Keçmişdən gələn səslər. Болеслав Прус
Şəhərdə təsadüfən pana rast gəlmədin? O, komissarın yanına hazırlaşırdı. Joseph, mon enfant, veux-tu aller au jardin (Jozef, mənim balam, bağa getmək istəyirsənmi)?
– Non, – deyə oğlan cavab verdi.
Panna Valentina Anelka ilə bağa çıxdı, Kivalskaya isə daha rahat əyləşərək, öz sahibəsini yeniliklərlə əyləndirməyə davam etdi. Onun uca səsi hətta bağda da eşidilirdi, amma tezliklə mürəbbiyə və Anelkaya çatmağa son verdi.
Böyük və qoca bağ evu üç tətəfdən nal kimi əhatəyə almışdı. Burdakı sərbəstlikdə nəhəng şabalıd ağacları yazda piramidal ağ çiçək salxımları, payızda isə tikanlı meyvələrlə örtülərək, öz ömürlərinin sonunu yaşayırdılar. Orda yarpaqları ördək pəncələrini xatırladan ağcaqayın ağacları, daraq dişləri kimi sıx oturmuş yarpaqları və şir udlağına bənzər, şirin ətrilə arıları cəlb edən çiçəkləri olan akasiyalar da böyüyürdü. Tarlaları və dərz anbarlarını diqqətlə izləyən bütöv sərçə dəstələri daraşmış cökə ağacları hasar boyu düzülmüşdü. Cökələrin yanında nazik italyan qovaq ağacları, budaqlarını geniş şəkildə aşağı gərmiş kədərli və şiş uclu küknar ağacları böyüyürdü.
Ağır göy salxımlı italyan yasəməni, kəskin qoxulu çiçəkləri tərqovucu vasitə kimi istifadə olunan dərmanlıq yasəmən, payızda qara, dişqamaşdırıcı giləmeyvələrlə örtülən çaqqal gavalısı kolları, yemişan, itburnu, qaratoyuqların sevimlisi ardıc bütün bağ boyu səpələnmişdi; onlar öz aralarında torpağın şirəsi və və havanın karbon qazı uğrunda inadlı və gizli mübarizə apararaq, ağaclardan azad olan bütün boşluğu tutmuşdular. Hansısa kolun zəifləməsi kifayət idi ki, dərhal yanında qısa ömürlü, lakin təhlükəli alaqlar və otlar peyda olsun.
Bağın ortasında qəribə şəkildə burulmuş söyüd ağacları ilə əhatələnmiş nohur vardı. Qışda onların gövdələri eybəcər halda burulmuş şikəstlərə bənzəyirdi; gecələr onlar insan zahir olarkən qəribə pozalarda donan, özünü cansız kimi aparan bürüşmüş, qozbel, başsız, çoxəlli bədheybətlər simasını alırdılar. Istilərin başlanması ilə bu qorxuluqlar zərif zoğlar və üstdən parlaq-yaşıl, altdan isə gümüşü xırda yarpaqlarla örtülürdü; onların açıq ağıza bənzəyən koğuşlarında quşlar yuva salırdı.
Anelka öz mürəbbiyəsilə birlikdə bu, cizgi və rənglərini daim dəyişən, dalğalanan, ətir saçan, parlayan, xışıldayan və hər cür quşların səsilə cingildəyən bağla, nahamar, ot basmış cığırla gedirdi. Ətrafdakı hər şey qızı heyran edirdi. O tez-tez və dərindən tənəfüs edir, hər bir budağı uzun müddət nəzərdən keçirmək, hər bir quşun və kəpənəyin ardınca cummaq, hər şeyi ağuşuna almaq istəyirdi. Panna Valentina isə, əksinə, soyuq idi. O, başmaqlarının uclarını seyr edərək və ingilis qrammatikasını arıq sinəsinə sıxaraq, xırda addımlarla yeriyirdi.
– Kanossanın harda yerləşdiyini coğrafiyadan öyrəndin, – deyə o başladı, – indi isə sənə Dördüncü Henrixin nəyə görə Yeddinci Qriqoridən əfv dilədiyini öyrənmək imkanı yaranacaq. Bu barədə Yeddinci Qriqorinin, yaxud başqa cür adlandırdıqları kimi, Hildebrandın həyatının təsvirində, “Almanlar və italyanlar” fəslində oxuyacaqsan.
Belə şəraitdə tarix dərsliyini oxumaq təklifi Anelkanı hiddətləndirdi. Köks ötürməsini boğaraq, istehza ilə soruşdu:
– Doğrudanmı bağda ingilis dili ilə məşğul olacaqsınız?
