Nilsin vəhşi qazlarla səyahəti. Selma Lagerlof
balaca dişi dələnin tutulduğu elə həmin gün onlar bayram piroqunu hazırlamaqla məşğul idilər. nəsə onların bu gün biş-düşdə bəxtləri heç gətirmirdi, ya xəmir gəlmirdi,ya da nəsə çatmırdı. Beləcə onlar gün batandan xeyli keçmişə kimi işləməyə məcbur oldular.
Təbii olaraq bu gün mətbəxtdə iş başdan aşırdı, get-gəl çox idi, heçkəs başını qaldırıb bir anlıq da olsun dələ haqqında düşünmək hayında deyildi. Amma fermada bir qoca qarı vardı, o piroq bişirmə prosesinə kömək etmək üçün həddən artıq yaşlı idi. Bunu o özü də yaxşı başa düşürdü, amma heç bir halda ümumi kütlədən geri qalmaq istəmirdi. Hamı kimi o da mətbəxtdə olmaq istəyirdi. Həmin gün o özünü çox məyus hiss edirdi, bu səbəbdən də o yatmağa getmədi və qonaq otağında pəncərənin qarşısında oturub həyəti seyr etməyə başladı.
İçəri çox isti olduğundan onlar mətbəxin qapısını açıq saxlamışdılar. Qapıdan keçən günəş şüaları fermanın həyətini də işıqlandırırdı. Hər tərəf süd kimi ağappaq olmuşdu, qoca qarı hətta qarşı tərəfdəki divardakı çatlarını və yarıqlarını belə aydın görərdi. O qarşı divardan asılmış dələ qəfəsini də gördü. Günəş oranı apaydın işıqlandırırdı. Və qadın bir dəqiqə də dayanmadan təkərin içərisinə, oradan isə yenidən otağına qaçan dələni gördü. Dələ bir an da olsun yerində dayanmırdı. Qadının diqqətini dələnin belə narahatlığı çəkdi. Yazığa nə olmuşdu görəsən? əlbəttə ki, qadın düşündü: yəqin gur işıq qoymur onu yatmağa.
Tövlə ilə atların saxlandığı yerin ortasında üstü örtülü bir qapı vardı. Gün oranı da işıqlandırırdı. Gecə keçdikcə qoca qadın balaca bir varlıq gördü, o çox balaca idi və bir əlin içi qədər olardı. Ehtiyatla, gizlənə-gizlənə qapıdan ötüb keçmək istəyirdi. Onun əynində dəri şalvar və başqa istənilən işləyən adamların ayaqlarında görməyə alışdığımız taxta ayaqqabılar vardı. Qoca nənə dərhal bu varlığın cırtdan olduğunu başa düşdü və o azacıq da olsa qorxu hiss etmədi. O hər zaman cırtdanların haradasa gizləndiklərini, üzə çıxmağa ehtiyat et-diklərini eşitmişdi, amma heç zaman bir cırtdan görməmişdi. Və cırtdan təbii ki, göründüyü hər yerə xöşbəxtlik gətirməsi ilə tanınırdı.
Cırtdan gəlib daş döşənmiş həyətə çatan kimi, oradan güllə kimi qaçaraq dələnin saxlanıldığı qəfəsə doğru götürüldü. Qəfəs çox hündür idi, ora dırmaşa bilməzdi, bu səbəbdən də cırtdan anbara qaçıb oradan bir qarmaq gətirdi, qarmağı qəfəsə keçirdi və yuxarı dırmaşmağa başladı. Dənizçi kəndirlə dor ağacına dırmaşan kimi. O qəfəsə çatanda balaca yaşıl evin qapısını silkələməyə başladı, o sanki qapını açmaq istəyirdi. Qoca nənə bunları görsə də yerindən tərpənmədi. Çünki o yaxşı bilirdi ki, uşaqlar qonşu həyətin oğlanları gəlib dələni oğurlamasınlar deyə qəfəsə qıfıl vurublar. Qoca nənə gördü ki, oğlan qəfəsin qapısını aça bilmir və bu zaman dişi dələ də təkərin içərisindən çıxıb oğlanın qarşısında dayanıb. Oğlan dustaq edilmiş heyvanın dediklərini dinlədikdən sonra qəfəsin cəftəsini aşağı endirdi və yenidən qaçaraq qapıdan çıxdı və yox oldu.
