Капитан Грант болалари. Жюль Верн
shart tortib olib o‘par ekan.
Glenarvan sekin bosh chayqab qo‘ydi. U Robert bilan yana gaplashgan bo‘lar edi, lekin Talkav orqada qolmanglar, tezroq yuringlar deb imo qilib qoldi. Orqada qolganlarni unutmaslik, vaqtni bekor o‘tkazmaslik kerak edi.
Uchala chavandoz yana ot choptirib ketdilar. Lekin ko‘p o‘tmay, Taukadan boshqa ikki otning bir tarzda chopishga quvvati yetmasligi ko‘rinib qoldi. Choshgohda otlarga bir soat dam berishga to‘g‘ri keldi. Otlar shunday holdan toygan ediki, jazirama issiqda qovjirab qolgan, nimjon alfafarga, ya’ni yovvoyi bedaga qayrilib ham qaramadilar.
Glenarvanni tashvish bosa boshladi, chunki atrof hali ham qaqrab yotgan dasht bo‘lib, bu juda yomon oqibatlarga olib borishi mumkin edi. Talkav jim o‘tirardi, aftidan, u Guamini daryosining qurib qolgan-qolmaganini aniqlamay turib, umidsizlikka tushishning hojati yo‘q, deb o‘ylardi.
Shunday qilib, u yana yo‘lga tushdi, shpor va qamchin bilan qistoqqa olingan otlar zo‘rg‘a qadamlab yura boshladilar, ulardan bundan ortig‘ini kutib ham bo‘lmasdi.
Talkav o‘z hamrohlarini orqada qoldirib ketishi mumkin edi, agar shunday qilsa Tauka uni bir necha soatda daryo bo‘yiga yetkazib borgan bo‘lardi. Lekin u o‘z hamrohlarini dasht o‘rtasida yolg‘iz tashlab ketishni o‘ylamadi ham. Shuning uchun patagoniyalik uchar otining jilovini tortib borardi.
Tauka bunga bo‘ysungisi kelmadi – u ikki oyoqlab turar, qattiq pishqirardi. Egasi esa uni sekin yurishga majbur qilishdan ko‘ra ko‘proq gap tushuntirar, erkalatardi. Axir Talkav ot bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri so‘zlashardi-da, Tauka unga javob bermasa ham, lekin egasining hamma gapiga tushunardi. Patagoniyalikning dalillari juda muhim bo‘lsa kerak, Tauka birpas «bahslashib» olgach, har qalay xo‘jayinining nasihatlariga ko‘nib, unga bo‘ysundi, ammo hali ham so‘liqni chaynab borardi.
Ammo Tauka Talkavning maqsadiga tushunganidek, Talkav ham o‘z otining nima uchun bunchalik sabrsizlik qilayotganini tushundi. Aqlli jonivor havoda namlik belgilari borligini sezgan edi; ot ochko‘zlik bilan havoni yutar, go‘yo hayotbaxsh suvga tiqmoqchi bo‘layotgandek tilini chiqarib tamshanardi.
Patagoniyalik suvning yaqinligini angladi. U hamrohlariga Taukaning bezovta bo‘layotganini aytib, ularning ko‘nglini ko‘tardi. Ko‘p o‘tmay, qolgan ikkala ot ham suvning yaqinligini sezib qoldi va oxirgi kuchini yig‘ib, Taukaning ketidan chopib ketdi.
Soat uchlarda uzoqdan suv ko‘rindi. U quyosh nurida jimirlab oqib yotardi.
‒ Suv! – deb qichqirdi Glenarvan.
‒ Ha, suv, suv! – deb qichqirdi Robert.
Endi otlarni qistashning hojati qolmadi. Suvning yaqinligini ko‘rib bechora jonivorlarning kuchlariga kuch qo‘shildi. Ular bir necha minutda Guamini daryosiga yetib bordilar va ko‘kragigacha suvga botib, yutoqib suv icha boshladilar. Otlari bilan daryoga tushib ketgan sayohatchilar ulardan o‘rnak olib, suvga sho‘ng‘idilar, bunga hech kim xafa ham bo‘lmadi.
‒ Oh, qanday maza-ya! – deb qichqirdi daryoning o‘rtasida rohat qilib suv ichayotgan Robert.
‒ Ko‘p suv ichma, Robert, – dedi Glenarvan, ammo o‘zi bunga amal qilishni xayoliga ham keltirmadi.
Hamma ham shoshib-pishib, yutoqib suv ichardi. Faqat Talkav shoshmay, xotirjamlik bilan, patagoniyaliklar tili bilan aytganda, «lassodek uzun-uzun» yutimlar bilan shimirib suv ichardi. U suvdan sira bosh ko‘tara olmasdi, unga qarab turib, daryoning hamma suvini ichib yuborsa-ya, deb cho‘chib ketish mumkin edi.
‒ Do‘stlarimizning umidi puchga chiqmaydigan bo‘ldi, – dedi Glenarvan. – Guamini daryosiga yetib kelishgach, ular istagancha toza suv icha oladilar, lekin Talkav daryoni quritib qo‘ymasa bo‘lgani.
‒ Ularga peshvoz chiqsak bo‘lmaydimi? – deb so‘radi Robert. – Bu bilan biz ularni bir necha soat bekorga tashvish tortishdan va suvsizlik balosidan xalos qilgan bo‘lardik.
‒ To‘g‘ri, o‘g‘lim, shunday qilsak yaxshi bo‘lardi, lekin suvni nimada olib borasan? Meshlarimiz Vilsonda qolgan-ku. Yo‘q, yaxshisi, shartimizga binoan shu yerda kuta turamiz. Ular bosib o‘tadigan masofani, buning ustiga, otlarning oyog‘iga qarab kelishlarini nazarga olsak, bu yerga faqat kechasi yetib keladilar. Shuning uchun ularga yaxshi ovqat bilan yotar joy tayyorlab qo‘yaylik.
