Былыргы былдьаһыктаах сыллартан… Саха боотурун сэбэ-сэбиргэлэ. Николай Аржаков
другие твердят: в стародавнее время
Племя черных булгар поселилось в Чегеме.
Третий вторит, в ученом пылу утверждая,
Что балкарцы явились с предгорий Алтая.
Говорят, что, уйдя от нашествий монгольских,
Оказались балкарцы в народностях горских.
Мне б хотелось сквозь толщу столетий туманных
Разглядеть этих жителей гор первозданных.
Словно мысленным взором на миг представляя
Тюрк – татар, прискакавших сюда из Алтая,
Или гуннов степных, что явившись с востока,
Разделились на три разноликих потока.
Самый крупный поток в жажде подвигов дерзких
До цветущих долин докатился венгерских,
А другой – вдоль по Малке – реке продвигался,
Словно острый клинок, в сердце гор он врезался.
Третий – это кумыки. Они постоянно
Стали жить на террасах в горах Дагестана…
Тот поток, что по Малке пошел, здесь остался,
Из него вышли малки – малкарцы – балкарцы…
Бу хоһоонтон көстөрүнэн, Кавказ хайатыгар олорор балкардар уонна кумыктар төрүттэрэ син биир биһиги курдук – былыргы түүр омуктар. Кала диэн былыр түүрдэр кириэппэһи ааттыыллара. Хоһооҥҥо суруллубутунан, Калая диэн кириэппэс аннынан баран Биттикини көрүөхпүт диэбит. Ол кириэппэс суруктааҕа дуу эбэтэр онно баар Биттики диэн сиргэ былыргы руна суруга баара дуу? Баҕар, атын уруһуйдаах хайаны ахтыбыта буолуо. Мурат Аджи «Европа, тюрки, Великая степь» кинигэтигэр суруйарынан, Кавказка Дербенские ворота диэн Азияттан Европаҕа киирэр ааҥҥа былыргы үһүс үйэҕэ түүрдэр сэриилээн ылбыт кириэппэстэригэр иранныы, арабтыы суруктары тэҥҥэ түүрдүү руна суруктар бааллар эбит.
Интэриниэт ситимиттэн эмиэ түүр омуктан төрүттээх кумыктар форумнарыттан маннык суругу буллум:
«… когда я раскрыл свои биттики, я был в шоке. там различные пиктограммы – таблицы, звездочки, символы наряду с аятами и корана. Буквы в непонятной последовательности, даже не понятны арабу, с детства говорящему на арабском. Посмотрите свой битик если не верите …»
Бу форумҥа суруйалларынан, «биттики» диэн тыл кумыктар тылларыгар суруктаах амулет диэн өйдөбүллээх (амулет сахалыыта – ымыы диэни А.Е. Кулаковскай умнуллан эрэр тылларга киллэрбитэ).
Былыргы түүр тылын балайда ырытан, мэҥэ таастарга суруллан хаалбыт руна суруктарын ааҕар дьарыктаах А.К. Кривошапкин – Айыҥа [14] «Наследие предков» диэн кинигэтигэр «Бити – священное письмо» диэн суруллубут, учуонай-тюрколог уонна былыргы руна суругу ааҕыынан дьарыктаммыт Н.К. Антонов [5] үлэтигэр «Битиг – сурук-бичик» диэн быһаарыллар, онтон Былыргы түүр тылдьытыгар bitig, bitigi – сурук, суруйуу, суруктаах, суруктаах амулет диэн өйдөбүллээхтэр.
Бу үлэлэртэн көрдөххө, Айыҥа уонна Н.К. Антонов быһааралларынан, билиҥҥи «бичик» диэн саха тыла – былыргы түүрдүү «битиг» диэн тыл хас эмэ үйэҕэ уларыйан кэлбитэ. Онтон сылыктаатахха, «битиги» диэн