Шерлок Холмс ва доктор Уотсоннинг саргузаштлари. Артур Конан Дойл
олдида фақат мен-у, инспектор қолдик.
– Энди сиз билан биз қолган вақтни қизиқарли ва самарали ўтказишга уриниб кўрамиз, – деди Холмс стулини столга яқин суриб ўтираркан; у ёнидан раққос одамчаларнинг тасвири туширилган бир талай қоғоз олиб стол устига ёйди. – Азизим Уотсон, сизнинг олдингизда ўз айбимни ювишим керак: мен синчковлигингизни қўзғаб қўйдим-у, лекин жумбоқнинг сирини очмай, узоқ вақт ғашингизга тегдим. Сиз учун эса, инспектор, бу ишлар касбингизни такомиллаштиришда ғоят ажойиб сабоқ бўлади. Даставвал мен сизга мистер Хилтон Кьюбитт билан Бейкер-стритдаги учрашувларим ҳақида сўзлаб беришим керак.
Шундан кейин у бизга маълум бўлган воқеаларни инспекторга қисқача сўзлаб берди.
– Мана, кўз олдимда аломат расмлар ётипти, агарда булар даҳшатли фожиа даракчиси бўлмаганида, кўрган одамнинг кулгисини қистатарди. Мен хуфия ёзувларнинг барча турларини биламан, ўзим ҳам бу соҳада кичик илмий иш ёзиб, унда бир юз олтмишта турли хил шифрларни таҳлил қилганман, бироқ бу шифрнинг мен учун мутлақо бегона эканлигини эътироф этмай иложим йўқ. Ушбу усулни кашф этган одамнинг кўзлаган мақсади, чамаси, бу белгиларни ёзув эканлигини сир сақлаш ва уларни болалар чизган сурат деб кўрсатиш бўлса керак. Лекин бу белгилар ҳарфларни ифодалашини фаҳмлаган ҳар бир одам, агар шифрларни ўқий олишнинг оддий қоидаларидан фойдаланса, уларнинг мазмунини осонгина билиб олиши мумкин. Биринчи ёзув қисқагина эди, ундан мен фақат биттагина тахминга келдим: шукурки, бу тахминим кейинчалик тўғри бўлиб чиқди. Мен расмдаги байроқларни назарда тутяпман. Улар фақат ҳар бир сўз охирида ишлатилар экан. Биринчи ёзувдан бошқа ҳеч нима аниқлай олмадим. Менга яна янги материал керак эди. Мистер Хилтон Кьюбитт иккинчи марта ташриф буюрганида яна учта янги ёзув олиб келади; учинчи ёзув, чамаси, биргина сўздан иборат бўлса керак, чунки унда байроқча йўқ эди. Хатларнинг қолган иккитаси, шубҳасиз, тўрт ҳарфдан иборат бир хил сўз билан бошланган эди. Мана ўша сўз:
Кўриб турибсизки, бу сўз қандай ҳарф билан бошланган бўлса, шундай ҳарф билан тугаяпти. Шунда миямга бирдан ажойиб бир фикр келди. Кўпинча хат кимга қаратилган бўлса, ўша одамнинг исми билан бошланади. Миссис Кьюбиттга бу антиқа хатларни ёзаётган одам, шубҳасиз, унинг яқин таниши бўлиши керак. Демак, тўғридан-тўғри унинг исмини ёзиб мурожаат қилган бўлиши табиий ҳол. Аёлнинг исми эса, тўртта ҳарфдан иборат ва у қандай ҳарф билан бошланса, шундай ҳарф билан тугайди: яъни унинг исми Илси. Шундай қилиб, мен учта ҳарфни кашф этдим. Булар: И, Л, ва С.
Қисқаси, у одам ўзининг иккита хатида миссис Кьюбиттга унинг исмини ёзиб мурожаат қилган ва ундан, билишимча, ниманидир талаб қилаётган эди. Хўш, у нима талаб қилиши мумкин? Миссис Кьюбитт билан суҳбатлашиш учун уни бирон ерга чақирмаяптимикин? Шунда мен учинчи ёзувдаги иккинчи сўзга эътибор бердим. Мана у:
Бу сўз еттита ҳарфдан иборат: унинг учинчи ва охирги ҳарфлари – Л. Мен буни «КЕЛА ҚОЛ» деган сўз бўлса керак деб тахмин қилдим,