Ćwiczenia propriocepcji w rehabilitacji. Отсутствует
pacjentowi można zalecić wykonywanie ćwiczeń, poruszając się na linii, która jest namalowana na podłożu.
Rycina 1.4. Marsz po linie.
Wing-chin i tai-chi
Treningi z wykorzystywaniem technik wschodnich opierają się na wykonywaniu powolnych ruchów z przenoszeniem ciężaru ciała w różnych pozycjach kończyn dolnych. Dodatkowym bodźcem, który zwiększa propriocepcję, jest ruch kończyn górnych w różnych płaszczyznach. Wielu badaczy wykazało, że wydolność tego rodzaju treningu zwiększa się przy zamkniętych oczach, ponieważ oczy umożliwiają nieoceniony feedback potrzebny do ustalenia momentu informacji na temat równowagi. Treningi te w krajach azjatyckich mają wielowiekową tradycję i wniknęły w kulturę społeczną, co może potwierdzać, iż badania nad propriocepcją mają długą historię pomimo stosunkowo krótkiego czasu badań naukowych. W krajach europejskich do treningu propriocepcji używa się specyficznych przyrządów, takich jak piłki do ćwiczeń, które pozwalają na utrzymanie równowagi mięśni brzucha oraz grzbietu. Stanie na chwiejącej się podstawie lub równoważni jest często wykorzystywane do odtwarzania albo zwiększenia zdolności propriocepcji, szczególnie jako terapia po urazach stawu skokowego i kolanowego. Mieszanie się kultur spowodowało, że metody pochodzące z krajów azjatyckich stają się coraz bardziej popularne i cenione jako stymulujące przywracanie prawdziwego schematu ciała.
Zaobserwowano, że czasowa utrata propriocepcji może wystąpić okresowo podczas wzrostu, zwłaszcza w okresie dojrzewania. Wzrost może mieć także wpływ na zwiększenie lub zmniejszenie rozmiarów ciała z powodu fluktuacji tłuszczu (liposukcja lub szybkie zmniejszenie zawartości tłuszczu i/lub szybki spadek zawartości mięśni – body building, steroidy anaboliczne, procesy kataboliczne). Może także pojawić się tam, gdzie osiąga się nowe poziomy gibkości, giętkości i rozciągliwości (zwichnięć, skrzywień). Badania doświadczalne wykazują, że nagłe odczucie, że stopy lub kończyny dolne są wyeliminowane z wizerunku własnego ciała pozwalają na spojrzenie w dół, żeby sprawdzić, czy jedna z kończyn wciąż jest ustawiona na podłożu. Podczas chodzenia, gdy uwaga zogniskowana jest wokół innej czynność niż chód, może grozić to upadkiem. Propriocepcja może być uszkodzona samoistnie, szczególnie gdy występuje zmęczenie lub obwodowa część ciała jest obrzęknięta. W takim przypadku ciało może wydawać się „za duże” lub „za małe”, a jego części mogą się wydawać zniekształcone. Podobne efekty mogą czasem występować podczas epilepsji czy aury migrenowej. Te efekty są wyzwalane przy nieprawidłowej stymulacji kory potylicznej mózgu, wyzwalającej zintegrowaną impulsację do różnych części ciała. Iluzje proprioceptywne mogą być także indukowane. Przykładem takiej iluzji jest efekt Pionkio (iluzja Pionokio), który możemy w prosty sposób wywołać, aby ukazać złożoność zmysłu kinestetycznego.
Wykonanie doświadczenia:
Do doświadczenia potrzebne są dwa krzesła ustawione jedno za drugim. Osoba badana siada z tyłu, na oczach ma przepaskę. Druga osoba siada na krześle z przodu. Badany kładzie na swoim nosie palec wskazujący jednej dłoni, natomiast palec wskazujący drugiej ręki na nosie osoby uczestniczącej w próbie. Równocześnie wykonuje ruch głaskania nosa.
Rycina 1.5. Przeprowadzenie iluzji Pinokio (wykonała Natalia Winiarz).
Wynik:
Po około 60 s pojawia się odczucie „długiego nosa”.
