Pożegnanie domu. Zofia Żurakowska
pojedzie z nami wieczorem, bo teraz pełno poborowych na drogach.
– Wiesz co? – powiedział wuj Miś. – Weźmiemy konie wuja Ryszarda i pojedziemy.
– Ba! – wykrzyknęła olśniona propozycją Marta – ale przecież nie zmieścimy się wszyscy w powozie, a w dodatku wuj Ryś może przyjechał bryczką… nie wiesz, Tom?
– Powozem, ale któż to wie, może sam wraca dziś do Hołowina i nie zechce nam dać koni.
– To się go nie będziemy pytać – zdecydował wuj Dymitr… i poszedł pertraktować ze starszymi.
Wyniki tych pertraktacji okazały się pomyślne i zaraz po zjedzeniu śniadania pani Charlęska z Martą, Anią, Tomem i panną Marią pojechała do Niżpola, zostawiając starszych chłopców pod opieką wujów do chwili przysłania po nich koni.
Rozdział VI. Powitanie domu
W samo południe wjeżdżała pani Charlęska z dziećmi do Niżpola. Kiedy powóz wtoczył się między białe niżpolskie chaty, Marta stanęła na ławeczce, twarzą do koni i patrzała w daleką perspektywę wiejskiej drogi, na końcu której, w miejscu, gdzie gościniec zawracał na lewo, widniała szeroka, żelazna brama, wsparta na dwu labradorowych[11] kolumnach.
Za tą bramą był park i dom. Z biciem serca Marta pomyślała o tej chwili, w której roztworzą się obie połowy bramy, a powóz wtoczy się na żwir alei, między zielone trawniki.
„Tam jest mój dom, mój najdroższy dom” – myślała radośnie, ściskając mocno w rękach żelazną barierkę kozła.
W głębi powozu panna Maria powiedziała do matki:
– Chwała Bogu, proszę Pani, już dojeżdżamy.
– Tak – odpowiedziała matka – już, na szczęście! Zawsze w domu jest najlepiej!
Tysiące razy już Marta słyszała ten frazes, ale prawdziwość jego objawiła jej się dopiero w tej chwili.
Gdy powóz zatrzymał się na moście przed bramą, a furman zlazł z kozła, by ją otworzyć, Marta zobaczyła dom, swój biały dom, pod czerwonym dachem, opleciony winem, wsparty na długim szeregu białych kolumn. A potem, kiedy powóz toczył się po żwirze, Marta czuła, że serce jej skacze z radości i wzruszenia. Oczy jej obejmowały kwiaty płonące w słońcu, wnikały w wilgotną głębię parku, całowały okna domu, jedno po drugim, te okna, za którymi znajoma była każda rzecz, wiadomy każdy kąt i sprzęt każdy.
Na turkot powozu z oficyny wypadł Sławian w zielonym fartuchu. Spojrzał, zniknął, wypadł na nowo i pędził już ku domowi; zapadł w drzwi kredensowe i wyłonił się u podjazdu w chwili, gdy konie stanęły.
Między domem a oficyną zaroiło się; klucznica, spocona i czerwona jak dojrzałe jabłko, szła szybko, acz z godnością. Starszy służący, Łukasz, wyniknął zza lodowni i biegł, przeskakując kwietniki. Inne, mniej dostojne i niżej postawione istoty, kręciły się wokoło oficyny, nawołując w pośpiechu.
– Bo to, proszę jaśnie pani, pan właśnie pojechał z rana do Czerniachowa – mówił Łukasz, zdejmując pled z nóg pani Charlęskiej – pod wieczór wróci. My się tu zupełnie dzisiaj jaśnie pani nie spodziewali, tylko czekali my ciągle na „telegramę”. Mało że trzy razy pan wyjeżdżał na kolej do Żytomierza.
– Dzień dobry pani Czarnieckiej – powiedziała matka do klucznicy – czy wszystko dobrze?
– Wszystko w porządku – odpowiedziała ochmistrzyni, ujmując podaną sobie rękę w sposób wytworny i delikatny. – Jak gdyby pani wczoraj wyjechała.
– A mnie to już biorą do wojska – oznajmił Sławian i w tej chwili wydał się Marcie nadzwyczaj interesującym.
