Бэзавы і чорны. Парыж праз акуляры беларускай літаратуры. Альгерд Бахарэвiч
sanglots longs / des violons / de l’automne / blessent mon coeur / d’une langueur / monotone. // Tout suffocant / et blême, quand / sonne l’heure, / je me souviens / des jours anciens, / et je pleure; // Et je m’en vais / au vent mauvais / qui m’emporte / de çà, de là, / pareil à la / feuille morte”.
Асабліва мы любім прамаўляць вось гэта: “et je pleure”. Прыгожа, як уздых. А сам верш – ня што іншае, як “Асеньняя песьня” з таго самага зборніка Вэрлена “Сатурнійскія песьні”, ягонай першай паэтычнай кніжкі. Дзякуй нашай настаўніцы францускай Віцы Ш., якая прапанавала вывучыць гэтую музыку на памяць – і цяпер дзе б мы ні былі, мы зможам пазнаць адно аднаго і ўспомніць, хто мы, па такім вось невялікім вершы. Быў халодны лістапад, і мы кожны тыдзень езьдзілі ў завулак Розы Люксэмбург, каб вучыць францускую, і якое дзіўнае адчуваньне ў роце было пасьля кожнага ўроку… Пасьля заняткаў мы выпраўляліся на Нямігу, елі эклеры і паўтаралі францускія словы, пазіраючы адно на аднаго змоўніцкімі вачыма. Музыка перадусім – нават калі яна літаратура.
Ясная рэч, Вэрлен моцна паўплываў і на Джойса, і на Багдановіча, і на розных расейскіх мадэрністаў – заканадаўца паэзіі ў Сталіцы сьвету дыктуе гэтыя законы нават яшчэ не народжаным паэтам. Дарэчы, шукаючы верш Джойса сабе на дзень нараджэньня, я злавіў сябе на думцы, што паэзія Багдановіча нечым вельмі нагадвае Джойсаву – хіба што няма ў Макса Б. той дарогі, беспрытульнасьці, бяскрайняй чыгуначна-гатэльнай тугі. Мой любімы на сёньня верш Джойса, “Бангофштрасэ”, Багдановіч ня мог бы напісаць – для беларускага паэта ў ім занадта шмат адзіноты, занадта шмат silence i exil.
Але паэтыка іхная блізкая – два Парыжы рухаюцца побач, але ў розныя бакі, нібы чыгуначныя саставы. Пры гэтым і ў Джойса, і ў Багдановіча ў вершах жыве яна, Эўропа, старая і смутная, цёмная і прыўкрасная – быццам яны пісалі пад тым самым воблакам. Расейскія вершы Багдановіча – адрэзак Джойсавага шляху, які мог прывесьці Багдановіча ў тупік. Багдановіч ня даў бы рады расейскай – не дайшоў бы да яе дна, як гэта зрабіў Джойс з ангельскай мовай, жывучы ў Сталіцы сьвету.
Адзін з найлепшых перакладаў Вэрлена, зроблены Багдановічам – верш “Млоснасьць” (“Langeur“).
Я – падупаўшы Рым, каторы пазірае
На белых барбараў, на бушаваньне іх,
І стылем залатым ляніва акрасьціх,
У блеску сонечным, стаміўшыся, складае.
Ў самотным сэрцы – зло, ў душы – нуда густая.
І бітвы чуючы, каторых шум не сьціх,
Ня можа, кволы, ён дайсьці жадань сваіх,
Ня хоча рушыцца, жыцьця не аздабляе!
Ня можа, кволы, ён, не хоча на’т сканаць!
Ўсё зьведана! Баціл, ты скончыш сьмех? Даволі!
Ўсё зьведана! Няма чаго прамовіць болі!
Адно ёсьць – вершыкі, што ўжо ў агні гараць,
Адно ёсьць – п’яны раб, што вас не паважае,
Адно ёсьць – пусткі сум, што сэрца уражае”.
Таямнічы Баціл – гэта, відаць, мім, комік, які жыў у Рыме часоў імпэратара Актавіяна Аўгуста, весяліў плебеяў і патрыцыяў і нават заснаваў сваю школу пантамімы. Вядома, пішучы пра Рым, Вэрлен меў на ўвазе свой Парыж, “падупаласьць” якога францускі