Dlaczego śpimy. Matthew Walker
Niemal na pewno do końca wieczoru nikt nie będzie was zmuszał do rozmowy, nie macie też co liczyć na ponowne zaproszenie.
7
Słowo pudica pochodzi z łaciny i znaczy „wstydliwy” albo „nieśmiały”, jako że liście tej rośliny opadają, kiedy się ich dotknie albo je pogłaszcze.
8
Zjawisko nieprecyzyjnego zegara biologicznego zostało od tego czasu wielokrotnie zaobserwowane u różnych gatunków, tyle że u niektórych czas ten nie jest dłuższy, tak jak u ludzi. U niektórych gatunków, na przykład chomików albo wiewiórek, taki endogenny rytm dobowy okazuje się krótszy – kiedy ich przedstawiciele zostaną umieszczeni w całkowitej ciemności, ich doba się skraca. U innych gatunków, podobnie jak u ludzi, wynosi więcej niż 24 godziny.
9
Byśmy mogli dostroić zegar biologiczny, wystarczy nam nawet światło słoneczne przebijające przez grubą chmurę w deszczowy dzień.
10
U gatunków prowadzących nocny tryb życia – na przykład nietoperzy, świerszczy, świetlików albo lisów – sygnał ten pojawia się rano.
11
L.A. Erland, P.K. Saxena, Melatonin Natural Health Products and Supplements: Presence of Serotonin and Significant Variability of Melatonin Content, „Journal of Clinical Sleep Medicine” 2017, nr 13 (2), s. 275–281.
12
Przyjmując, że macie stabilny rytm dobowy i nie odbyliście chwilę wcześniej podróży samolotem przez wiele stref czasowych, ponieważ wtedy nadal będziecie mieli problem z zaśnięciem, mimo że obudziliście się szesnaście godzin wcześniej.
13
Istnieją jeszcze inne czynniki wpływające na wrażliwość na kofeinę, jak wiek, przyjmowane w danej chwili lekarstwa oraz ilość i jakość wcześniejszego snu. A. Yang, A.A. Palmer, H. de Wit, Genetics of Caffeine Consumption and Responses to Caffeine, „Psychopharmacology” 2010, nr 311 (3), s. 245–257, www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4242593/.
14
Główny produkowany w wątrobie enzym, który rozkłada kofeinę, nosi nazwę cytochromu P450 1A2.
15
R. Noever, J. Cronise, R.A. Relwani, Using Spider-Web Patterns to Determine Toxicity, „NASA Tech Briefs” 1995, nr 19 (4), s. 82; Peter N. Witt, Jerome S. Rovner, Spider Communication: Mechanisms and Ecological Significance, Princeton University Press, 1982.
16
www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3902880/bin/aasm.37.1.9s1.tif, za: D.J. Buysse, Sleep Health: Can We Define It? Does It matter?, „Sleep” 2014, nr 37 (1), s. 9–17.
17
Niektórzy ludzie cierpiący na jedną z odmian bezsenności nie potrafią prawidłowo ocenić, czy w ciągu nocy spali czy nie. W rezultacie „błędnego postrzegania snu” niewłaściwie oceniają ilość zażytego snu. O tej przypadłości wspomnimy jeszcze w dalszej części książki.
18
U różnych gatunków występują odmiennej długości cykle NREM–REM, zwykle krótsze niż ludzki. Funkcjonalne znaczenie długości tego cyklu pozostaje zagadką. W chwili obecnej najlepszym prognostykiem długości cyklu NREM–REM jest szerokość pnia mózgu (gatunki o szerszym pniu mózgu mają dłuższe cykle).
19
Co osobliwe, w czasie przejścia ze stanu czuwania w stan lekkiego snu fazy 1 NREM wasze oczy zaczynają delikatnie i bardzo, bardzo powoli obracać się synchronicznie w oczodołach niczym dwie baletnice wykonujące idealnie zsynchronizowany piruet. Jest to charakterystyczna wskazówka informująca o nieuchronnym zbliżaniu się snu. Jeżeli dzielicie z kimś łóżko, spróbujcie poobserwować powieki tej osoby, kiedy będzie zapadać w sen. Zobaczycie odkształcenia zamkniętych powiek wynikające z ruchów gałek ocznych. Na marginesie dodam, że gdybyście zdecydowali się przeprowadzić taki eksperyment, powinniście mieć na względzie potencjalne konsekwencje. Trudno chyba o bardziej niepokojące doznanie, niż widok wiszącej nad nami, świdrującej nas wzrokiem twarzy partnera, kiedy nagle otworzymy oczy.
20
U bardzo małych zwierząt, na przykład owadów, u których nie można zarejestrować elektrycznej aktywności mózgu, występowanie snu rejestruje się za pomocą zbioru cech behawioralnych opisanych w rozdziale 3 na przykładzie Jessiki: nieruchomość, zmniejszone reakcje na świat zewnętrzny, łatwość odwrócenia tego stanu. Kolejne kryterium mówi, że pozbawienie organizmu tego, co wygląda na sen, powinno poskutkować silniejszym dążeniem do nadrobienia zaległości z chwilą, kiedy przestaniemy uniemożliwiać sen, uruchamiając zjawisko zwane odsypianiem.
21
W przeszłości uważano, że rekiny nie śpią, co brało się między innymi z obserwacji, że nigdy nie zamykają oczu. Tymczasem występują u nich wyraźne fazy: aktywna i bierna, które przypominają stan czuwania i sen. Obecnie wiemy, że nie zamykają oczu, ponieważ nie mają powiek.
22
A. Roger Ekirch, At Day’s Close: Night in Times Past, W.W. Norton, New York 2006.
23
Z wyjątkiem, być może, jak wspomnieliśmy w rozdziale 4, nowo narodzonych orek. Wydaje się, że nie mają one okazji wyspać się po narodzinach, ponieważ muszą odbyć w towarzystwie matki najeżoną niebezpieczeństwami podróż powrotną do stada oddalonego o wiele mil od miejsca narodzin. Trzeba jednak pamiętać, że jest to wciąż hipoteza. Niewykluczone, że podobnie jak wszystkie inne ssaki, mała orka tuż przed narodzinami zażywa w macicy ogromnych ilości snu, w tym nawet snu REM. Po prostu jeszcze tego nie wiemy.
24
S. Cohen, R. Conduit, S.W. Lockley, S.M. Rajaratnam, K.M. Cornish, The Relationship between Sleep and Behavior in Autism Spectrum Disorder (ASD): A Review, „Journal of Neurodevelopmental Disorders” 2011, nr 6 (1), s. 44.
25
A.W. Buckley, A.J. Rodriguez, A. Jennison i in., Rapid Eye Movement Sleep Percentage in Children with Autism Compared with Children with Developmental Delay and Typical Development, „Archives of Pediatrics and Adolescent Medicine” 2010, nr 164 (11), s. 1032–1037. Zob. też: S. Miano, O. Bruni, M. Elia, A. Trovato i in., Sleep in Children with Autistic Spectrum Disorder: A Questionnaire and Polysomnographic Study, „Sleep Medicine” 2007, nr 9 (1), s. 64–70.
26
G. Vogel, M. Hagler, Effects of Neonatally Administered Iprindole on Adult Behaviors of Rats, „Pharmacology Biochemistry and Behavior” 1996, nr 55 (1), s. 157–161.
27
Tamże.
28
V. Havlicek,