Дәрья башы / Исток вселенского. Ахат Гаффар
мал-туарны Гаҗиләсе, каладан кайтып, ял итеп яткан улы белән килене барлар. Булышырга малай белән кызны кушарлар.
Ул имәннең туфрактан калкып торган юан тамырына җайлап утырды да сигарет кабызды. Мул төтен яфрак, ботаклар арасына күтәрелеп таралды. Бөркү, җәйге челлә иде. Яңгыр явар, күрәсең.
Ул бу үзәнлеккә төшкәнче күреп калганы турында: «Ә теге болыт килми», – дип уйлады.
Тып-тын иде. Тик чикерткәләр чыңлый да, күбәләкләрнең канат какканына хәтле ишетелеп тора. Кош-корт аваз салмый. Вакытлары үтте. Ә, юк, әнә ерак түгел тукран тукылдата. Язгы йә кышкы кебек ашыгып тукылдатмый, ә салмак кына – кадак какканны йә балта чапканны хәтерләтеп тукылдата. Ул да түгел, тилгән кычкырып куйды. Болай гына, ялкау гына кычкырса да, ачыргалангандай тоелды. Канатына ут капканмыни. Тилгән тавышы һәрчак шундый инде.
Шунда ул:
– Ә мин кычкырсам… җә җәннәт, җә тәмуг капкасы ачылырдыр, билләһи, – дигәненә үзе дә сәерсенеп куйды. Дәшә дип тойды, ахрысы: ат аңа карады, колагын шәңкәйтте.
«Каян килеп болай дип әйттем әле?» – дип уйлады ул. Сигаретын тирән суырып, төтенен борыныннан чыгарганда, очкан кош күләгәсе сыман, йөгерек бер җавапка охшаш нәрсә килеп җитте: «Үткән гомер шулай әйттерә, күрәсең. Тормышны бозып куйдылар. Асты өскә килде».
Әйе шул, аның гомере дә йә җәннәт, йә тәмуг инде. Кычкырмас җирдән кычкыртырлык. Хәер, бөтен авыл кешесенеке дә шундый. Аныкына гына гөлләр үссен димәгән.
Сигареты иренен пешерә башлагач, ул аны бармак очлары белән кысып сүндерде дә үлән арасына ыргытты. Кайтырга кирәк иде инде. Ә ул кузгалмады әле. Өйдә эш күп-күбен, тик шулай гына утырасы килде. Карыйсы, тыңлыйсы, тоясы. Рәхәт монда, урманга аркасын терәп диярлек утыра. Алдында тар үзәнлек җәйрәп ята, аннан ары үр күтәрелә. Кыска, кояш көйдергән үләне тапталып беткән: җиләген җыйганнар. Печәнгә чабардаен чабып та алганнар. Мондагы җиләкне күбесенчә сыер савучы хатын-кыз җыючан. Җәйләүләре ерак түгел – Чүнник чокыры башына гына корылган. Эшкә хәтлеме, соңыннанмы, кереп чыккалыйлардыр. Йә машинада, йә мотоциклда авылдан да йөрделәр бугай. Җәяүләп торулар, ат арбасына утырып килүләр бетте инде. Бөтен нәрсә ашык-пошык: тизрәк яшәп бетерәселәре килгән шикелле итәләр. Ә җиләк иртә дә түгел, соң да түгел – үз вакыты белән генә өлгерә ич.
Үр битендәге җиләклектән ары тезеп утыртылган нарат, каен агачлары китә. Куаклык каплаган чокырларда кура җиләге пеште. Монда килешли күзенә чалынды: тамам-тамам дип торалар.
Түзмәгән иде: атын туктатып, текә ярга аягын тери-тери, куак сабакларына тотына-тотына, кычыткан арасындагы куралыкка төшеп җитте дә, ятып үскән кураларны берәм-берәм югары каерып салып, туйганчы җиләкләрен ашады. Тәмам өлгергәннәр, тәмле иделәр. Саксыз тотынсаң, ак чемнәреннән аерылып өзеләләр дә төшәләр. Тап аннары. Эзләмисең дә инде. Аны көн саен әз-әзләп җыя барасы шул. Ә моңа авыл кешесенең вакыты тими дә тими инде.
Чү! Шул якта кемдер йөри түгелме соң? Йөри, мелләле, йөри. Әнә ич җырлый. Иркенләп, ялгызлыгына