1985. Энтони Бёрджесс
– 2 шиллинг 2 пенс, соус – 4 пенс, 2 галлон херес40 – 5 шиллинг, 8 пенс, кечки овқатдан кейинги анчоуслар ва херес – 2 шиллинг, 6 пенс; нон – 0,5 пенс.
Нима сабабдан Оруэллда Уинстон Смит лабларида Шекспир исмини такрорлаб уйғонади?
Шекспир, гарчи партия томонидан эълон қилинмаган бўлса ҳам, қонундан ташқари бўлиб, мавжуд тартиб-қоидаларга қарши эди. Янги тил уни нимага айлантирганини Худо билади. Аммо эски тилли Шекспир индивидуалликлар билан тўла: индивидуал ҳаёт ва индивидуал қарорлар билан. Шекспир ўтмишни англади. Лекин эътибор беринг, Уинстон Смит ўтмишни янада хавфлироқ йўсинда уйғотади. Икки ярим долларга у ўзининг замонавий дунёсига – ёки таъбир жоиз бўлса, Совет Россиясига нотаниш бўлган, кремли бетлари сип-силлиқ ва бўш китоб сотиб олади. Бундан ташқари ёзув учун архаик восита – ҳақиқий пероли ручка ҳам олади. Афтидан, у кундалик юритмоқчи эди. Ҳамонки, унинг ёзув столи телеэкран кўзидан наридаги кичик сарпардада жойлашган экан, у бу ишни жазога тортилмай қилса бўлади, деб ҳисоблайди. Бошида хаёлига биринчи келган нарсалар ҳақида ёзади. Кейин эса, чалғийди ва қўллари китобда эркин ёзишларига йўл қўяди. Ўзига келиб, саҳифаларга қарайди ва автоматик равишда фақатгина бир жумлани ёзганлигини кўради: “ЙЎҚОЛСИН КАТТА ОҒА”. Эшикни миссис Парсонс тақиллатади. Бу ўша, қувури бузилган аёл эди. Аммо Уинстон Смит фикрлар полициясидан келишди, деб ўйлайди. Эшикка яқинлашгач, китобни ёпмаганлиги эсига келади. “Учига чиққан аҳмоқлик. Йўқ, у буни ўйлаганди, афсуски, кремли қоғоз сотиб олган ва ҳатто таҳлика ичида ҳам сиёҳи қуримаган кундаликни ёпишни истамаганди”. У қилган портлатувчи ҳаракат ва қуроллар бир бутун бўлдилар. Ўтмиш – партия душмани. Бинобарин, ўтмиш ҳақиқат. Миссис Парсонснинг муаммолари билан шуғулланиб бўлгач, у шундай ёзади:
“Келажак ёки ўтмишга – фикр эркин бўлган, инсонлар бир-биридан фарқ қиладиган ва ёлғиз яшамайдиган вақтларга, ҳақиқатга ҳақиқат сифатида қараладиган, ўтган ҳодисалар уйдирма деб ҳисобланмайдиган замонларга, бир-биридан фарқ қилмайдиганлар давридан, ёлғиз ва кимсасизлар давридан, Катта Оғанинг давридан, қўшфикрлилик давридан салом”.
Биз келажак ёки ўтмишга – аллақачон ўлган ёки ҳали туғилмаган замонга мурожаат қилиб гапиришимиз мумкин. Униси ҳам, буниси ҳам абсурд. Бироқ абсурдлик эркинлик учун зарур.
Ёки аксинча бу келажакнинг ўзи абсурд эканлигини исботлайди.
Ҳа, ҳа. Оруэллнинг бир қатор замондошлари наздида эркинлик архаик абсурд эди. Буюк Британия ва унинг иттифоқдошлари шахсий эркинликни йўқ қилишга ўзини бағишлаган фашизмга қарши курашдилар. Бинобарин, иттифоқчилардан бири озодликни душмандан кам бўлмаган ҳолатда сиқиб қўйди. Совет Россияси демократик давлатларнинг дўсти эди…
Кўп вақтга эмас.
Ҳа. Мана, нима учун ўшанда одамлар титроқ қалб билан уруш бу билан ўз моҳиятини йўқотди, деб ишонганлар. Мана, нима учун ўша вақтда инглизлардан Сталинни севиш ва советча тартибларни олқишлаш талаб этилган.
Херес – кучли узум виносининг бир нави.