Саллаат уонна таптал. Сомоҕо
монографияны таһаартарда.
Сомоҕо диэн боһомо ааттаах суруйааччыттан билиҥҥи олохпут уратытын, олох тыын боппуруостарын арыйар өссө сонун айымньылары ааҕааччы кэтэһэр.
Валерий Луковцев-Дьурустаан,
Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын үтүөлээх үлэһитэ
Саллаат уонна таптал
Сааскы маай бырааһынньыктара чугаһаан уонна таһырдьа халлаан сылыйан, айылҕа тупсан турар кэмэ.
Оскуола иһигэр киһи суоҕун кэриэтэ. Эдэр уруһуй, черчение учуутала Эрчим Петрович Быгаанап уруоктара, хаһан да буоларын курдук, саамай кэнники тураллар. Субуота күҥҥэ кырдьаҕас учууталлар уруоктарын араспысаанньа быһыытынан эрдэ үөрэтэн бүппүттэр. Арай быйыл университеты саҥа бүтэрбит английскай тыл учуутала Светлана Васильевна эрэ баар эбит. Эрчим быйыл кыһын оройуон киинигэр үҥкүүлүү уонна ийэтин аахха сылдьаары кыыстан элбэхтик көрдөспүтэ. Черчение уруогар сорудах биэрэн, «Оҕолору көрөөр, үлэлэрин бүтэрдэхтэринэ, дьиэлэригэр ыытаар…» – диэн баран, уон алта биэрэстэлээх сиргэ кыһыҥҥы бытарҕан тымныыга «дискотекалыы» сатыы ыстанара.
Эдэр учуутал бүтэһик бэһис, алтыс уруоктарын бүтэрэн баран, Маай бырааһынньыктарын дьонун кытта көрсөөрү оройуон киинигэр барарга быһаарынна. Дьиэлэнэн олорор дьонугар тиийэн малын-салын хомунан спортивнай суумкаҕа симээт, айан суолугар тахсан, массыына тутан Майалаата.
Ийэтэ аах олорор икки этээстээх мас уопсай дьиэлэрин таһыгар тиийэн түстэ. Хата, дьоно дьиэлэригэр бааллар эбит. Бырааттаах кыра балта тэлэбиисэр көрө олороллор. Оттон ийэтэ барахсан ас астаан түбүгүрэ сылдьаахтыыр, сааһыран уҥуохтуун кыччаан хаалбыт курдук буолбут.
Киэһэ аһаары олорон ийэтэ:
– Бу военкоматтар аармыйаҕа барарга «повестка» аҕалан биэрбиттэрэ… – диэн күөх дьүһүннээх кыра кумааҕыны Эрчимҥэ туттаран кэбистэ.
Эдэр уол ону хап-сабар сулбу тардан ылан көрбүтэ: «Ыам ыйын 15 күнүгэр олохтоох военкомакка, сарсыарда 10-н чааска кэлэҕин» диэн булгуччулаах ыҥырыы сурук буолла. Эрчим кумааҕытын эргим-ургум тутан көрүтэлээтэ. «Хата, кырдьык аармыйаҕа барар эбиппин. Оскуолаҕа сатаан учууталлыа суохпун», – дии санаата.
– Ийээ, кырдьык да, мин аармыйаҕа барыыһыбын. Оскуола учуутала мин идэм буолбатах эбит… – диэтэ.
– Эс, оттон быйыл үөрэх дьылыгар үлэлээн бараҥҥын, аны күһүн үөрэххин салгыы Хабаровскайдыахтаах этиҥ дии?
– Оннук этэ да, идэбин сыыһа талбыппын. Билигин оскуолаҕа уруһуй, ырыа, физкультура уруогун олох улахаҥҥа уурбаттар. Туһата суох предмет курдук көрөллөр. Ол оннугар ахсаан, физика, нуучча тылын учууталлара өрө тутуллаллар.
– Ама оннук буоллаҕай, учуутал аата учуутал ини… – ийэтэ саарбахтаабыт курдук саҥарда.
– Суох, оннук буолбатах… Хас чиэппэр түмүгүн аайы, педсовекка эн үрдүгүнэн көтөллөр. Ол кинилэр, учуутал оҕолоро, хайаан даҕаны «отличник», «хорошист» буолуохтаахтар үһү.
– Оттон ол