Interpretacja zjawiska:
Iluzję Pinokio odkrył James R. Lackner w 1988 roku, co po raz kolejny sugeruje, że badania nad propriocepcją znajdują się cały czas na etapie badań doświadczalnych. Zewnętrzne drgania wzbudzają zakończenia nerwowe w ścięgnach i informacja o stymulacji dociera do mózgowych ośrodków dotyku oraz ruchu. Efektem tego mogą być różne iluzyjne doznania ruchomych części ciała, które pozostają w stanie spoczynku. Takie doznania są czasem bardzo nietypowe. Stymulacja ścięgna bicepsu przy jednoczesnym trzymaniu palcami nosa może powodować poczucie oddalania się ręki od twarzy i nienaturalne wydłużanie się nosa, co nazwano efektem Pinokia. Z kolei stymulacja ścięgna tricepsu ramiennego powoduje efekt odwrotny. Podstawowy problem związany z obrazem ciała dotyczy tego, w jaki sposób mózgowie radzi sobie z oceną kształtu i rozmiaru ciała, skoro nie ma specjalnych do tego receptorów (mamy za to specjalne receptory dotykowe, bólowe i kinestetyczne).
Henrik Ehrsson z Institute of Neurology w Londynie wraz z innymi badaczami wykorzystali zjawisko iluzji Pinokia do ustalenia neuronalnych mechanizmów rozpoznawania zmiany kształtów ciała. Osoby badane trzymały dłonie na talii i biodrach. Wibracja mięśni nadgarstków powodowała u większości z nich wrażenie jednoczesnego zginania się dłoni do wewnątrz (w stronę ciała) i zwężania się bioder oraz talii. Pomiar przy użyciu funkcjonalnego rezonansu magnetycznego wykazał, iż podczas takiego iluzyjnego doznania współwystępuje szczególna aktywność w obszarach lewej przedniej części bruzdy śródciemieniowej. Przy okazji aktywność tych obszarów była silniejsza wraz z coraz większym subiektywnym stopniem zwężania talii – czyli wraz z natężeniem doznania iluzji.
W badaniu zespołu Ehrssona warunki eksperymentalne zostały tak zaaranżowane, że mózgi osób badanych otrzymywały niezgodne informacje sensoryczne z drgających nadgarstków (informacja, że ręce są w stanie ruchu) i doznań dotykowych dłonie–talia (informacja, że ręce są w stanie spoczynku). Według autorów przedstawianych badań obszary śródciemieniowe, czyli obszary somatosensoryczne wyższego rzędu, prawdopodobnie uczestniczą w integrowaniu informacji dotykowej i proprioceptywnej z różnych części ciała po uprzedniej analizie w obszarach pierwszorzędowych. Taka integracja ma charakter aktywnej interpretacji i stąd zmiany w obrazie ciała.
Kolejne zadanie, które ukazuje złożoność zmysłu czucia głębokiego i przechodzenie w automatyzm każdego ruchu, polega na kreśleniu okręgów kończyną dolną i wyznaczaniu cyfry 6 dla kończyny górnej.
Wykonanie doświadczenia:
Siedząc na krześle, należy podnieść prawą kończynę górną kilka centymetrów nad podłoże i w powietrzu zataczać nią okręgi zgodnie z ruchem wskazówek zegara. Następnie prawą kończyną górną, również w powietrzu, należy spróbować narysować cyfrę 6 (zaczynając od „ogonka”).
Wynik:
Zadanie jest niemożliwe do wykonania – każdorazowa próba kreślenia cyfry 6 powoduje zmianę ruchu kończyną dolną lub przy zachowaniu ruchu kończyną dolną zamiast cyfry 6 pojawia się okrąg.
Interpretacja zjawiska:
Lewa półkula mózgu, która kontroluje prawą stronę ciała, jest odpowiedzialna za poczucie rytmu i czasu. Dwa przeciwstawne ruchy w tym samym czasie to zbyt duże obciążenie dla „procesora”, którym jest mózgowie, łączy więc on ten ruch w jeden.
Rycina 1.6. Test wyznaczania okręgu i cyfry 6.
Odczucia proprioceptywne są często nieprzyswojone, ponieważ człowiek adaptuje się do ciągłych stymulacji, które nazywane są habitualnymi lub adaptacyjnymi. Efekt jest taki, że odczucia proprioceptywne w ciągu życia mogą ulegać zmianom. Osoby po amputacji kończyn mają odczucie, że kończyna jest nadal obecna; zjawisko to określane jest mianem kończyny fantomowej. Sensacje fantomowe mogą występować jako bierne sensacje proprioceptywne. Obecność amputowanej kończyny lub inne odczucia występują jako aktywne i przetrwałe doznania ruchu, ciśnienia, bólu, swędzenia lub temperatury.