Beynəlxalq Münasibətlər üzrə bələdçi. Коллектив авторов
etməli və normal elmə doğru hərəkət etməli idilərsə, fənnin dominant paradiqmə ehtiyacı yaranmalıydı. Bu, plüralizmə inkişafa təhlükə kimi baxıla bilər mənasını verirdi. Lakin Kuhn bu struktura, inkişafın olmayacağı halda belə, paradiqmlərin çiçəklənməsi mexanizmini artıq hörmüşdü.
Bu, müqayisə edilməzlik məsləsi idi (BM-də bax, Guzzini, 1993; Neufeld, 1995; Nicholson, 1996a; Rengger, 1989; Waever, 1996; Wight, 1996; habelə bax, Sankey, 1994, 1997). Belə görünür ki, bir paradiqmdən digərinə hərəkəti Kuhn inqilabi proses kimi fərz edir və paradiqmləri müqayisə etmək üçün heç bir üsulun olmadığını təklif edirdi (Kuhn, 1962, 1970). Kuhn-un təklif etdiyi Paradiqm seçimi sanki inam məsələsi, və ya o şey idi ki, Imre Lakatos onu «kütlə psixologiyası» adlandırardı (Lakatos, 1970: 178). Bu, paradiqmlərarası «debatlar» barədə istənilən ideyanı oksimoron (əks mənalı sözlərin birləşməsi) edirdi (Nicholson, 1996a: 82). Əlbəttə bu, insanları sanki burada mübahisə varmış kimi davam etməkdən çəkindirə bilmirdi. Lakin müqayisəedilməzlik əsas cərəyana məxsus olmayan yanaşmalara Kuhn-ın sanki müəyyən sığınacaq təklif edən digər ağıllı sözünə çevrildi. Son nəticədə dünyanı tənqidi nəzəriyyəyə sağ-salamat ötürən müqayisəedilməzlik deyildimi?
Lakin müxalif səslər müqayisəedilməzlik tezisindəki təhlükəni çox tez görməli idilər (Guzzini, 1993; Waever, 1996; Wight, 1996). Müqayisəedilməzlik təkcə tənqidi nəzəriyyə üçün deyil, həm də hakim meyl üçün təhlükəsiz sığınacaq təmin edirdi (Guzzini, 1993). Müqayisəedilməzlik paradiqmalar arası söhbətlərin prinsipcə mümkün olmaması mənasını daşıyırsa, tənqidçilər hökmran meyli (artıq müəyyən edilmiş) necə tənqid edəcəklər? Müqayisə edilməzlik üçün ontoloji təməllər istəyən Steve Smith deyirdi ki, bu, müxtəlif paradiqmlərin tərəfdarlarının tamamilə müxtəlif dünyalarda yaşaması mənasını daşıyır (Smith, 1992, 1996). Bu belədirsə, əsas cərəyan dünyasını digər dünyadan tənqid etməyə çalışmağın çox az yeri var. Lakin müqayisəedilməzliyin Smith oxunuşunun Kuhn yozumu ilə üst-üstə düşməyinə böyük şübhə vardır. Kuhn müqayisəedilməzliyin nəzəriyyələrin bir-birinə çevrilə bilməməsi mənası verməsini aradan qaldırmaq üçün uzun yol keçmişdi (Kuhn, 1970, 1982, 1990). Fənnin daxilində də bəziləri müqayisəedilməzlik tezisinin bilavasitə özünün fəlsəfi əsaslarını şübhə altına almağa başlamışdı (Wight, 1996).
Hər halda, Kuhn-ın işinin fənni fundumental olaraq formalaşdırdığına şübhə çox az idi. Lakin fənn ənənəvi olaraq, buna özünün ideyalarının mürəkkəbliyinin başa düşülməsinin nümayişinə, ya da özünün mövqeyinin kəskin tənqidinə qarşı qoyulacaq bir resurs kimi baxırdı. Çətinliklərin mövcud olduğunun qəbul edildiyi yerlərdə belə, onlar strukturu tətbiq etmək xatirinə kənara qoyulmuşdur (Vasquez, 1998; Lakatos-un oxşar cəhdi üçün bax Katzenstein və başq., 1998). Kuhn-ın paradiqmlər anlayışı çox vaxt nəzəriyyə seçimi üçün belə tətbiqin düzgünlüyünü yetərincə əsaslandırmadan, Lakatos strukturuna köçürülmüşdü (Christensen və Snyder, 1997; Elman və Elman, 1997; Vasquez, 1997; tənqid üçün bax Waltz, 1997). Artıq elmin fəlsəfəsi BM-in daxilindədir, və o, bu qədər mühüm rol oynamalıdırsa, fənnin onu daha diqqətlə nəzərdən keçirməsi tələb olunur. Təəssüf ki, fənn üzünü elmin fəlsəfəsinə çevirmək barədə düşünənə qədər alternativ fəlsəfi ilham mənbələrinin partlayışı baş verdi.
