Spiskowcy wyobraźni. Agnieszka Taborska

---

Скачать книгу

---

po dnie morza wśród anemonów. Surrealistycznym refrenem tamtych fantazji stały się w 1939 roku wyreżyserowane przez Dalego – a zrobione przez Horsta P. Horsta, George’a Platta Lynesa i Murraya Kormana – zdjęcia nagich modelek, przybranych homarami, węgorzami oraz muszlami ostryg i małży. Podmalowane przez mistrza – który modelki „ubrał” w fantastyczne kostiumy kąpielowe, zmieniając im niekiedy nogi w płetwy – przywodzą na myśl wiktoriańskie pocztówki, dosmaczone dalijskim sadoerotyzmem.

      Dadaiści i surrealiści byli rówieśnikami pocztówek, przeżywających złoty okres na początku nowego stulecia. Zdegustowani światem, którego najnowszym dokonaniem była pierwsza wojna światowa, zbuntowani potomkowie belle époque szukali ucieczki w absurdzie. W pocztówkach znaleźli nie tylko absurd, ale i poetycki nastrój, ukrytą symbolikę i drogie im secesyjne formy, rysowane przez takich mistrzów portretów eterycznych dam, jak ulubiony przez Bretona Raphaël Kirchner. Zafascynowani tą niską sztuką, podążali drogą wytyczoną przez Arthura Rimbauda, który w Sezonie w piekle opisywał swoje upodobanie do „nieestetycznych” wytworów kultury popularnej oraz wyłączonych z obiegu ramotek: „Lubiłem idiotyczne obrazy, zdobione nadproża, dekoracje, namioty linoskoczków, szyldy, jarmarczne malowanki: niemodną literaturę, łacinę kościelną, erotyczne książki nie liczące się z ortografią, romanse naszych dziadków, baśnie czarodziejskie, książeczki dla dzieci, stare opery, niedorzeczne refreny, naiwne rytmy”33.

      Pocztówki szybko przedostały się na karty surrealistycznej literatury. W Nadji – kupione od wędrownego handlarza podczas włóczęgi po Paryżu – dodały tajemniczości opisom magicznego miasta. To właśnie na pocztówce Nadja narysowała swój symboliczny autoportret. W 1940 roku Breton zadedykował Benjaminowi Péretowi wiersz Carte postale (Pocztówka)34. W Wieśniaku paryskim Aragon porównał architekturę Pasażu Opery do znanego mu z widokówki weneckiego Mostu Westchnień35. Wspomniał też mieszczącą się w Pasażu firmę, dostarczającą korespondencję opatrzoną znaczkami i stemplami z dowolnego, wybranego przez nadawcę miejsca na ziemi. Firma taka miała rację bytu w epoce, gdy życie w mieszczańskich salonach skupiało się wokół stolika z albumami otrzymanych przez państwa domu kartek. Aragon złożył też hołd filatelistyce, kształtującej poetyckie wyobrażenia o świecie: „O filatelio, filatelistyko, jak niezwykłą jesteś boginią i trochę szaloną wróżką, ty biorąca za rękę dziecko, które wychodzi z zaczarowanego lasu, gdzie zasnęli wreszcie obok siebie Tomcio Paluch, Niebieski Ptak, Wilk i Czerwony Kapturek, ty, ilustrująca wówczas Jules’a Verne’a i przenosząca przez morza na swych kolorowych skrzydłach motylich serca najmniej nawet przygotowane do podróży”36.

      W podobnie nostalgiczną zadumę nad pocztówkami i filatelistyką wpadł dwa lata po ukazaniu się Wieśniaka paryskiego Walter Benjamin w Ulicy jednokierunkowej. „Znaczki to wizytówki, które wielkie państwa zostawiają w pokoju dziecinnym”37 – pisał w szkicu Sklep filatelistyczny. „Czasem spotyka się je [znaczki] na widokówkach i wtedy nie wiadomo, czy należy je oderwać, czy też zachować pocztówkę taką, jaka jest, niczym karta starego mistrza, która po obu stronach, z przodu i z tyłu, zawiera dwa różne, równie cenne rysunki?”38.

      Breton szukał zapowiedzi spotkania z Piękną Nieznajomą wszędzie, także na pocztowych kartach. W Naczyniach połączonych wspomniał swój i Eluarda zwyczaj zbierania starych pocztówek. Szczególnie zapadł mu w pamięć obrazek pary w omnibusie, przywołujący wspomnienie fascynacji towarzyszką codziennych podróży do gimnazjum39.

