Япон зобити. Леонид Чигрин
– соқчилар мудраб, ҳушёрлик ни йўқотаёзган пайтда уюштирдилар. Ўз одамларини бегоналардан фарқлаш учун партизанлар қўлига қизил боғичлар тақилди.
Тўсатдан ҳужумга учраган оқ гвардиячилар баҳамжиҳат қаршилик кўрсата олмади ва гуруҳларга бўлиниб кетди. Кўпчилиги чала-чулпа кийинган, лекин жон-жаҳди билан ҳимояланар, чунки қўлга тушса, раҳм-шафқатга умид қила олмаслигини яхши билишарди. Иккала томондан ҳам талафотлар кўп бўлди, бироқ ҳар битта ҳалок бўлган партизанга ўнлаб оқ гвардиячилар аскари тўғри келарди.
Савелий Парфёнов яралангани тўғрисида хабар тарқалганида, партизанлар довдираб қолди. Бундай шароитда командирсиз қолиш ҳаракатларда бирдамликдан маҳрум бўлишни англатарди. Шунда Ютаро Тода жангда етакчиликни ўз бўйнига олди. У тезда вазиятни баҳолаб, аниқ ва лўнда буйруқлар бера бошлади. Бундан руҳланган партизанлар шаҳарнинг ҳар бир уйи, ҳар бир кўчаси учун янги куч билан жанг олиб борди.
Кечга бориб Котлас озод қилинди. Фақат кам сонли оқларга қуршовдан чиқиб қочиш насиб этди.
Ютаро Тода партизанлар қўшинининг яраланган командири ётган уйга кирди. Унинг юзи оқариб кетган, кўзлари киртайиб қолганди. Парфёнов кўп қон йўқотган, лекин жароҳат ҳали унчалик хавфли эмасди.
– Мана, ўзинг ҳам келдинг, – деди хириллаб Парфёнов. – Раҳмат, оғайни, ўрнимда турганинг учун. Аскарлар сени мақташди, чинакам эр йигит экансан. Шошган эканманда, Настёнани сенга беришим керак эди.
Савелийнинг юзида заиф жилмайиш пайдо бўлди, у ҳазиллашарди, аммо бу орқали Ютаро Тодани ўзи билан тенг кўраётганига иқрорлик сезиларди, буни поручик жуда қадрлади.
У уйдан чиқди-да, айвонда туриб қолди. Ёзнинг иссиқ тафти поёнига етар, офтоб яшил ўрмон чети узра ботиб борарди. Шаҳар кўчалари қизил аскарлар ва партизан ларга тўла эди. Асирларни олиб кетишар, уйларига жойлашишар, қўлга туширилган қурол ва ўлжаларни уюм қилиб тўплашарди. Кулги овозлари, шўх хитоблар эшитиларди.
Ютаро Тода бирдан Поморьега келганига роса уч йил тўлганини эслади. Уч йил… бир қарашда узоқ вақтдек кўринмаса-да, бу орада шунчалик кўп воқеа содир бўлдики, уларни бошдан кечириш учун кимгадир бир умр камлик қиларди.
У зинапояда яна бироз турди, сўнг партизан штабига берилган уйга қараб шошилди. Ундан командирлик масъулиятини ҳали ҳеч ким олмаганди. Талафотларни ҳисоб-китоб қилиш, партизанлар дам олиш учун қандай жойлашгани, уларга иссиқ овқат йўлга қўйилганини назорат қилиш керак эди. Булардан ташқари, постларни белгилаш ва соқчилик хизматини ташкил этиш лозим бўларди.
Жанг тугаган, лекин ҳушёрликни қўлдан бермаслик керак эди.
4
1923 йил.
Россияда фуқаролар уруши поёнига етаётганди. Мамлакат олов ичида қолган ўрмонни эслатарди. Дарахтларнинг ёнғинда қорайган учлари, қачонлардир серҳосил бўлган ёнғоқ буталаридан фақатгина яккам-дуккам новдалар қолганди. Атрофни кул ва чўғ ҳиди тутиб кетганди. Қушларнинг сайраши эшитилмас, улкан ўрмон