Son mənzili Xəzər oldu . Qumral Sadıqzadə
ikinci mərtəbə də tikdirmiş, həyətə geniş eyvan çıxartdırmışdı. Oğlu üçün gətirdiyi gəlin yaxşı ailədəndi, atasını erkən itirdiyindən əmisinin himayəsi altında tərbiyə almışdı. Seyidxanımın əri Ələkbərin xalası qızı idi. Gözəldi, həm də əmisi onu ərköyün böyütmüşdü.
Qaynata, qaynana, rəhmətlik Mirkazım onun nazını çəkir, əzizləyirdilər. Baldızları isə əksinə, onun hər kiçik səhvini üzünə vurur, bir sözlə, gəlinlə yola getmirdilər.
Gəlin yaxşı, bahalı parçalardan paltar tikdirib geyinməyi sevirdi. Ev işlərindən bir o qədər başı çıxmırdı.
Mirkazımın Bayır şəhərdə saxsı qab-qacaq dükanı vardı. O, tez-tez Peterburqa, Moskvaya, Kiyevə, Odessaya və Rusiyanın başqa şəhərlərinə mal dalınca gedirdi. Arvadının geyinib-keçinmək həvəsini bilib hər dəfə səfərdən qayıdanda onun üçün qiymətli, yaraşıqlı parçalar, bəzək-düzək şeyləri alıb gətirirdi.
Xırdaxanımın bir qızı, üç oğlu vardı. Əri səfərdə olan vaxtlarda evdə tapılmazdı. Uşaqlardan birini götürüb əmisigilə, yaxın qohumlarının evinə gedərdi.
Bu gün baldızının camaat arasında onu belə biabır eləməsindən sonra o nə edəcəyini bilmirdi. O başa düşürdü ki, aşağı düşüb məclisdə oturmalıdır. Ancaq bilirdi ki, bayaqkı həngamədən sonra arvadlar indi ona daha çox diqqət yetirəcək, hər bir hərəkətinə – ağlamağına, danışmağına fikir verəcəklər, onu ürəklərində məzəmmət edəcəklər. Ona görə də, aşağı düşmək istəmirdi. Öz otağında otura bilməzdi, bir azdan bura kişilər gələcəkdilər. O bir az fikirləşib qəti qərara gəldi. Otağın aşağı tərəfindəki divar taxçasını açıb paltar boxçasından ürəyinə yatanını seçib götürdü. Tələsik paltarlarını dəyişdi, qara libirti çarşabını başına örtüb aşağı düşdü, həyətdəki arvadlara fikir vermədən küçəyə çıxdı və birbaş əmisigilə yollandı. Onun fikrincə yaranmış vəziyyətdən ancaq belə çıxmaq olardı.
Bu gün əl-ayağa dolaşmasınlar deyə Mehinbanu nəvələrini Seyidxanımgilə göndərmişdi. Atadan yetim qalmış balaca uşaqları Seyidxanımın qulluqçusu Gülnisə ah-ufla qarşıladı. Bir-bir üzlərindən öpüb oxşadı. Onları böyük otağa, xanımının uşaqlarının yanına gətirdi. Müxtəlif oyuncaqları – parça gəlinciyi, özünün tikib düzəltdiyi yorğançanı, balışı və sairəni ortalığa tökdü. Uşaqların içərisində hamıdan böyüyü, rəhmətlik Mirkazımın doqquz yaşlı qızı Rübabə idi. Gülnisə qızın saçını tumarlayıb dedi:
– Bu sizin bircə bacınızdır. Onun sözünə baxın, ona hörmət eləyin…
Rübabənin qardaşları – beş yaşlı Seyid Hüseyn, üç yaşlı Mirpaşa və balaca Seyid Rəhman bacılarının sözünə baxır, ona böyük adam kimi hörmət edirdilər. Ataları öləndən sonra analarının da, bibilərinin də başı başqa işlərə qarışdığından onlar Rübabəni özlərinə həm böyük bacı, həm də himayədar bilirdilər. Gülnisə indi o biri uşaqlara – səkkiz yaşlı Nisəxanımla, dörd yaşlı Səriyyəyə də Rübabənin bircə böyük bacı olduğunu başa salmağı vacib bilmişdi. O özü də Rübabəni böyük sayıb üzünü ona tutdu, ciddi şəkildə dedi:
– Hə, qızım, bunların üstündə gözün olsun, mən getdim xörək bişirməyə.
… Axşam, məclis dağılışından sonra uşaqları evə gətirdilər. Balaca Seyid Rəhman ağlayır, anasını istəyirdi. Onu güclə dilə tutub birtəhər yatırtdılar. Seyid Hüseyngil də analarının evdə olmadığını görür, ancaq onun hara getdiyini soruşmurdular. Evdəki matəm, qəm-qüssə onlara da təsir etmişdi. Hərə bir tərəfə çəkilib sakit oturur, dindirməsələr səslərini çıxarmırdılar.
