Şahzadə və dilənçi. Марк Твен
daxmamıza, anamın, bacılarımın yanına getmək istəyirəm. Mərhəmətli hökmdar, icazə ver, gedim.
Kralın siması get-gedə artan mənəvi iztirab və həyəcan ifadə edirdi. O, Toma latınca sual verdi. Tom ölüm-zülüm latın cümləsi ilə ona cavab verdi. Kral sevinib yanındakılara dedi:
– Təhsilinə görə daha yaxşı cavab verə bilərdi, ancaq bu cavab göstərir ki, onun şüuru yalnız zədələnmiş, tamamilə xarab olmamışdır. Hamınız diqqət edin. Onu yenə imtahan edək.
Kral bu dəfə fransızca sual verdi. Tom bir qədər susdu, sonra utana-utana dedi:
– İcazənizlə ərz edim ki, ser, mən bu dillə tanış deyiləm.
Məyus olmuş kral otaqdakı adamlara nəzər saldı. Mehriban üzü bir an içində dəhşətli ifadə aldı.
– Hamınız qulaq asın! Mənim oğlum dəli olmuşdur, ancaq bu sərsəmlik müvəqqətidir. Bu dəlilik qapalı həyatın nəticəsidir. Rədd olsun kitablar, rədd olsun müəllimlər. Onu açıq havada oyunlarla əyləndirin. Bu onu sağaldar. Dəli olsa da, o mənim oğlumdur, İngiltərə taxt-tacının vəliəhdidir. Hər kəs onun xəstəliyi haqqında danışsa, dar ağacından asılacaq. Bu gün o, kral rütbəsində təsdiq edilməlidir. Milord Hertford, əmr edirəm, tezliklə işə başlayasınız.
Sonra üzünü Toma çevirdi, üzündəki qəzəb ifadəsi yavaş-yavaş yumşaldı.
– Öp məni, şahzadəm! – dedi. – Bax belə! Nədən qorxursan? Mən ki sənin atanam. Səni sevirəm.
Tom qəmgin halda kralın yataq otağından çıxdı. Dəhlizdə pıçıltı səsləri eşidilirdi: "Şahzadə, şahzadə gəlir!"
Tom təlimat alır
Tomu qəbul salonuna gətirdilər. Bir azdan lord Sent-Con gəldi. Otaqda Tomdan başqa yalnız qraf Hertford və Sent-Con qaldılar. Lord Sent-Con kralın əmrini Toma çatdırdı:
– Əlahəzrət kral əmr edir ki, dövlət maraqlarını nəzərə alaraq cənab şahzadə mümkün qədər xəstəliyini gizlətsin. Siz şahzadə olduğunuzu heç kimin qarşısında danmamalısınız. Şahzadə özünün aşağı təbəqədən olduğu barədə heç kimə bir söz deməməlidir. Tanış adamlarla görüşəndə onların simasını yada salmağa çalışmalıdır, bu, mümkün olmadıqda yaddaşsızlıq əlaməti göstərmədən sakit dayanmalıdır. Rəsmi qəbul zamanı çətinliyə düşərkən lord Hertfordla, ya da şahzadənin sadiq nökəri olan mənimlə məsləhətləşməlidir. Allah özü mərhəmət edib sizə şəfa versin və ömrünüzü uzun etsin.
Lord Sent-Con baş əyib kənara çəkildi. Tom itaətlə cavab verdi:
– Kralın arzusu yerinə yetiriləcəkdir.
Bu zaman ledi Yelizaveta ilə ledi Cen Qreyin gəldi-yini xəbər verdilər. Lord Hertford cəld qapıya tərəf getdi. Qızlar onun yanından keçəndə lord yavaşca dedi:
– Ledilər, sizdən xahiş edirəm, özünüzü elə göstərin ki, guya onun qəribəliyini hiss etmirsiniz. Yaddaşının pozulduğuna təəccüb etməyin.
Lakin bütün xəbərdarlıqlara baxmayaraq, qızlarla Tom arasındakı söhbət bəzən çətinliyə düşürdü. Tomun müvəqqəti olaraq dərsi atacağını bildikdə Cen Qrey dedi:
– Ah, heyif. Ancaq eybi yoxdur, sən hələ çoxlu kitab oxuyub alim olacaqsan, atan qədər əcnəbi dillər öyrənəcəksən.