Qoca qadın bilirdi ki, həmin gecə artıq cırtdanı görə bilməyəcək, bununla belə o pəncərənin qarşısından çəkilmədi. Amma bir qədər sonra o qayıtdı. O elə tələsirdi ki, sanki uçurdu, ayaqları heç yerə dəymirdi. O yenidən birbaşa dələnin saxlandığı qəfəsə doğru istiqamətləndi. Uzağı yaxşı görən qoca nənə cırtdanın hərəkətlərini aydın müşahidə edə bilirdi. O həmçinin cırtdanın əlində nəyinsə olduğunu da ayırd edə bildi. Amma onun nə olduğunu təsəvvürünə belə gətirmirdi. Sol əlində gətirdiyi şeyi səkiyə qoydu, sağ əlində gətirdiyini isə özü ilə qəfəsin içərisinə keçirdi. O taxta ayaqqabıları ilə şüşə pəncərəyə elə zərblə təpik vurdu ki, kiçik pəncərə qırıldı. əlində gətirdiyini isə dişi dələyə tərəf uzatdı. Sonra o sürüşüb aşağı düşdü, aşağıda qoyduğunu götürdü və yenidən qəfəsə dırmaşdı. Növbəti anda isə o elə sürətlə qaçmağa başladı ki, qoca qarının gözləri onun hərəkətlərini izləyə bilməzdi.
Amma indi artıq qoca nənə olduğu yerdə sakit qala bilməzdi, o koteci tərk etdi və evin arxa həyətinə keçib nasosun kölgəsində dayandı. O cırtdanın geri qayıtmasını gözləyirdi. Və həmin anda nənəni görən, maraqlanmağa başlayan bir başqa biri də vardı orada. Bu həmin evin pişiyi idi. O oğrun-oğrun sürünüb divara yaxın bir yerdə dayandı. İşıq düşən yerdən cəmi iki metr aralıda. Həmin soyuq Mart gecəsində onlar ikisi də orada dayanıb gözləməyə başladılar. Qoca qarı yenidən içəri, kotecə qayıtmaq barədə düşünməyə başlamışdı ki, elə bu anda səkidə yüngül ayaq səsləri eşitdi. Gələn hər iki əlində nə isə daşıyan, oğrun addımlarla yenidən qəfəsə yaxınlaşmaq istəyən bayaqkı cırtdan idi. Cırtdanın əlində daşıdıqları nə idisə ciyildəyirdi. Birdən nənə ciyilti səsinin məhz kimə məxsus olduğunu anladı. Cırtdan qəfəsdəki dələnin qoc ağacının koğuşunda qalmış balalarını bir-bir daşıyıb analarının yanına gətirirdi ki, onlar acından ölməsinlər.
Qoca nənə səssiz-səmirsiz dayanmışdı, istəmirdi onu narahat etsin. Elə görsənirdi ki, sanki cırtdan onun varlığından xəbərsizdir. Cırtdan bala dələlərdən birini yerə qoyub ikincini özü ilə götürüb qəfəsə dırmaşmağa hazırlaşırdı ki, birdən ev pişiyinin parıldayan yaşıl gözlərini gördü. Pişik lap yaxında idi. Cırtdan yerindəcə donub qalmışdı, hər əlində bir dələ balası tutduğundan nə edəcyini bilmirdi.
O geri çevrildi və qaça biləcəyi bütün istiqamətləri nəzərdən keçirdi, hazırda o artıq nənənin varlığından da xəbərdar idi. Çox tərəddüd etmədən irəli doğru addımladı əllərini bacardığı qədər yuxarı qaldırdı ki, nənə dələ balalarını əyilib ondan götürə bilsin.
Qoca nənə bu inamın qarşısında özünü dəyərsiz bir insan kimi göstərmək istəmədi və əyilib ona tərəf uzanmış dələlərdən birini əlinə götürdü ki, oğlan digər dələ ilə qəfəsə dırmaşa bilsin. Sonra isə o geriyə qayıdıb nənənin himayəsində tərk etdiyi dələni də ondan götürdü.
Növbəti səhər ferma sakinləri səhər yeməyini yemək üçün yığışanda, qoca qadın özünü saxlaya bilmədi və dünən gecə olanları təsfilatı ilə hamısını danışdı. Eşitdiklərinin qarşılığında ferma sakinləri yalnız güldülər və dedilər ki, qoca qarı onlara yəqin ki yuxuda gördüklərini danışır. Buralarda ilin bu vaxtı dələ balasına rast gəlmək qeyri-mümkündür.
Amma nənə danışdıqlarından tam əmin idi, odur ki, onlardan xahiş etdi gedib dələni saxladıqları qəfəsə bir nəzər yetirsinlər. Sakinlər nənənin dediyi kimi də elədilər.
Və onlar orada dörd balaca, yarıçılpaq, aclıqdan zəifləmiş, yarı kor dələ balaları gördülər. Balalar ən azı iki günlük olardılar.
Fermer özü ətcəbalaları görəndə təsirləndi:
– Hər necə olsa da, indi mənə bir şey dəqiqdir: bizlər bu fermanın sakinləri, indiyədək həm insanlar həm də heyvanlar qarşısında özümüzü laiqli şəkildə aparmamışıq. Davranışımıza görə utanmalıyıq. Bu sözləri dedikdən sonra fermer həm ananı həm də balalarını qəfəsdən çıxartdı və onlar qoca