Уч бақалоқ. Юрий Олеша
o‘qituvchisi oyog‘i kuygan tovuqday bezovtalanardi.
– Bu qanday ig‘vo! – deb nola qilardi u. – Qanday tuhmat! Men valslar va tabassumlar olamida yashaydigan odamman, axir men skripka sarpardasiga o‘xshagan bir zot bo‘lsam-u, jamoatchilik tinchini buzishim mumkinmi?.. O!..
Shundan keyin raqs o‘qituvchisining holi nima kechgani bizga ma’lum emas. Qolaversa, buning qizig‘i ham yo‘q. Osmonda uchib yurgan shar sotuvchi amakining ahvoli nima kechganini bilish bizga muhimroqdir.
U chiroyli momaqaymoq gulidek uchib borardi.
– Bu qanday bema’nilik! – deb faryod solardi sharfurush. – Uchishni xohlamayman. Chunki uchishni mutlaqo bilmayman…
U qancha dod-faryod qilsa ham, baribir, befoyda edi. Shamol yana kuchaya boshladi. Sharlar g‘uji tobora balandga ko‘tarilardi. Shamol uni shahar tashqarisiga, Uch Baqaloq Qasri tomon uchirib borardi.
Ba’zi-ba’zida shar sotuvchi amaki pastga qarab qo‘yardi. Shunda u cherepitsalari xuddi isqirt tirnoqlarga o‘xshab ketuvchi tomlarni, mahallalarni, ingichka zangori tasmani eslatuvchi anhorni, jimitday-jimitday keladigan odamlarni, ayqash-uyqash bo‘lib ketgan yam-yashil bog‘larni ko‘rardi. Shahar xuddi igna uchiga qo‘ndirilganday sharchining oyog‘i ostida har tomonga aylanardi.
Ahvol borgan sari yomonlasha boshladi. «Yana birozdan keyin Uch Baqaloq bog‘iga borib tushadiganga o‘xshayman!» – deb kapalagi uchib ketdi shar sotuvchining.
Lekin bir zumdan keyin o‘sha bog‘ ustidan ohista salobat bilan chiroyli uchib o‘tib ketdi. Endi u tobora pasayib borardi. Chunki shamol bu payt pasaya boshlagan edi.
«Hademay yerga qo‘nsam kerak. Meni tutib olishadi, rosa boplab po‘stagimni qoqishadi, keyin qamoqqa tashlashadi yo bo‘lmasa, pachakilashib o‘tiramizmi, deb shu zahoti oybolta bilan kallamni chopib tashlashadi».
Shar sotuvchini hech kim ko‘rmadi. Faqat daraxt shoxiga qo‘nib o‘tirgan bir gala qushlar uning sharpasidan cho‘chib ketib, «gur» etib har tomonga uchib ketishdi, G‘uj bo‘lib uchib borayotgan rang-barang sharlardan yerga xuddi bulutlardan tushgandek nozik soya tushardi. Bu kamalakrang nafis soya shag‘al to‘kilgan yo‘lkadan, gulpushta ustidan, g‘oz mingan bola haykali va postda turib uxlab qolgan gvardiyachi soqchi ustidan lip etib o‘tib ketdi. Xuddi mana shu paytda mudroq gvardiyachining yuzida mo‘jizali o‘zgarishlar yuz berdi. Avvaliga uning burni o‘liknikidek ko‘kardi, keyin masxaraboznikidek yashil tusga kirdi va nihoyat mast odamnikidek qizardi.
Mash’um daqiqa yetib kelayotgan edi: sharlar qasrning ochiq derazalari tomon uchib borar edi. Shar sotuvchining shu derazalardan birontasiga xuddi pardek uchib kirishiga shubhasi qolmagan edi.
Xuddi shunday bo‘ldi ham.
Shar sotuvchi amaki derazadan ichkariga uchib kirdi. U qasr oshxonasining derazasi ekan. Bu shirapazlik xonasi ekan.
Bugun Uch Baqaloq Qasrida kechagi isyonning muvaffaqiyatli bostirilishi munosabati bilan tantanali nonushta ziyofat berilishi mo‘ljallangan edi. Bu nonushta tugagach Uchala Baqaloq ham, Davlat kengashining hamma a’zolari ham, mulozimlaru hurmatli mehmonlar ham Sud maydoniga borishlari kerak edi.
Do‘stlarim, Qasrning shirapazlik xonasiga kirish hamma uchun ham juda qiziqarli. Negaki, Baqaloqlar shirinlik taomlar mazasiga yaxshi tushunishardi. Buning ustiga yana hozir favqulodda hodisa ro‘y berayotgan edi. Tantanali nonushta! Saroy oshpazlari bilan qandolatpazlari bugun qanday antiqa taomlar hozirlashganini o‘zingiz tasavvur qilishingiz mumkin.
Shar sotuvchi amaki shirapazlik xonasiga uchib kirdi-yu, bir vaqtning o‘zida ham dahshat, ham hayratdan hang-mang bo‘lib qoldi. Beparvo uy bekasi deraza oldiga qo‘ygan tortga uchib kelgan ari ehtimol, xuddi shunday dahshat va hayratga tushsa kerak.
