Экономикалық ілімдер тарихы. Коллектив авторов
тек 60 жасында айналыса бастаған Франсуа Кенэ болды. Ол қоғамды ағза деп есептеді, оның ішінде қалыпты заңдары бар, және ол заңдар өндіріске және адамдарға зиянын тигізбей бұзылмауы мүмкін. Оның пікірінше, қалыпты қоғам тепе-теңдікте тұруы керек және оған жету үшін ақшаны жинамай, ауыл шаруашылығын дамыту керек. Себебі жер байлықты көбейтетін бірегей қасиетке ие болмақ. Ф. Кенэнің «табиғи тәртіп» туралы ілімі қоғамдық дамудың объективтілігі мен заңдылығы идеясын тудырды, қоғам тірі ағза ретінде, ал экономикалық өмір ішкі заңдылықтары бар табиғи үдеріс ретінде көрінді.
Физиократтардың экономикалық теориясының өзегі «таза өнім» категориясы болып табылады. Таза өнім деп жерді өңдеуден алынған, өндіріс шығындарынан қалған өнімнің артығы түсініледі. Қоғамдық байлықтың көбеюі, дін басылардың және дворяндардың табыстары жерді өңдейтін шаруалар арқылы жинақталады. Егер жер қосымша өнім өндірмегенде бұл мүмкін болмайтын еді. Физиократтарға сәйкес, таза өнім жерден алынады, себебі өзінің табиғи өнімділік күшіне сәйкес еңбекке, дақылға, малға кеткен шығындардың барлығын жауып қана қоймай, ол табиғаттың бірегей сыйы болып табылатын белгілі бір артық өнімді шығарады. Өндірістік еңбек тек бидайдың, орманның, тастың және т.б. тек формасын өзгертеді және ешқандай артық өнім шығармай тек өңдеуге кеткен шығындарды ғана жабады. Таза өнімді өндірістік еңбек қалыптастырмайды, оны бір құндылықты екінші құндылыққа ауыстыратын сауда да қалыптастырмайды.
«Таза өнім» ұғымымен бірге еңбек өнімділігі категориясы да қарастырылады. Физиократтар өнімді еңбек ретінде байлықты көбейтетін «таза өнім» шығаруға кеткен еңбекті айтады, ал кез келген басқа еңбек өнімсіз (бірақ, ол да өте пайдалы болуы мүмкін).
Қоғамды қарастыра келе, Кенэ таза өнімге қатысы бар әртүрлі таптарды бөліп қарастырады. Ол азаматтардың үш табын бөледі: өндіруші тап, иемденуші тап және өндірмейтін тап. Өндіруші тап – таза өнімді өндіретіндер, яғни жер өңдеуші жұмысшылар. Иемденуші тап – жер иеленушілерді және билік басындағыларды қамтиды, бұл тап «жердің таза өніміне немесе пайдасына өмір сүреді». Өндірмейтін тапқа (немесе өнімсіз) жер өңдеумен айналыспайтын адамдардың барлығы жатады.
Физиократтардың капитал туралы еңбектерінің үлкен ғылыми маңызы бар. Физиократтардың өндіріс және жер өңдеу шығындарын мұқият зерттеп, есептеу арқылы капиталдың құрамдас бөліктерін шектеуге мүмкіндік алғаны мәлім. Физиократтар капитал құрылымында бастапқы және жыл сайынғы аванстарды бөлген. Бастапқы аванс ретінде, Кенэнің есептеуі бойынша, он жылдың ішінде қайтарылатын жер өңдеу құралдарына кеткен шығындар болып табылады. Ал жыл сайынғы аванстарға ауыл шаруашылығы жыл сайын жұмсайтын шығындар (жұмысшылардың жалақысы, дәндер) жатады. Капиталдың осылай бөлінуі қазіргі заманғы капиталдың негізгі және айналмалы деп бөлінуіне өте ұқсас. Капиталды талдауды физиократтар тұтас өндірістің талдануы сияқты тек ауыл шаруашылығы өндірісі тарапынан қарастырған. Өнеркәсіпке құйылған капиталды