İfşa edilmiş fırıldaqçı. Франц Кафка
adı nədir kürəkənimin, harada yaşayır bilmirəm, anlayırsızmı… yəqin, unutmuşam… Boş şeydir, məsələ burasındadır ki, ümumiyyətlə kürəkənim varmı, onu da bilmirəm… Elə bu saat gedirəm, anlayırsızmı… sizcə onu tapa biləcəyəm?
Fikirləşmədən cavab verdim:
– Əlbəttə. Amma siz yad ellərdən gəlirsiniz, nökərləriniz də təsadüfən sizinlə deyil. İcazə verin, sizi mən ötürüm.
Cavab vermədi. İşarə etdim ki, yaxınlaşıb qoluma girsin.
d) Gombul ilə ibadətkar arasındakı söhbətin davamı
Mənsə bir müddət idi ki, özümü ürəkləndirməyə çalışırdım. Bədənimi ovuşdurub öz-özümə dedim: “Vaxtdır, artıq sən nə isə deməlisən. Hələ indidən özünü itiribsən. Bəlkə ürəyin sıxılır? Dayan bir! Axı, belə vəziyyətlər sənə tanışdır. Tələsmədən düşün, ölç-biç. Narahat olma, ətrafındakılar da gözləyər.
Hər şey keçən həftəki qonaqlıqda olduğu kimidir. Bir nəfər kağızlara köçürdüyü mətndən nə isə oxuyurdu. Səhifələrdən birini onun xahişi ilə mən yazmışdım. Onun yazdığı səhifələrin aşağısında öz imzamı gördükdə qorxuram. Bu heç bir şeyə sığmır. Masanın üç tərəfindən kağızların üstünə əyilirlər. Ağlaya-ağlaya and içirəm ki, bunlar mənim imzam deyil.
Axı, bugünkünə nə ilə bənzəyir, bu? Söhbətin məqsədəuyğun alınması səndən asılı deyilmi? Hər şey səssiz-səmirsizdir. Səbr elə, əzizim! Axı, nəsə bir bəhanə tapa bilərsən. Deyə bilərsən ki: “Yuxum gəlir. Başım ağrıyır. Mən getdim”. Tez ol, cəld ol! Göstər özünü!.. Nə olub? Yoxa yenə əngəl var, maneələr var? Yadına nə düşür?.. Nəhəng səmaya qarşı Yer üzünün qalxanı kimi yüksələn bir yaylanı xatırlayıram. Onu dağdan görmüşdüm, oradan keçmək üçün yola düşmüş və nəğmə oxumağa başlamışdım”.
Dodaqlarım qupquru idi və sözümə baxmırdı; bu an dedim:
– Başqa cür yaşamaq olmazmı?
– Yox, – dedi, sual dolu təbəssümlə.
Mənimlə onun arasında olan və o vaxta qədər sanki yuxuda dayaq verib saxladığım hər şey uçub-dağılarkən: – Nə üçün axşamlar kilsədə dua edirsiniz? – deyə soruşdum.
– Yox, bu barədə danışmasaq yaxşı olmazmı? Heç kəs, tək yaşayırsa, axşamlar məsuliyyət daşımır. Çox şeydən qorxursan. Birdən cismanilik yox olub gedərsə, ya insanlar həqiqətən alatoranlıqda göründükləri kimidirsə? Əl ağacı olmadan yerimək mümkün olmazsa? Bəlkə, insanların baxışları altında cismanilik qazanmaq üçün doğrudan da kilsəyə gedib, ucadan dua etmək lazımdır?
O belə danışıb susduğu üçün cibimdən qırmızı dəsmalımı çıxarıb, belimi bükərək ağladım.
Ayağa qalxıb məni öpdü və dedi:
– Niyə ağlayırsan? Boyun ucadır, ucaboy xoşuma gəlir, uzun barmaqlarınızı istədiyiniz kimi hərəkət etdirirsiniz, niyə bunlara sevinmirsiniz? Sənə bir məsləhətim var, həmişə qollarına qara manjetlər tax… Yox… mən səni tərifləyirəm, sənsə yenə ağlayırsan? Axı, sən həyatın ağırlığını daşımağı bacaran adamsan.
Bax, biz əslində lazımsız olan müharibə maşınları düzəldirik, qüllələr, divarlar inşa edirik, ipək pərdələr hazırlayırıq. Vaxtımız olsaydı, bunların hamısına təəccüblənərdik. Və özümüzü boşluqda saxlaya bilirik, yıxılmırıq, yarasalardan çirkin olsaq da, uçmağa çalışırıq. Və gözəl bir gün heç kəs: “İlahi, bu gün nə gözəl bir gündür” deməyimizə mane ola bilməyəcək; çünki yer üzünə yerləşdikdən sonra, öz razılığımızla burada yaşamağa davam edirik.
