Дзень Святого Патрыка. Ганна Севярынец
Мама час ад часу падсоўвала Пушкіна. Гэта было невыносна. Нудота.
Незразумелы, але прыцягальны Шолахаў, зразумелы і таксама прыцягальны Біянкі, Леанід Панцялееў з яго шыкоўнымі абарванцамі рэспублікі ШКІД, натуральна, Карней Іванавіч з Майдадырамі і Кракадзіламі, якія карміліся Месяцам, – гэта цікавіла. Часам са стосаў ля сцяны вымаліся і беларускія кніжкі, але ж адразу адкладваліся. Нейкія кропачкі і хвосцікі па-над радкамі – не разумею.
Памятаю, як першы раз пачула беларускае слова. Гэта быў урок беларускай мовы. Званок. Настаўніца ўваходзіць. Клас стаіць, як заўсёды на пачатку ўрока. Настаўніца – такая зразумелая і знаёмая ад прычоскі да банціка на туфлях – раптам ківае галавой і кажа: «Сядайце!»
І гэта так незвычайна і смешна, што мы пачынаем рагатаць.
Так рагочам мы ўсю першую чвэрць. «Сядайце!» – «Га-гага-га!» і потым чытаем па складах дзіўныя, незразумелыя словы пра незразумелых людзей, пра нейкіх чарнавусых мужыкоў і галодных дзяцей, якія сёрбаюць зацірку. Мне шкада, што сярод гэтых засмучаных і кволых герояў няма Шчукара – той быў значна весялейшы.
Становішча выратоўвае бацька. Раз-пораз ен выкарыстоўвае ў сямейных размовах ці то трапнае слоўца, якое не адшукаеш у рускай кніжцы, ці то развясёлую прымаўку, а то і вершаваны радок. Памятаю, як ён, каментуючы нейкую маю школьную адзнаку, прачытаў: «Мы ўсе вучыліся патроху, таму-сяму, абы адбыць». «Хто гэта?» – здзівілася я, зачапіўшыся філалагічным слыхам за цудоўнае «абы адбыць». «Пушкін», – хітра прыплюшчыў вочы тата. «Пушкін?!» – тое, што гэта «Анегін» у куляшоўскім перакладзе, бацька, зразумела, таксама сказаў, але я запомніла без непатрэбных падрабязнасцяў: Пушкін нешта ж можа. Потым аказалася: яшчэ як.
Літаратура пачынаецца з рускай. Доўгі час падаецца, што ўсе на свеце пісалі па-руску, і калі раптам прыходзіць усведамленне, што, напрыклад, «Карлсан» насамрэч напісаны па-шведску, а «Шчаўкунок» – па-нямецку, некалькі дзён сусвет навокал выглядае выніцаваным.
Па-беларуску чытаю, але без ахвоты. Чамусьці ўсе беларускія кніжкі, якія выцягваюцца з бацькоўскіх стосаў ці бяруцца ў школьнай бібліятэцы, – гэта сумныя апавяданні з аднолькавымі, каліўца ў каліўца, героямі: сялянскімі дзецьмі ў чунях, сівымі дзядамі ў кашулях, суворымі партызанамі, якія чамусьці кідаюць сваіх дзяцей на пагібель, з рушнікамі і гладышамі. Сярод гэтага састарэлага побыту і чужых дэкарацый час ад часу ўзнікае нешта незвычайнае, цудоўнае, як Маўравыя «Палескія рабінзоны», узнікае – і патанае ў віры жабрацкіх вёсак і ваеннага ліхалецця.
А потым здараецца Караткевіч – «Каласы пад сярпом тваім». Задалі прачытаць, але ж пайшла пагалоска: кніжка таўсценная. «Э-э-э, – думаю, – зноўку нешта сельскагаспадарчае, беллітнае, невясёлае. Але ж трэба – значыцца, трэба». З другой старонкі таўсценнай кніжкі я забываюся пра час і прастору. Чытаю ўдзень, чытаю ўвечар, чытаю ўночы, чытаю на ўроках і нават на хаду, калі вяртаюся па вывучанай на памяць за сем гадоў дарожцы са школы. Я – з імі.
Я –