Shar sotuvchi amaki bu xona ichida atigi bir daqiqagina uchib yurdi; u hech nimani yaxshilab ko‘rib ulgurmadi ham. Avvaliga u o‘zini qandaydir ajib qushlar makoniga tushib qolganday his qildi, uning nazarida go‘yo janubiy o‘lkalardan keltirilgan rang-barang qimmatbaho qushlar chug‘urlasha, sayrasha, chaqchaqlashayotganday edi. Yana bir zumdan keyin esa unga bu yer qushlar qafasi emas, ezilib shirasi oqib yotgan tropik o‘lka mevalariga liq to‘la meva do‘koni bo‘lib tuyuldi. Uning dimog‘iga kishini sarxush qilgudek shirin narsalarning xushbo‘y, hidi kirdi; dim va issiq havodan uning nafasi qaytib ketdi.
Shu zahotiyoq hamma narsa: antiqa qushlar qafasi ham, meva do‘koni ham bir-biriga qorishib omixta bo‘lib ketdi.
Shar sotuvchi amaki birdan «tap» etib bilqillab turgan issiqqina bir narsaga o‘tirib qoldi. Lekin sharlarni qo‘lidan qo‘yib yubormadi – shar bog‘langan iplarni mahkam ushlab olgan edi. Endi sharlar uning boshi uzra qimir etmay turib qoldilar.
Sharfurush ko‘zlarini chirt yumib oldi-da, o‘lsa ham ochmaslikka qaror qildi.
«Endi hammasiga tushundim, – deb ko‘nglidan o‘tkazdi u, – bu yer qush qafasi ham, meva do‘koni ham emas ekan. Bu qandolatxona. Men bo‘lsam kattakon tortga botib o‘tiribman!»
Aslida ham xuddi shunday edi.
U shokolad, apelsin, anor, krem, sukat6, qand upasi va murabbolar saltanatida, rang-barang xushbo‘y shirinliklarning sultonidek taxtda o‘tirardi. Taxt esa tort edi.
U hamon ko‘zini chirt yumib o‘tirardi. U qattiq g‘alva ko‘tarilishini, to‘s-to‘polon bo‘lishini kutar va halitdan har qanday azobga ham rozi bo‘lib qo‘ygan edi. Lekin mutlaqo kutilmagan voqea yuz berdi.
– Tort rasvo bo‘ldi, – dedi kichkina qandolatpaz jiddiy va ma’yus ohangda.
Keyin oraga sukut cho‘kdi. Faqat kastryulda qaynayotgan shokolad betidagi sharchalarning po‘killab yorilgani eshitilardi.
– Endi nima bo‘ladi? – deb pichirladi o‘zicha ko‘zlarini chirt yumib o‘tirgan sharfurush, qo‘rqqanidan uning nafasi og‘ziga tiqilib qolgan edi.
Uning yuragi xumchadagi chaqa-tangalarday irg‘ishlardi.
Bosh qandolatpaz ham jiddiy ohangda:
– Hech nima qilmaydi! – dedi. – Mehmonlar tortilgan ovqatni yeb bo‘lishdi. Yana yigirma daqiqadan keyin tortni ham olib kirsak bo‘ladi. Rang-barang sharlar va osmondan tushgan manavi muttahamning ovsar basharasi bu bayram torti uchun ajoyib bezak bo‘ladi, Qandolatpaz shu gapni aytib bo‘lib:
– Kremni olib kelinglar! – deb baqirdi.
Shu zahotiyoq krem hozir bo‘ldi.
– Bu qanday narsa edi?
Uchta qandolatpaz va yigirma nafar shogird bola yeng shimarishib sharfurush amaki ustiga tashlanishdi; ular Uch Baqaloqdan eng baqalog‘ining maqtoviga sazovor bo‘ladigan darajada g‘ayrat va shijoat bilan ishlay boshladilar.
Bir zumda sharfurushning hammayog‘ini o‘rab olishdi. Bechora haliyam chirt yumgan ko‘zlarini ochmasdan o‘tirardi, u hech nima ko‘rmas edi-yu, ammo bo‘layotgan ish nihoyatda mudhish ekanligini sezayotgan edi. Uning hammayog‘iga krem chaplab tashlashdi. Qorniga dastorgul surati solingan choynakka o‘xshab ketuvchi yalpoq basharasigina kremga ko‘milmay ochiq qolgan edi. Qolgan hammayog‘i pushti rang tusda chiroyli bo‘lib tovlanuvchi oq krem bilan chaplab tashlangan edi. Chipta kavushini yo‘qotganday, o‘z qiyofasini ham butkul yo‘qotgan bu sharfurushni hozir har nimaga o‘xshatsa ham bo‘laveradi.
Agar uni shoir ko‘rsa, qanotlari oppoq oqqushga, kirchi xotin ko‘rsa, olamjahon sovun ko‘pigiga, sho‘x bola esa qorboboga o‘xshatgan bo‘lardi.
Tort tepasida sharlar g‘uj bo‘lib turardi. Bezaklar nihoyat darajada antiqa edi, lekin buning hammasi bir yo‘la juda qiziq manzara kasb etgandi.
– Ha, – deb qo‘ydi bosh qandolatpaz, xuddi o‘zi ijod etgan suratdan zavqlanayotgan rassomdek.
Keyin uning ovozi boyagidek yana darg‘azab yangradi:
– Sukatlarni olib kelinglar!
Har xil shakldagi alvon-alvon sukatlar paydo bo‘ldi: ular sal achchiqroq,
Sukat – shakarlangan meva.