Biz qardakı ağac kötükləri kimiyik. Onlar torpağın üzərinə qoyulmuş kimi görünür və adama elə gəlir ki, yüngül bir təkanla bu kötükləri yerindən tərpətmək olar. Amma yox, bu mümkün deyil, çünki onlar torpağa möhkəm bağlıdırlar. Amma hətta bu da yalnız zahirən belə görünür.
Düşüncələr ağlamağıma mane olurdu: “İndi gecədir, heç kəs bu an deyəcəyim sözlərə görə sabah məni qınaya bilməz, çünki bunları yuxuda da danışa bilərəm”.
Sonra dedim:
– Bəli, hamısı doğrudur, amma biz nədən danışırdıq? Göy üzündəki işıqlardan danışa bilməzdik axı, çünki binanın giriş qapısından içəri keçib dayanmışdıq. Yox… bu barədə də danışa bilərdik, əgər azad danışa biliriksə, heç bir hədəfə və həqiqətə can atmasaq da, bunu sadəcə zarafat və əylənmək üçün edirik. Siz bağçadakı qadının hekayətini mənə bir dəfə də danışa bilərsizmi? Nə füsunkar, nə ağıllı bir qadındır bu! Özümüzü onun kimi aparmalıyıq. O mənim çox xoşuma gəlir! Sizi görüb güdməyim də xoş bir təsadüfdür. Sizinlə söhbət etməkdən böyük zövq aldım. Bəlkə də indiyə qədər qəsdən öyrənmədiyim bəzi şeyləri sizdən eşitdim.
Razı görünürdü. İnsan bədəninə toxunduqda özümü həmişə pis hiss etsəm də, onu qucaqlamalı idim.
Sonra binanın giriş qapısından açıq havaya çıxdıq. Dostum bir neçə bulud parçasını üfləyib kənara itələdiyi üçün qarşımızda ulduzlu ənginlik açılmışdı. Dostum zorla yeriyirdi.
e) Gombulun ölümü
Hər şey birdən-birə hərəkətə gəlib, sürətlə uzaqlara çəkildi. Çayın suları yarğandan aşağı yönəldi, amma axıb getməməyə çalışdı, uçurumun çatlaq və çopur kənarında bir müddət ləpələndikdən sonra dumanlı damcı topası kimi dalğa-dalğa aşağı yuvarlandı.
Gombul daha danışa bilmirdi; suyun içində bilaixtiyar dövrə vuraraq, sürətlə axan uğultulu şəlalədə yoxa çıxdı.
Ömrümdə çox əyləncələr görmüş mən sahildə dayanıb buna baxırdım.
– Ağciyərlərimiz nə edə bilər ki! – deyə qışqırdım, – Tez-tez nəfəs alsanız, özünüz, öz içinizdəki zəhərdən boğulacaqsınız, yavaş nəfəs alsanız, tənəffüs üçün yararsız havadan, təlatümə gəlmiş nəsnələrdən boğulacaqsınız. Uyğun tempi axtarmağa başlasanız, elə bu axtarış üzündən həlak olacaqsınız.
Bu zaman çayın sahili hədsiz dərəcədə genişləndi, bununla belə, ovcumun içi ilə uzaqdan çox kiçik görünən yol işarəsinin dəmir lövhəsinə toxundum. Bunu anlaya bilmədim. Axı, boyum qısa idi və sanki həmişəkindən daha qısa görünürdü, buna görə də möhkəm silkələnən ağ giləmeyvəli kol məndən xeyli hündür idi. Gözümdən qaçmamışdı bu, çünki elə indicə kolun yanından keçmişdim.
Bununla belə yanılmışdım; çünki əllərim o qədər nəhəng idi ki, geniş bir ərazinin üstünə çökmüş yağış buludlarına bənzəyirdi; amma onlardan daha tələskən idi. Bilmirəm, onlar mənim zavallı başımı nə üçün əzmək istəyirdilər.
Axı, mənim başım qarışqa yumurtası boyda ancaq olardı, amma bir az zədələndiyi üçün tam yumru deyildi. Onu yazıq-yazıq fırlatmağa başladım, çünki gözlərimdəki ifadəni ayırd etmək mümkün deyildi; bu qədər kiçik idi gözlərim.
Amma ayaqlarım, bu əcaib ayaqlarım meşəli