Тауарлар мен капиталдың халықаралық қозғалысы. Оқу құралы. Әсемгүл Бекмухаметова
жұмыссыздықтың табиғи деңгейінің тепе-теңдік күйі жағдайын демеп тұратын рыноктік механизмнің жұмыс істеуін қамтамасыз етіп тұрады. Сондықтан да макроэкономиканы мемлекеттік реттеу қажет етілмейді деп санайды неоклассиктер.
Жалпы экономикалық тепе-теңдіктің классикалық моделінде ақша массасы (М = kYP) жалпы ұлттық өнімге (ЖҰӨ) және бағаның ағымдағы деңгейіне пропорционалды болып келеді. Мұнда М – ақша массасы, Y – ұлттық табыс (ЖҰӨ), Р – баға деңгейі, k – ақшаның кассалық қалдық коэффициенті.
Берілген ақша массасы мен ақша айналымының жылдамдығының көрсеткіштері жағдайында баға деңгейі тек қана шынайы ұлттық табыс көрсеткіштеріне ғана байланысты болады: Р = (MV)/Y.
Сонымен бірге шынайы ұлттық табыстың (ЖҰӨ) бекітілген тепе-теңдік күйінде ақша нарығы параметрлерінің өзгеруі ақшаның бейтараптығына байланысты тек қана баға деңгейінің өзгеруінде ғана көрінеді.
Жиынтық шығындардың келесі құрамдас бөлігі инвестициялар болып табылады. Олардың көлемі екі факторға тәуелді: пайыздың шынайы ставкасына және таза кіріс нормасына. Инвестицияларға жұмсалатын шығынның көлеміне негізгі капиталды сатып алу, оны пайдалану және оған қызмет көрсету, капиталдағы өзгерістер, технологиялар және басқа да уақытша факторлар әсер етеді.
Соныменен, жиынтық сұраныстың көлемін айқындайтын жоғарыда көрсетілгендей тұтынушылық пен инвестицияға жұмсалатын шығындар тұрақты болмайды. Бұл нарықтык макроэкономкада тұрақсыздық шақырады.
Дж. Кейнстің экономиканы теңгерімдеу үшін, оның тепе-теңдігін қамтамасыз ету үшін тиімді сұраныс болуы керек деп есептейді. Соңғысы тұтынушылық пен инвестицияларға деген шығындардан тұрады. Тиімді сұранысқа демеу жасауды осы сұраныстың өсімін инвестицияларының өсімімен байланыстыратын мультипликатордың көмегімен жүргізу керек. Және де бұл жағдайда әбір инвестиция тұтынушылық пен жинқтауға кететін жеке кіріске айналады. Нәтижесінде тиімді сұраныс әсімі бастапқы инвестициялар өсімінің көбейтілген көлемі болады.
Мультипликатор адамдардың өз кірістерінің қанша бөлігін тұтынушылыққа жұмсауына тікелей байланысты, бірақ жеке тұтынушылық кірістің өсуімен бірге өседі, алайда оны кірістен төменірек өседі деп те айтуға болады. Бұл адамдардың қор жасауға деген ұмтылысы сияқты психологиялық фактормен түсіндіріледі. Дж. Кейнстің пікірінше осы фактор жиынтық кірістегі тұтынушылық қорының төмендеуіне алып келеді.
Жиынтық кірістегі тұтыну үлесінің төмендеуін адам табиғатына тән жағдай деп есептей отыра, Дж. Кейнс инвестициялар сияқты жиынтық кіріс компонентіне демеу жасап отыру керек деп атап көрсетеді. Мемлекет жеке инвестицияларға салық, несие-ақша саясаты және мемлекеттік қаржы бөлу жолы арқылы қолдап отыруы қажет. Осы жолмен тиімді сұраныстың кемшілігі қосымша мемлекеттік сұраныспен жабылады, бұл макро-экономикалық тепе-теңдікке қол жеткізуге жағдай жасайды.
Кейнс пен оның ізбасарлары жалпы экономикалық тепе-теңдікті қалыптастырудың тұрлі жағдайларын қарастырған.