Капитан Грант болалари. Жюль Верн
hech qanday to‘siqqa duch kelmaydi, shuning uchun yonayotgan o‘tning hidi ko‘pincha yetmish besh milcha masofadan ham sezilib turadi.
‒ Yetmish besh mil dedingizmi? – ishoninqiramay so‘radi mayor.
‒ Ha, yetmish besh mil, – dedi Paganel. – Yana shuni ham qo‘shimcha qilishim kerakki, bu yong‘inlar juda katta maydonni qoplab oladi va ba’zi vaqtlarda nihoyatda kuchli bo‘ladi.
‒ Qirga kim o‘t qo‘yadi? – deb so‘radi Robert.
‒ O‘tlar jazirama issiqdan qurib qolsa, ba’zan yashin tushib yonib ketadi, ba’zan esa hindular o‘t qo‘yib yuboradilar.
‒ O‘t qo‘yishning nima keragi bor ularga?
‒ Qanchalik to‘g‘riligini bilmadim-ku, lekin hindularning aytishicha, yong‘indan keyin o‘tlar yaxshiroq o‘sar emish. Bu kul bilan cho‘lni o‘g‘itlash bo‘lar edi. Ammo men, bu yong‘inlardan maqsad mol podalarining joniga tegadigan milliard-milliard kanalarni yo‘qotish bo‘lsa kerak, deb o‘ylayman.
‒ Lekin bunday katta yong‘inlar vaqtida qirda o‘tlab yurgan ba’zi hayvonlar ham yonib ketishi mumkin-ku, – dedi mayor.
‒ Butun-butun podalar o‘t ichida qolib ketgan vaqtlar bo‘lgan, biroq sonsiz-sanoqsiz podalar ichida bu nima degan gap!
‒ Men hindlarning g‘amini qilayotganim yo‘q – bu ularning ishi, – dedi Mak-Nabbs, – men pampaslardan o‘tadigan sayohatchilarni o‘ylayapman. Ular ham yong‘in ichida qolib ketishi mumkin-ku, axir?
‒ Bo‘lmasam-chi, bo‘lmasam-chi! – dedi zavq bilan Paganel. – Ba’zan shunday ham bo‘ladi, shaxsan men bunday manzarani jon deb tomosha qilgan bo‘lar edim.
‒ Bu gap faqat bizning olim do‘stimizdan chiqishi mumkin, – dedi Glenarvan. – U fanga shunday berilib ketganki, fan yo‘lida tiriklayin yondirib yuborsalar ham yo‘q, demaydi!
‒ Yo‘g‘-e, aziz Glenarvan, men Kuper asarlarini o‘qiganman, uning «Charm Paypoq» seriyasidagi asarlari menga bostirib kelayotgan yong‘indan qanday qilib saqlanishni o‘rgatdi. Buning omili shuki, atrofdan radiusini bir necha sajen qilib o‘tni yulib tashlash kerak. Bundan ham oson ish bormi. Shuning uchun men yong‘inning bostirib kelishidan aslo qo‘rqmayman, aksincha, iloji boricha uni ko‘rishga harakat qilaman.
Lekin Paganelning orzusi ro‘yobga chiqmadi, uning kabob bo‘lishiga sal qoldi, lekin buning sababi yong‘in emas, quyoshning ayovsiz nur sochishi edi. Tropik issiqning zo‘ridan otlar harsillab, zo‘rg‘a nafas olar edilar. Har zamonda bir uchrab qoladigan bir parcha bulut quyosh yuzini to‘sgandagina qirga sal soya tushar edi. Shunday paytlarda chavandozlar otlarini qistab haydashar, shamol sharqqa surib borayotgan bulut soyasidan chiqmay yo‘l yurishga tirishar edilar. Lekin ko‘p o‘tmay otlar bulutdan orqada qolib ketar, yuzi hech narsa bilan to‘silmagan quyosh qovjirab yotgan pampaslarni yana zo‘r berib qizdira boshlar edi.
Yetarli suv zaxiramiz bor deganda Vilson o‘z hamrohlarining bu jazirama issiqda qattiq chanqashlarini hisobga olmagan edi, yo‘limizda bironta daryo uchrab qoladi degan gapni u juda o‘ylamay, o‘rinsiz aytib qo‘ygan edi. Amalda esa bironta ham daryo ko‘rinmasdi (yer kaftdek tekis bo‘lgani uchun suvning oqib o‘tishiga noqulay edi), hatto hindlar kavlagan hovuzlar ham qurib qolgan edi. Qirning har mil sari tobora qaqrab borayotganini ko‘rgan Paganel bunga Talkavning diqqatini jalb qildi va endi u qayerdan suv topishi mumkinligini so‘radi.
‒ Salinas ko‘lida, – deb javob berdi hind.
‒ Unga qachon yetamiz?
‒ Ertaga kechqurun.
Argentinaliklar pampaslarda yo‘l yurganlarida odatda quduq qaziydilar va bir necha sajen chuqurlikdan suv chiqaradilar. Lekin sayohatchilarimizda bunga kerakli asbob-uskuna yo‘q edi, shuning uchun ular quduq qazib suv chiqara olmas edilar. Suv porsiyasini kamaytirishga to‘g‘ri keldi, kichkina otryad chanqoqdan u qadar qattiq qiynalayotgan bo‘lmasa ham, har holda to‘yib suv ichish imkoniyatiga ega emasdilar.