      4. Pocztówka zreprodukowana w książce Ghérasima Luki Bierny wampir

      W Moim sekretnym życiu Dalí włączył pocztówki do dalijskich obsesji, to siebie, to Galę widząc w roli pocztówkowych postaci oraz odnajdując na przypadkowych kartkach ilustracje paranoicznych wizji: „Byłem pretensjonalny i nie mogłem się pozbyć niepokojącego obrazu z karty pocztowej przedstawiającego nagą damę obwieszoną biżuterią, w przepysznym kapeluszu leżącą u moich brudnych stóp”40. „Choroba tak ją wydelikaciła, że wydawała się jedną z wróżek rysowanych przez Raphaëla Kirchnera, które zdają się umierać z wyczerpania powąchawszy ogromną gardenię”41. „Później, w roku 1936, myszkując w sklepie przy rue de Seine, pośród setek widokówek znalazłem jedną przedstawiającą dokładnie moją wizję: kobietę z obnażonym ramieniem podnoszącą do ust filiżankę”42. Najbardziej jednak niezwykłą opowieść snuje pod koniec książki, opisując przygodę w Rzymie w przededniu wojny. W muzeum w Villa Giulia spotyka Gretę Garbo, o której wie, że podróżuje właśnie po Włoszech. Ku jego zdumieniu gwiazda uśmiecha się doń i rusza za nim na Piazza Venezia, gdzie przemawia Mussolini. Tam wznosi rękę w faszystowskim pozdrowieniu, po czym nad głowami tłumu pokazuje Dalemu rzymskie widokówki, wśród których zapodziała się pocztówka erotyczna. Dopiero wówczas roztargniony artysta rozumie swoją pomyłkę: nieznajoma to sfotografowana na kartce kobieta, przyjaciółka jego modela, od którego dowiedziała się, że Dalí zbiera erotyczne obrazki.

      5. Man Ray, To, czego brakuje nam wszystkim, 1935

      6. Pocztówka

      7. Angielska pocztówka

      8. Pocałunek i jego konsekwencje, pocztówka, ok. 1910

      Historia ta przywodzi na myśl scenę z Widma wolności Buñuela, powstałego dwadzieścia dwa lata po ukazaniu się Mojego sekretnego życia. Para mieszczuchów ze zgorszeniem ogląda w niej paryskie widokówki, w fotografiach Opery czy kolumny Vendôme odczytując pornograficzne treści. Podobieństwa między tymi epizodami świadczą o dwóch rzeczach: że pocztówkowe fantazje nie były obce i Buñuelowi oraz że związki między współtwórcami Psa andaluzyjskiego trwały może dłużej, niż się zwykło sądzić.

      Jako rzecz niezwykła, sprzyjająca wymianie między światem zewnętrznym a wewnętrznym, pocztówka została przedstawiona w powieści rumuńskiego surrealisty Ghérasima Luki, Le vampir passif (Bierny wampir), napisanej po francusku i wydanej w 1945 roku. Całkowicie oddany władzy rzeczy narrator opowiada o „zgubnym spotkaniu przedmiotów”, posługujących się nim i jego ukochaną niczym pogrążonymi w lunatycznym śnie automatami. Déline daje mu pocztówkę znalezioną tego samego popołudnia u któregoś ze znajomych. Jest to jeden z owych popularnych na początku wieku obrazków, ilustrujących rozkosze i horror rodzicielstwa. Wypisanej u dołu „recepcie”: „Serdeczne uściski conocne przynoszą wyniki widoczne” odpowiada ilustracja jej skuteczności: z łóżka, kredensu, nocnej szafki, stojaka na parasole wyziera dwadzieścioro siedmioro dzieci. „[…] przedmiot ofiarowany przez Déline chce mi coś powiedzieć, lecz moje wysiłki, by wśród tylu szeptów odczytać szyfr, spełzają na niczym”43. Raz jeszcze narrator znajduje dowód na istnienie przypadku obiektywnego, ze zdumieniem przeczytawszy na odwrocie zaproszenie do Paryża, podpisane przez niejakiego Hérolda44. Reprodukcja pocztówki zamyka cykl osiemnastu zdjęć onirycznych przedmiotów, wokół których toczy się akcja tej dziwnej książki.

      Surrealiści lubili wysyłać sobie pocztówki, które wybierali starannie, dbając

---

Скачать книгу