Talkav Glenarvanning taklifini kutmay, tunash uchun joy axtarib ketdi. U daryo bo‘yidan bir ramada – uch tomoni devor bilan to‘silgan molqo‘ra topdi. Ochiq havoda yotishdan qo‘rqmaydigan odamlar uchun ramada juda yaxshi joy bizning sayohatchilar esa bundan qo‘rqmas edilar. Shuning uchun ular bundan ham yaxshiroq boshqa joy axtarib o‘tirmay, ho‘l bo‘lib ketgan kiyim-kechaklarini oftobda quritish maqsadida yerga yonboshladilar.
‒ Tunashga joy topdik, – dedi Glenarvan. – Endi faqat qorinning g‘ami qoldi. Bizni ilgari yuborgan o‘rtoqlarimiz mamnun bo‘lishlari kerak, agar yanglishmasam, ularni xafa qilmaymiz ham. Biror soat ov qilsak, vaqtimiz bekor ketmas deyman. Tayyormisan, Robert?
‒ Tayyorman, ser, – dedi bola, miltig‘ini ko‘tarib o‘rnidan turar ekan.
Glenarvanning miyasiga ov qilish fikri kelganiga sabab, Gaumini daryosining sohili atrofdagi butun qirlarda uchraydigan hayvon va qushlarning to‘planadigan joyiga o‘xshardi. Pampaslarda bo‘ladigan qizil kakliklarning bir turi – tinamular, qora chillar, sariq qiziloyoqlar va chiroyli ko‘kish patli suv tovuqlari gala-gala bo‘lib uchib yurardi.
Lekin atrofda to‘rt oyoqli hayvonlar ko‘rinmasdi. Talkav, ular naryoqda deganday, baland o‘sib yotgan o‘tlar va qalin o‘rmon tomonni ko‘rsatdi. Ovchilarimiz bir necha qadam bosishlari bilanoq hayvonotga boylikda dunyoda tengi yo‘q bir joyga yetib bordilar.
Ular parrandadan oldin bir-ikkita to‘rt oyoqli hayvon otib olmoqchi bo‘ldilar: shuning uchun dastlab pampaslarning yirik jonivorlaridan ov qildilar. Ular qarshisidan cho‘chib ketgan yuzlab kosul va guanakolar chiqib qoldi, bu guanakolar Kordiler tog‘ida sayohatchilar ustiga bostirib kelgan guanakolarga o‘xshardi. Ammo bu qo‘rqoq jonivorlar shunday tez qochib qoldilarki, ularga o‘q yetadigan masofada yaqinlashishning iloji bo‘lmadi. Shundan keyin ovchilar parranda otishga kirishdilar. Qushlar guanakolarday hurkak emas, buning ustiga go‘shti ham juda lazzatli bo‘ladi. O‘n ikkita qizil kaklik bilan qiziloyoq otdilar, bundan tashqari Glenarvan ustalik bilan o‘q uzib, bitta tai-tetr ham otib oldi. Juni sarg‘imtir, eti qalin bo‘ladigan bu jonivorning go‘shti juda shirin, shuning uchun unga ketgan poroxga achinmasa ham bo‘lardi.
Ovchilarimiz yarim soatga ham qolmay hech bir qiyinchiliksiz, keragicha narsa otib oldilar. Robert ham quruq qolmadi; u siyrak tishlilar oilasiga kiradigan armadil degan g‘alati bir jonivorni otib oldi, armadil badani suyaksimon harakatchan plastinkalar bilan qoplangan bir yarim fut uzunlikdagi jonivor. U juda semiz ekan, patagoniyalikning aytishicha, undan juda lazzatli taom pishirsa bo‘larkan. Robert o‘z o‘ljasi bilan juda mag‘rurlanardi.
Talkavga kelsak, u tuyaqushning pampaslarda yashaydigan va juda tez chopadigan bir turi – nanduning qanday ovlanishini ko‘rsatdi. Bunday tezchopar jonivorni ov qilganda ayyorlik qo‘l kelmas edi, shuning uchun Talkav nanduga yetib olish uchun Taukani tez choptirib, jonivorning ustiga bostirib bordi, agar u shunday qilmasa, nandu o‘zini goh u yoqqa, goh bu yoqqa urib qochib, ovchini ham, otni ham qiynab qo‘ygan bo‘lardi.
Nanduga keragicha yaqinlashgach, Talkav baquvvat qo‘li bilan qushga qarab bolas uloqtirdi, shunday epchillik bilan otdiki, bolas borib shu ondayoq tuyaqushning oyog‘iga o‘raldi, jonivor chopolmay to‘xtadi. Yana bir necha sekunddan keyin nandu qanotlarini yozib, yerda cho‘zilib yotardi.
Hindu nanduni o‘zining ov qilishga ustaligini ko‘rsatish uchun emas, kechki ovqatga o‘z hissasini qo‘shish maqsadida tutib keldi, chunki bu tuyaqushning go‘shti juda mazali bo‘ladi.
Bir to‘da qizil kaklik, Talkavning tuyaqushi, Glenarvanning tai-tetri va Robertning armadilini ramadaga olib keldilar. Darhol tuyaqush bilan tai-tetrning qattiq terisini shilib, go‘shtini ingichka-ingichka tilimladilar. Armaduga kelsak, bu jonivorning bir bebaho xususiyati bor: ustida kosasi bo‘ladi, o‘sha kosasida o‘zini qovurish mumkin. Shuning uchun uni darhol o‘z kosasiga