Bu yerdə Tom özünü unudub dedi:
– Mənim atammı? O öz ana dilində pis danışır, o ki ola əcnəbi dillər…
Tom birdən sözünü kəsib başını qaldırdı və lord Sent-Conun nəzərlərinə rast gəldi. Rəngi qızardı, yavaşcadan dedi:
– Xəstəliyim yenə mənə əziyyət verir. Mən əlahəzrətin şəninə toxunacaq sözlər demək istəmirdim.
Şahzadə Yelizaveta:
– Biz bunu bilirik, – deyərək "qardaşının" əllərini ovucları arasına aldı: – Qəm yemə! Günah səndə deyil, sənin xəstəliyindədir.
– Sən təsəlli verməyi bacarırsan, əziz ledi, – deyə Tom etiraf etdi, – ona görə də mən sənə təşəkkür edirəm.
Bir azdan qızlar getməyə hazırlaşdılar. Aranı sükut bürüdü. Hamı sanki bir şey gözləyirmiş kimi susurdu. Tom bu sükutun səbəbini anlamırdı. O, lord Hertforda baxdı. Lord ona nə isə işarə etdi, lakin Tom bu işarəni də başa düşmədi. Yenə də ledi Yelizaveta öz fərasəti ilə onu çətinlikdən çıxartdı:
– Mənim həşəmətli qardaşım, bizim getməyimizə icazə verirsinizmi?
Tom cavab verdi:
– Sözün düzü, miledi, siz məndən arzu etdiyiniz hər şeyi istəyə bilərsiniz. İsbati-vücudunuzun bəxş etdiyi ziya və sevincdən özümü məhrum etməkdənsə, sizin hər bir başqa xahişinizi imkan daxilində kəmaliməmnuniyyətlə yerinə yetirərdim. Bununla belə, yolunuza çiçək səpilsin, göz üstə gəldiniz. Allah amanında olasınız!
Tom ürəyində gülüb öz-özünə dedi: "Kitablardakı bu qəribə və təmtəraqlı ibarələri öyrənməyim əbəs deyilmiş".
Qızlar getdikdən sonra Tom dincəlmək istədi. Lord Hertford zəngi çalan kimi xidmətçilər hazır oldular. Onlar Tomu yataq otağına ötürdülər.
Tomun ilk kral naharı
Gündüz saat birə yaxın Toma nahar paltarı geyindirdilər. Yaxalıqdan coraba kimi əynində nə vardısa hamısını dəyişdirdilər və zəngin döşənmiş geniş bir salona gətirdilər. Süfrədəki qab-qaşıq xalis qızıldan idi və üzərində çəkilmiş naxışlar onları daha da qiymətli edirdi, çünki bu, Benvenuto Çellininin2 əl işi idi.
Toma xidmət edən bütün qulluqçulara xəbərdarlıq edilmişdi, tapşırılmışdı ki, şahzadənin qəribə hərəkətlərinə təəccüb etməsinlər.
Tezliklə Tomun bu "qəribə" hərəkətləri tamamilə aşkar oldu. O, yeməyi əli ilə götürüb yeyirdi, yaxasına salınmış zərif və gözəl dəsmala maraqla baxırdı. Nəhayət, dözməyib dedi:
– Xahiş edirəm, bu dəsmalı götürün, yoxsa bilməyib ona ləkə salaram.
Onun bu hərəkətlərinə heç kəs gülmürdü. Hamının şahzadəyə yazığı gəlirdi. Onlar sevimli şahzadələrinin bu cür ağır xəstəliyə tutulduğuna acıyırdılar.
Tom turpa və kahıya maraqla baxırdı. Sonra soruşdu ki, bunlar nədir, yemək olarmı? O, çərəzi yeyib qurtardıqdan sonra ciblərini qozla doldurdu. Heç kəs təəccübünü bildirmədi, hamı özünü görməzliyə vurdu. Tom özü isə nalayiq iş gördüyünü hiss edib utandı, başa düşdü ki, kral oğluna yaraşmayan ədəbsiz hərəkət edib. Bu zaman onun burnu qaşındı. Bu hal xeyli davam etdi və burnu getdikcə daha çox gicişməyə başladı. Belə hallarda əsl şahzadənin nə etdiyini bilməyən Tom gözü yaşlı yalvarıcı nəzərlərlə ətrafdakılara baxdı və əzablı səslə dedi:
– Milordlar, üzr istəyirəm, mənim burnum yaman qaşınır. Belə hallarda hansı qaydaya riayət olunur? Xahiş edirəm, tez cavab verin, daha dözə bilmirəm.
Hamının üzü kədərli və qayğılı idi, hamı utana-utana bir-birinə baxırdı. Nəhayət, heç bir cavab