W domu, we środku było chłodno i ciemnawo. Rolety zapuszczone, a meble osłonięte pokrowcami. Matka zaraz kazała pootwierać okna od północnej strony. Mówiła, że nie ma powietrza.
– Czemuż się to tak szczelnie zamykacie? – zapytała Łukasza. – Rolety niech będą opuszczone tylko po słonecznej stronie, a od północy proszę pootwierać. I pokrowce! Proszę zaraz zdjąć pokrowce.
– Żeby my się jaśnie pani spodziewali, to byłoby wszystko jak należy. A tak, to ja spytałem pana: „Może by tak pozamykać pokoje, bo na co się mają niszczyć od słońca i much?”. A pan powiedział: „Dobrze, zamknij, Łukaszu i nałóż pokrowce. I owszem, niech się nie niszczy, póki pani nie ma”. A pan mieszkał w gabinecie, to tu nawet i nikt nie chodził.
Ale Marta już dawno nie słuchała tej rozmowy. Biegła z pokoju do pokoju, pełna radości i wesela.
Otóż nareszcie i jej pokoik. Własny. Niebieskie łóżko nakryte kapą – puste. Wszystko znajome, a jak gdyby obce. Grzecznie, równiutko ustawione, porządne, uprzejme i chłodne. Lampka przed obrazem niezapalona, obraz ogołocony z kwiatów i pnączy, klęcznik jakiś ceremonialny, a biureczko niby śpiące czy umarłe?
Marta wyjęła z szuflady teczkę, kałamarz, i próbowała przestawić parę krzeseł. Wszystko na próżno!
Tom wsunął głowę przez drzwi i powiedział, ale nie do Marty, tylko tak, w powietrze.
– A ja idę do parku, bo tu nie ma co robić.
– Idę z tobą – zawołała Marta i razem wybiegli przez ten zimny, ogromny, właściwie pusty salon, w którym właśnie Łukasz zdejmował pokrowce i otwierał oszklone drzwi na północny taras.
Marta powiedziała ze smutkiem:
– Bo w domu coś się zmieniło!
– Nic się nie zmieniło – zaprotestował Tom – tylko jest pusty. Nikt nie mieszka.
– A papo?
– Papo sobie mieszkał w gabinecie, w kancelarii, na toku! A zresztą papo to nie mama.
Ale w parku było zupełnie tak jak dawniej, tylko dwa razy piękniej. Wszędzie się słały kwiaty purpurowe, żółte, szafirowe. Trawniki nisko skoszone lśniły jak atłas, a jezioro ciche, głębokie, dobrotliwe, połyskiwało gładką taflą. Łabędzie wypłynęły z ciemnego kanału i wolniutko sunęły w stronę przystani, a na wodzie pozostawiały koła coraz szersze.
Marta powiedziała, że już przenigdy więcej nie wyjedzie z domu.
– A ja wyjadę – rzekł Tom. – Ale potem zaraz wrócę, bo wracać jest najprzyjemniej.
Część II. Wuj Dymitr
Rozdział VII. Sprawka wuja Dymitra
– No i cóż ci się zmieniło, odkąd jest ta wojna? – spytał Tom Nika, gdy raz, zawieszeni między niebem a ziemią, siedzieli na starym orzechu włoskim. – Dwa lata już trwa, a wcale nie jest inaczej niż przedtem!
– Jest inaczej – rzekł Nik stanowczo. – Nic dziwnego jednak, że tego nie spostrzegasz, gdyż jak i dawniej jesteś małym i głupim chłopcem.
Tom nie obraził się – rzucił niedojrzałym orzechem w Huka, który kręcił się niecierpliwie pod drzewem, trafił go w nos i zadowolony z celności swego strzału rzekł spokojnie:
– Bo to, że jest teraz mniej koni, że zamiast służących są mali chłopcy, że zabrali Łukasza, ogrodnika i innych i że się nie jada czterech potraw na obiad, to nie jest żadna zmiana. Ja przynajmniej tego zmianą nie nazywam. A ty, Olku?
Olek, głęboko nad czymś zadumany, powiedział bezmyślnie: „I ja także” – a potem nastała cisza.
Ale Nik czuł, czuł doskonale, że wszystko jest inaczej, tylko nie wiedział co. Naturalnie, że wcale nie myślał o tym, że się nie jada czterech potraw i że się nie wyjeżdża na zimę do Warszawy, i że służby