– Olacağam.
– Deməli, mən də ingiliscə öyrənəcəyəm?
– Əvvəlcə fransız və alman dillərini əsaslı şəkildə öyrənməlisən.
Ah!.. Lütfən deyin, fransız, alman və ingilis dillərini öyrənəndən sonra nə edəcəyəm?
–Bu dillərdəki kitabları oxuya biləcəksən.
–Bütün kitabları oxuyandan sonra isə?
Panna Valentina nəzərini qovaq ağacının zirvəsinə yönəltdi və çiyinlərini çəkdi.
– Insanın ömrü hətta bir dildəki kitabların mində bir payını oxumaqdan ötrü çatmaz. Dünyadakı üç ən zəngin ədəbiyyat barəsində isə heç danışmağa dəyməz!
Ifadəolunmaz qüssə Anelkanı bürüdü.
– Deməli, daim öyrənməli və oxumalı?..
– Bəs həyatında başqa nə etmək istərdin? Məgər elmdən də nəcib məşğuliyyət tapmaq olarmı?
– Nə etmək istərdim? – deyə Anelka sualı təkrar etdi. – Indi, yoxsa böyüyəndə?
Ancaq panna Valentinanın cavab verməyə meylli olmadığını görərək, davam etdi:
– Indi sizin qədər bilmək istəyərdim. Bax, onda öyrənməzdim, yox! Sonra çox işim tapılardı. Indiki kimi, mənimlə salamlaşanda qaşqabaqlarını tökməmələrindən ötrü, muzdurlara maaş ödəyərdim; sonra ağacların yaralarımı müalicə etməyi tapşırardım, yoxsa, bağban deyir ki, bizdə tezliklə hər şey quruyacaq və çürüyəcək. Lakeyi mütləq qovardım: o, nohurdakı quşları öldürür və siçovulların gözünü dağlayır… Vicdansız! – deyə Anelka titrədi. – Sonra anamı və Yuzeki Varşavaya aparardım. Yox!.. Bunu hər şeydən əvvəl edərdim! Sizə isə bütöv bir otaqlıq kitab bağışlayardım… Ha-ha!..
Mürəbbiyəni qucaqlamaq istədi, amma o yayındı.
– Mən sənə acıyıram, – mürəbbiyə quru tərzdə söylədi. – Cəmi on üç yaşın var, ancaq sənə aid olmayan şeylər barəsində eynilə əyalət aktrisası kimi boşboğazlıq edirsən və gərək olanla məşğul olmursan. Sən yaşın üçün hədsiz böyüksən, buna görə də , ehtimal ki, coğrafiyanı heç vaxt üstələyə bilməyəcəksən.
Anelka utandı. Həqiqətən, o hədsiz dərəcədə böyükdür, ya da panna Valentina…
O, panna Valentina ilə birlikdə bağın sol küncünə, hündür şabalıd ağacının altındakı təpənin üstündə yerləşən daş skamyaya istiqamətləndi. Orda əyləşdilər.
– Kitabı mənə ver, – mürəbbiyə belə dedi, – Yeddinci Qriqorinin tarixini taparam. Ah, yenə də sənin köpəyin bizə vizit verir…
Həqiqətən, Karusik, nəyəsə güclü şəkildə sevinərək, sürətlə düz onlara doğru qaçırdı. Ehtimal ki, xoruzun ardınca qoşarkən hasil etdiyi lələklər açıq ağzına yapışmışdı.
– Itləri heçmi sevmirsiniz? – birdən Anelka Karusikə baxaraq soruşdu .
– Yox, sevmirəm.
– Bəs quşları?
– Yox, – mürəbbiyə incikliklə onun sözünü kəsdi.
– Bağı da sevmirsiniz?.. Ağacların altında gəzməkdənsə, kitab oxumaqdan daha çox xoşunuz gəlir? Hə, doğrudur, axı sizin otağınızda nə çiçəklər, nə də quşcuğazlar var. Əvvəllər ora sərçələr uçub gələr, biz onları yemləyərdik, Karusik hələ balaca və yöndəmsiz olsa da, yuxarı qaçıb gələrdi. Mən əskiyə bükülmüş çörəyi südə batırar və ona verərdim. O və onunla birlikdə əvvəlki mürəbbiyənin bala pişiyi də əmərdi. Ah, onlar nələr törədərdilər!.. Sapla döşəmənin üzərində çəkdiyim kağız parçasının