Xırdaxanım ertəsi gün də gəlmədi. Seyid Rəhman axşama kimi ağlaya-ağlaya qaldı. Rübabə onu qucağından yerə qoymur, ovundurmağa çalışırdı. Evdəkilər körpənin başını qatmaq istəyir, ancaq bacarmırdılar. Hətta Seyid Sadıq da uşağı qucağına alıb həyətdə, küçədə gəzdirirdi, köməyi olmadı. Uşaq anasını axtarır, sakit olmurdu. Nəhayət, baba dözməyib arvadına dedi:
– Mehinbanu, başqa çarə yoxdur. Uşağı da götür, get gəlinin dalısıyca. Qızının əvəzinə ondan üzr istə. Deyinən, evinə qayıtsın, uşaqları başsız qoymasın.
– Ay kişi, sən nə danışırsan, oğlumun qırxı çıxmayıb, məni küçədə, bayırda görən nə deyər?
– Eybi yoxdur, daha ondan keçib. Səndən başqa kim gedə bilər onun dalıyca. Məşədi Durnısanı göndərməyəcəksən ki? – Məşədi Durnısa yaxınlıqda yaşayan dul, kimsəsiz qadındı. Səhər gəlib axşama qədər onlarda qalar, ev işlərinə kömək edərdi.
Mehinbanu deyinə-deyinə uşaqla birgə faytonda əyləşib Xırdaxanımın əmisigilə getdi. Evdəkilər səbirsizliklə onun yolunu gözləyirdilər. Bir azdan qayıdıb gəldi. Tək idi. Məzlum-məzlum böyüklərinin üzünə baxan nəvələrini bağrına basdı:
– Ay mənim əziz balalarım, atadan yetim qalmağınız bəs deyilmiş, deyəsən, anadan da yetim qalacaqsız! – dedi.
– Nə deyir, niyə gəlmir, nə istəyir bizdən? – Seyid Sadıq əsəbiliklə soruşdu.
– Deyir, hələ ərim sağ olanda baldızlarım mənə göz verib işıq vermirdilər. İndi hər gün ətimi didəcəklər. Deyir gəlmirəm, o siz, o da nəvələriniz.
Kişi ah çəkib bir söz demədi, öz otağına getdi.
Gələn cümə axşamı Xırdaxanım səhər tezdən əmisi ilə bir yerdə gəldi. Heç kimlə görüşməyib birbaşa Seyid Sadığın yanına keçdilər. Əmisi sözə başladı:
– Ağa, deyirəm ki, qoy rəhmətliyin qırxına qədər Xırdaxanım sizdə qalsın. Camaatdan ayıbdır. Sizin özünüzə görə ayıbdır. Deyərlər, əri ölən kimi gəlini qovdular. Qırx çıxandan sonra baxarıq görərik neynirik…
Qırxa qədər qalan iki həftə ərzində baldızlar gəlini dindirmədilər. Qırx verilən gün arvadlar qəbir üstündən gələndən sonra Zübeydə yenə də nəyisə bəhanə edib Xırdaxanımla sözləşdi, əməlli-başlı dava saldı. Gəlin yenə acıq eləyib əmisigilə getdi.
Hamının başı matəmə qarışdığından balaca Seyid Rəhmana baxan olmamışdı. O, soyuqlamış, xəstələnmişdi. İkinci dəfə anası evdən gedəndən sonra xəstə uşağı ovundurmaq daha da çətinləşdi. Körpə dayanmadan ağlayır, zıqqıldayırdı. Seyid Sadıq uşağın bu halına dözə bilmədi. Qara ləbbadəsinin üstündən yaşıl qurşağını bağladı, araqçının başına qoyub, bu dəfə özü gəlinin dalınca getdi.
– Ay qızım, – dedi, gəl sən bu daşı tök ətəyindən. Adam hər boş söz-söhbətdən ötrü acıq eləyib getməz. Baldızın sənə nə deyibsə qələt eləyib. Onun sözünü saya salma. Onlar bu gün-sabah çıxıb gedəcəklər ərə, bir də üzlərini görməyəcəksən… Bax, mən sənə nökər olaram, arvadım da qulluqçu. Qayıt gəl evinə, uşaqları yığ başına, o körpəyə rəhmin gəlsin. Bütün günü “memə” deyə-deyə ağlayır. Özü də bilirsən ki, xəstədir. Gəl, heç olmasa kiçik oğlunu bir az böyüt. Sonra eybi yoxdur, hara istəyirsən, get, necə istəyirsən, yaşa. O rəhmətliyin də ruhu inciməsin… – kişi ağlamaqdan özünü güclə saxladı.
Gəlin