Саха саарына Тэрис. Группа авторов

Саха саарына Тэрис - Группа авторов


Скачать книгу
Алексеев-Дапсы,филологическай наука кандидата,«Ийэ тыл» түсчүтэ

      I түһүмэх

      Айыы Үөрэҕин түсчүтэ

      Айыы суола

      Тыыннаах олох тосхоло эбэтэр социальнай-психологическай анаарыы

      «Мы все обладаем большим количеством знаний, которые не осознаем».

М. Эриксон

      Быйыл биир бэлиэ түгэн – «Айыы үөрэҕэ» кинигэ бэчээттэммитэ уонна «Кут-сүр» религиознай тэрилтэ юридическай регистрацияны ааспыта 25 сыла. Быһатын эттэххэ, үйэ чиэппэрэ ааста. Бу былаһын тухары Айыы үөрэҕэ, итэҕэлэ билигин даҕаны үгүс мөккүөрү уонна утар-сыыны үөскэтэр. Онуоха мөккүһээччи да, утарсааччы да Тэрис ханнык да кинигэҕэ суоҕу «тарбаҕыттан эмэн» таһаарбыта диэн тыллаһар үгэстээх. Маны биһиги дириҥ социальнай-психологическай проблема курдук көрөбүт. Бу проблемаҕа абсолютнай авторитекка (религияҕа, наукаҕа, политическай сүүрээннэргэ) тирэнэр маассабай өй-санаа уонна соҕотох киһи олоххо сыһыана-көрүүтэ ыйааһын хараҕар ууруллан турар.

      Нэһилиэнньэ социальнай стереотиба, күрүө оҥостубут араас идеологическай схемата, үҥэр-сүктэр эгэлгэ эмэгэтэ тус бэйэтигэр аһара күндү. Дьэ итинниги этэбит, общественнай психология диэн. Бу да иһин атеист, коммунист уонна официальнай, коллективнай сиэри-сигилини батыһар халыҥ араҥа оччолорго Тэрис үөрэҕин ересь курдук санаабыта.

      Тоҕото тугуй диэтэххэ, чэҥкир бэлэм идеологияны бэрэлээн айаҕын ииттэргэ, олоҕун оҥосторго идэтийбит киһи ханнык да энчини тулуйуон сатаммат этэ. Инньэ гыннаҕына эрэ социальнай иерархия сымнаҕас олбоҕор олорор кыахтааҕа. Урут да, билигин да оннук. Төрүт уларыйа илик кур көстүү.

      Онон бэйэтин кэминээҕи политическай, экономическай, философскай, историческай догмалары көмүскүүрэ бэрт оруннаах этэ.Бу да иһин соҕотох киһиэхэ аҥаардастыы дьорҕойуу, суоһурҕаныы ыҥырыа уйатын тоҕо тарпыттыы барбыта.

      Итинник дьон, чуолаан, үөрэх диэни социум ычатыгар кыбытан өйдөөбүтэ. Марксизм-ленинизм, атеизм, библия, коран кээмэйинэн. Бу иһин коммунистар, атеистар бэйэлэрин идеологияларыгар итинник суоҕун дакаастыырга туруммуттара. Таҥараһыттар биир оннук «библияҥ, кириэһиҥ, иконаҥ ханнаный, кыһыл тылгынан эппиккин ылыммаппыт» дэһиилэрэ, бэл оннооҕор социальнай-гуманитарнай эйгэ үлэһиттэрэ «хантан ким этиитин туһаммыккын ыйан көрдөр» дии-дии түүрэйдээһиннэрэ баар этэ.

      Тэрис хантан ылан «Айыы үөрэҕин» айа сатыырый, Айыы диэн ол тугуй диэн баайсар баайсыылара итинтэн сиэллэнэн-кутуруктанан тахсыбыта.

      Этиттэрии

      Два мира есть у человека:

      Один, который нас творил,

      Другой, который мы от века

      Творим по мере наших сил.

Н. Заболоцкий

      Дьиҥэр ыллахха, Тэрис бу үлэтэ этиттэрии диэн ааттанар. Кинигэ аан тылыгар ааптар оннук быһаарбыта. Бу быһаарыы мээнэҕэ оҥоһуллубатаҕа. Кини итинэн үөрэх диэн тылы Логос диэн религиознай-философскай категория өйдөбүлүгэр туттубута.

      Логос былыргы греческэй философияҕа – «разумное начало космоса, мировой закон, мировой разум». Греческэй философ Платон «божественная идея» диэнин кытта биир баайыылаах өйдөбүл. Маны аныгылыы өйдөөччүлэр «склад мышления» диэн эмиэ этэллэр. Оттон былыргы Логос кээмэйинэн Айыы үөрэҕэ – Айыы этээйитэ буолар.

      Айылҕа халбаҥнаабат


Скачать книгу