O‘ttiz mil yo‘l yurgach, kechqurun tunash uchun to‘xtadilar. Mazza qilib uxlab, hordiq chiqarmoqchi edilar, lekin iskaptoparlar bilan chivinlar buluti ularga tinchlik bermadi. Bu hasharotlarning paydo bo‘lishi shamol yo‘nalishining o‘zgarishidan darak berar edi. Haqiqatan ham ko‘p o‘tmay shamolning yo‘nalishi o‘zgardi: shimoldan esa boshladi. Bu la’nati hasharotlar esa shamol janubdan yoki janub-g‘arbdan esgandagina g‘oyib bo‘ladilar.
Mayor bunday mayda-chuyda qulaysizliklarga vazminlik bilan chidadi, Paganel esa, aksincha, nihoyatda darg‘azab bo‘ldi. U iskaptopar bilan chivinlarning boshiga la’natlar yog‘dirar, chivinlar chaqa berib bezillab qolgan badaniga surish uchun dori-darmon olmaganidan zorlanardi. Mayorning zo‘r berib tabiatshunoslarga ma’lum bo‘lgan uch yuz xil hasharotlarning faqat ikki xiligagina duch kelganiningizga xursand bo‘lsangizchi, deb ovutishga urinishiga qaramay, Paganel uyqudan ta’bi xira bo‘lib turdi. Ammo otryad yo‘lga tushishga otlanganda Paganelni shoshirishga zarurat bo‘lmadi, negaki bugun Salinas ko‘liga yetib olishlari kerak edi. Otlar juda horib qolgan edi. Sayohatchilar ularning g‘amini yeb, suvdan o‘z hissalarini kamaytirgan bo‘lishlariga qaramay, otlar chanqoqdan o‘layozgan edilar. Suvsizlik tobora ko‘proq ta’sir qila bordi, changto‘zon olib kelayotgan shimoliy shamol esa borgan sari chidab bo‘lmaydigan darajada nafasni bo‘g‘a boshladi.
Oldinda ketayotgan Myulredi birdan otini orqaga burib, hamrohlariga hindular otryadi yaqinlashib kelayotganini xabar qildi. Bu uchrashuvga hamma har xil qaradi. Glenarvanning xayoliga darhol: ulardan «Britaniya»da halokatga uchraganlar to‘g‘risida biror narsa eshitarmiz degan fikr keldi. Talkavning esa ko‘chmanchi hindular bilan uchrashuvga u qadar xohishi yo‘q edi, chunki yo‘l boshlovchi ularni talovchilar deb hisoblar, ulardan nariroq yurishni afzal ko‘rardi.
Uning ko‘rsatmasi bilan kichkina otryad bir yerga to‘planib, qurollarini shay qilib turdi. Har qanday tasodifga tayyor turish kerak edi.
Ko‘p o‘tmay hindular otryadi ko‘rindi. Otryad katta emasdi, hammasi bo‘lib o‘n kishichadan iborat edi. Bu patagoniyalikni tinchlantirdi. Hindular yuz qadamcha joyga kelib qoldilar. Endi ularni yaxshiroq ko‘rish mumkin edi. Ular 1833-yilda general Rozas tor-mor qilgan pampaslik hindular qabilasidan edilar. Baland bo‘yli, keng, do‘ng peshonali, qoramag‘iz tanli bu odamlar hindi irqining ajoyib namunasi edi.
Ular guanako va sassiqko‘zan terisidan tikilgan kiyim kiygan, uzunligi yigirma futcha keladigan nayza, pichoq, palaxmon, bolas va lasso bilan qurollangan edilar. Otda o‘tirishlaridan, mohir chavandoz ekanlari ochiq ko‘rinib turardi.
Hindular sayohatchilardan yuz qadamcha narida to‘xtashdi-da, baqirib chaqirib, qo‘llarini paxsa qilib maslahatlasha boshlashdi. Glenarvan otini ularga tomon haydadi. Lekin u ikki sajen ham yurmasdan, hindular otryadi otlarini shartta burib, hayron qolar darajada tezlik bilan ko‘zdan g‘oyib bo‘ldi. Sayohatchilarning holdan toygan otlari ularni quvib yeta olmadi, albatta.
‒ Obbo qo‘rqoqlar-ey! – deb qichqirdi Paganel.
‒ Yaxshi odamlar bunchalik tez qochib qolmaydilar, – deb qo‘shib qo‘ydi Mak-Nabbs.
‒ Bu qanday hindular? – deb so‘radi Paganel Talkavdan.
‒ Gauchoslar.
‒ Gauchoslar, – deb takrorladi Paganel hamrohlariga o‘girilib, – gauchoslar! Unda bunchalik ehtiyot choralari ko‘rmasak ham bo‘lar ekan, chunki hindulardan qo‘rqishning hech hojati yo‘q.
‒ Nima uchun? – deb so‘radi mayor.
‒ Chunki bu gauchoslar – beozor dehqonlar.
‒ Siz shunday deb o‘ylaysizmi, Paganel?
‒ Albatta. Ular bizni qaroqchilar deb o‘ylashdi, shuning uchun qochib ketishdi.
Bu hindlarning kim bo‘lishidan qat’iy nazar ular bilan gaplasha olmaganidan Glenarvan juda xafa bo‘ldi.
‒ Yanglishmasam, gauchoslar hech ham beozor dehqonlar emas, – dedi mayor.
‒ Nimalar deyapsiz, mayor! –