Əgər Kuhn-ın fənn daxilindəki təcrübəsi elmin fəlsəfəsinə dönüşü bir daha sübut edirdisə, deməli sosiologiyanın fəlsəfəsi hər yerdə mövcud olmalı idi. Təəssüf ki, bu belə deyildi. Sosiologiyanın fəlsəfəsi haqqında nəhəng miqdarda ədəbiyyatın olmasına baxmayaraq, bu məsələ ilə, xüsusilə də BM sahəsi ilə, bağlı olan işlərin sayı azdır. (George, 1994; Hollis və Smith, 1990; Neufeld 1995; Mackenzie, 1967, 1971; Nicholson, 1983, 1996a; Reynolds, 1973; Sylvester, 1993). Əlbəttə sosiologiyanın fəlsəfəsinə çoxlu sayda iqtibaslar vardır, lakin onlar fənnin ətrafında ayrı-ayrı fraqmentlər şəklində paylanmışlar (Alker, 1996; Campbell, 1988; Carlsnaes, 1992; Dessler, 1989; George və Campbell, 1990; Wendt, 1987). Hollis və Smith öz arqumentlərinin BM daxilində himayə edilmiş ilk davamlı təqdimatında bildirirdi ki, fənn elmin fəlsəfəsinə dönməkdən daha böyük uğur qazana bilərdi, və burada təbiət elmlərinə əsaslanmayan, və daha uyğun ola biləcək sosial modellər mövcud idi (Hollis və Smith, 1990: 68-91). Onların arqumentləri üçün fəlsəfi ilham mənbəyi Peter Winch-dir, hərçənd ki, onlar yozumçu mütəfəkkirlərin müəyyən qrupunu, xüsusi halda Weber-i də işə cəlb edirlər (Weber, 1949; Winch, 1958).
BM elminin əleyhinə arqument gətirənlər öz arqumentlərini heç vaxt konkret olaraq sosiologiyanın fəlsəfəsi ilə davamlı təmas vəziyyətinə qoymasalar da, əslində Hollis və Smith-in arqumenti fənnin strukturlaşmasında özünün fundamental rolunu artıq oynayırdı. Ola bilsin ki, Reynolds (1973) diqqətəlayiq istisna kimi kənarda dayanır, lakin onun işi elm və yozumçuluq arasındakı fərqə müxalif kimi elm və tarix arasındakı fərqlə maraqlanır. Bundan əlavə Reynolds öz nəticələrini ciddi olaraq elmin fəlsəfəsi əsasında çıxarmaqda davam edir, və, kitabı onun ədəbiyyat siyahısında verilsə də, Winch-ə konkret iqtibas etmir (Reynolds, 1973). Daha vacib, və Hollis və Smith-ə müxalif olan, Reynolds-un ənənəçilər və elmçilər «güman ki, onların müdafiəçilərinin təsəvvür etdiyindən daha çox ümumi şeyə malikdirlər» (Reynolds, 1973: 15) fikrini bildirməsidir.
W.J.M. Mackenzie-yə (1967, 1971) də erkən payçı kimi baxmaq olar, lakin o, elmi BM-i tədqiqatın daha ənənəvi formaları ilə birləşdirmək cəhdində heç bir fundamental ziddiyyət görmürdü. «Elmi» BM-ə Bull-un hücumları belə fəlsəfi cəhətdən təbiət elmləri modelindən imtina edilməsi barədə tövsiyyələrin qıtlığı ilə diqqəti cəlb edir, hərçənd ki, onun dəlilləri problemin sanki başa düşülmüş olduğunu göstərir (Bull, 1969).
Hollis və Smith-in kitabı sonradan post-pozitivist dönüş (Biersteker, 1989; George, 1989, 1994; Holsti, 1989; Lapid, 1989) adlandırılmış şeyin kontekstində meydana çıxdı, və fənnin anti-elmi qanadına (nəticələrini) çıxarmaq üçün böyük arqumentlər dəsti verdi. Hollis və Smith hesab edirdilər ki, ya izah etmə hesabatına (elmi prinsiplərə əsaslanan), ya da anlama hesabatına (yozumçuluq prinsiplərinə əsaslanan) malik olmaq mümkündür, mümkün olmayan şey isə bu ikisinin müəyyən kombinasiyasıdır (Hollis və Smith, 1990, 1994). Əslində Hollis və Smith-in «iki hekayət» tezisisi nə Winch, nə də Weber-inki ilə tam uyğun gəlmirdi (Hollis və Smith, 1990, 1991, 1992, 1994, 1996). Winch (1958) sosialın elmini yaratmaq cəhdlərinin hamısını rədd edir, Weber (1949) isə təhlilin hər iki növünün zəruri olduğunda təkid edirdi.
Конец ознакомительного фрагмента.
Текст предоставлен ООО «ЛитРес».
Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на ЛитРес.
Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной,