Wybór pism filozoficznych. Ralph Waldo Emerson

      Ralph Waldo Emerson – twórca koncepcji „self-reliance” (poleganie na sobie) – jest najwybitniejszym przedstawicielem amerykańskiego transcendentalizmu, łączącym „platoński idealizm z jankeskim realizmem”. Jako wybitny myśliciel, moralista i poeta wywarł wielki wpływ na literaturę i filozofię Stanów Zjednoczonych. Był sumieniem Ameryki – człowiekiem popierającym swym ogromnym autorytetem wybitnego filozofa postulat zniesienia niewolnictwa i zbudowania pluralistycznego społeczeństwa ludzi wolnych i równych, tworzących na fundamencie moralnym wspólnotę, której jedność pozostaje w harmonii z różnorodnością kulturową, rasową i religijną jej obywateli.

      Proponowany wybór tekstów, najbardziej reprezentatywnych dla twórczości Emersona, obejmuje jego eseje, odczyty, wiersze i fragmenty przemówień, w których znajduje wyraz metafizyka i antropologia twórcy, emersonowskie rozumienie powołania uczonego, walka Emersona o nowe pojmowanie przez Amerykanów własnej kultury duchowej, apel do młodzieży, by uczyniła życie Ameryki bogatszym i piękniejszym.

      Prezentowane teksty ukazują ewolucję poglądów filozoficznych Emersona od unitarianizmu i jego krytyki, poprzez transcendentalizm abstrakcyjny do transcendentalizmu zaangażowanego – stosowanego przez włączenie się w wielki konflikt polityczny tamtych czasów do rozstrzygnięcia fundamentalnych problemów moralnych i społecznych nurtujących naród amerykański w okresie bezpośrednio poprzedzającym wojnę secesyjną.

      W optymistycznej myśli Emersona ważne miejsce zajmuje idea jednostki aktywnej, polegającej na sobie – zasada self-reliance. Głosząc ideę suwerenności jednostki, Emerson dąży zarazem do uniknięcia niebezpieczeństw relatywizmu moralnego. Opisuje stosunek jednostki do religii i do społeczeństwa jako wypełnioną nieredukowalnymi napięciami relację egzystencjalną, która przy zachowaniu szacunku dla dobra ogółu, powinna się kształtować w taki sposób, by pozostawić nienaruszoną, niezbywalną wolność idywiduum.

      Stawiane przez Emersona pytania (choć nie wszystkie jego odpowiedzi) są treścią samowiedzy także współczesnego człowieka.

      Twórczość metafizyczna

       I

      Przyroda 1

      Wstęp

      Nasz wiek jest wiekiem retrospekcji. Wznosi groby przodkom. Pisze biografie, historię i krytykę. Minione pokolenia twarzą w twarz oglądały przyrodę i Boga; my zaś, ich oczyma. Dlaczego my nie mielibyśmy radować się pierwotnym stosunkiem do wszechświata? Dlaczego nie mielibyśmy posiadać poezji oraz filozofii zrodzonej z intuicji, a nie tradycji, i religii nam objawionej, zamiast ich historii? Dlaczego cały rok otoczeni przyrodą, której potoki życia przepływają wokół nas i przez nas, i zachęcani przez siły, których one dostarczają, do działania na miarę natury, mielibyśmy błąkać się po omacku pośród szczątków przeszłości i żyjącym nakładać kostiumy z jej wyblakłej garderoby. Także dzisiaj świeci słońce. Więcej jest runa owczego, więcej lnu na polach. Są nowe kraje, nowi ludzie, nowe myśli. Domagajmy się naszych własnych dzieł, praw i wiary.

      Bez wątpienia na wszystkie pytania da się odpowiedzieć. Tak dalece musimy zaufać doskonałości stworzenia, by wierzyć, że jakąkolwiek ciekawość obudzi porządek rzeczy w naszych umysłach, tenże porządek rzeczy może ją zaspokoić. Kondycja każdego człowieka zawiera w sobie pisane hieroglifami rozwiązanie tych pytań, które mógłby on postawić. Człowiek doświadcza je jako życie, zanim ujmie je jako prawdę. W podobny sposób przyroda, już w swoich formach i dążeniach, określa własny zamysł. Postawmy pytanie temu wspaniałemu zjawisku, co tak spokojnie jaśnieje wokół nas. Zbadajmy dla jakiego celu istnieje przyroda?

      Cała nauka posiada jeden cel, a mianowicie: odkryć prawa przyrody. Istnieją teorie ras i działań, ale wciąż jeszcze jesteśmy bardzo oddaleni od zrozumienia idei kreacji. Tak jesteśmy obecnie dalecy od drogi prawdy, że nauczyciele wiary wiodą spory i nienawidzą się wzajemnie, a myślicieli uważa się za nierozsądnych i lekkomyślnych. Lecz dla zdrowego rozsądku najbardziej abstrakcyjna prawda jest najbardziej realna. Kiedykolwiek pojawi się prawdziwa teoria, stanowić ona będzie swój własny dowód. Poddana próbie, wyjaśni wszystkie zjawiska. Wiele z tych zjawisk uważa się obecnie nie tylko za niewyjaśnione, ale i niewytłumaczalne, jak język, sen, szaleństwo, marzenia, brutalność, popęd seksualny.

      Z filozoficznego punktu widzenia, świat składa się z Przyrody i Duszy. Dlatego też, ściśle mówiąc, wszystko, co jest odrębne od nas, wszystko, co Filozofia odróżnia jako NIE JA, to znaczy, zarówno przyroda jak i sztuka, wszyscy inni ludzie i moje własne ciało, muszą być objęci tym samym imieniem PRZYRODA. Przy wyliczaniu walorów przyrody i ich sumowaniu stosować będę to słowo w obu znaczeniach – potocznym i filozoficznym. W dociekaniach ogólnych, jak obecnie nasze, nieścisłość jest nieistotna; nie musi nastąpić konfuzja myśli. Przyroda w potocznym znaczeniu odnosi się do bytów niezmienionych przez człowieka – przestrzeń, powietrze, rzeka, liść. Wyraz Sztuka stosuje się do połączenia jego woli z tymi samymi rzeczami, jak w przypadku domu, kanału, pomnika, obrazu. Jednakże działania człowieka razem wzięte, są tak mało znaczące – ot, nieco strugania, pieczenia, łatania i prania – że w zestawieniu tak wielkim, jakim jest odbicie obrazu świata w umyśle ludzkim, nie zmieniają one wyniku.

      Rozdział I

      Przyroda

      By wejść w samotność, człowiek potrzebuje w tej samej mierze oddalić się od swego domostwa jak i od społeczności. Nie jestem samotny, gdy czytam czy piszę, mimo że nikogo