar Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqının (SSRİ) qurulmasında həlledici rol oynamışdır.
25
Brest-Litovsk sazişi eyni zamanda tarixə Osmanlı dövlətinin torpaq qazandığı son müqavilə kimi düşüb.
26
Osmanlı ordusu – Osmanlı Dövlətinin 1918-ci ilin mart-avqust tarixləri arasında yaratdığı və Şərq Orduları Qrupuna daxil olan Qafqaz İslam Ordusu nəzərdə tutulur. Ənvər paşanın əmri ilə yaradılan tamamilə müsəlmanlardan ibarət bu ordu Birinci Dünya müharibəsi zamanı Qafqaz cəhbəsindəki döyüşlərdə iştirak etmiş, rəhbəri isə Nuru paşa olmuşdur. 12 –14 min nəfərdən ibarət Qafqaz İslam Ordusundakı əsgərlərin sayı Azərbaycan türklərindən və Dağıstan müsəlmanlarından ibarət könüllülərin qatılması ilə təqribən 20 min nəfərə çatmışdır.
27
Marka – Almaniyada 2002-ci ilədək istifadə edilən pul vahidi
28
Mudros müqaviləsi – Egey dənizindəki Lemnos adasının (hazırda Yunanıstana aiddir) Mudros limanında, «Aqamemnon» zirehli gəmisində imzalandığı üçün belə adlanır. Müqaviləni Osmanlı dövləti adından Dəniz qüvvələri naziri Hüseyn Rauf Orbay imzalamışdır.
29
Yavər – yuxarı rütbəli zabitlərin yanında xidməti tapşırıqları və ya qərargah işlərini yerinə yetirən kiçik rütbəli, hərbi vəzifəli şəxs