Тауарлар мен капиталдың халықаралық қозғалысы. Оқу құралы. Әсемгүл Бекмухаметова
бөлімшесінің арасындағы тепе-теңдік шарты алдын ала орындалады деп болжанады. Осы арқылы модель өндірістік сектор ішіндегі құрылымдық диспропорцияларының мүмкіндіктерінен абстракцияланады.
IS-LM моделі екжей-текжейлі сараптама жүргізуді талап ете алмайды және К. Маркстің өндірістік схемаларын ауыстыра алмайды, бұл, асылы, экономикадағы тепе-теңдіктің тағы бір шартына көңіл аудару үшін ғана қызмет ететінге ұқсайды.
IS-LM толық моделінде, соған сәйкес, тепе-теңдік шарты келесі түрге енеді:
Бұл шарт халықшаруашылығы айналымы моделінен келіп шығады, оны логикалық жолмен де негіздеп дәлелдеуге болады.
Біз ағымдағы тұтынуға қанша қажет болса, сонша игіліктер өндірілетін экономика туралы елестетіп көрейік. Осылайша, ұсыныстың барша көлемі тұтынушылық тауарлардан құралады. Егер де үй іші шаруашылықтары барлық қол жеткізілген факторлық кірістерді тұтынуға бағыттайтын болса, онда бұл тауарлар тұтынылатың болады, яғни мына теңдік сақталынуы тиіс:
Бұдан әрі, үй іші шаруашылықтары қолда бар кірістің бір бөлігін жинақтауға шешім қабылдады деп болжайық. Алайда мұндай әрекет тепе-теңдіктің бұзылуына алып келеді, себебі факторлық кірістердің бір бөлігі игіліктер нарығынан алып кетіледі де, жиынтық сұраныс ұсыныстан азайып қалады.
Тепе-теңдікті қалпына келтіру үшін не ұсынысты қысқарту керек, не игіліктер нарығының ағымына қосымша сұраныс жасау керек.
Кәсіпкерлердің инвестициялық сұраныстары мұндай ағымға айналады. Бұл сұраныстар үшін қаржыны кәсіпкерлер капитал нарығынан алдында орналастырып қойған жинақтары көлемінде ала алады. Бұл жағдайда игіліктер ұсынысының құрылымы да өзгеруі керек. Бұған сәйкес тепе-теңдік шарты да өзгереді:
Мемлекет нарыққа енген жағдайда игіліктер нарығында салықтар түріндегі жаңадан кері ағын пайда болады, ал егер де мемлекет мемлекеттік сатып алулар түріндегі сәйкес ағынды қамтамасыз ететін болса, тепе-теңдік қалпына келуі мүмкін:
Халықаралық сауда («шетел» секторының) пайда болған жағдайда игіліктер нарығынан кірістің бір бөліктері алып кетіледі, бұлар импорттық тауарлар мен қызметтерді төлеуге аударылады. Бұл жағдайда экспорт ағынның орнын толтырушы болып қызмет етеді:
Егер де игіліктер нарығында тұтастай алғанда тепе-теңдікке қол жеткізілген болса, онда түпкі тауарлар мен факторлардың жеке нарықтары да тепе-теңдік жағдайында болады. Алайда тепе-теңдік тұрақты болуы үшін, тауарлар мен қызметтердің бағасы және факторлар бағасы белгілі бір түрде келісімделген болуы керек.
Тауарлар мен қызметтердің бағасы шығындардың орнын толтырып және пайда алу үшін жеткілікті кіріспен қамтамасыз етіп тұруы керек. Еңбек етуге және кіріс алуға деген ынтаны қамтамасыз етіп тұруы үшін еңбектің құны біршама жоғары болуы тиіс.
Ашық экономиканың сараптамасын жүргізген кезде IS-LM моделін қолдану біршама ерекшеліктерге ие болады.
Біріншіден, IS-LM моделі валюталық курстың өзгерісін көрсететін көрсеткіштермен