Współczesna Terapia Bańkowa. Shannon Gilmartin
powoduje obrzęk. Na skutek przeciążenia układu limfatycznego obrzęk utrzymuje się, jeszcze bardziej go obciążając. Działanie tego układu jest ciągłe i konieczne dla zachowania równowagi płynów ustrojowych. Dlatego jego prawidłowe funkcjonowanie jest niezbędne dla zdrowia ogólnego.
CZY WIESZ, ŻE…
Układ limfatyczny jest wyjątkowo złożony i dobrze przebadany naukowo. W tym rozdziale omawiamy go tylko pod kątem stawiania baniek, natomiast znacznie więcej można się dowiedzieć na kursach organizowanych przez szkołę manualnego drenażu limfatycznego dr Emila Voddera (www.vodderschool.com) i instytut zdrowotny dr Bruna Chikly’ego (www.chiklyinstitute.com).1
DODATKOWE FUNKCJE
• Filtruje płyny i usuwa z nich patogeny, jako element działania układu odpornościowego.
• Transportuje tłuszcze i niektóre witaminy z układu pokarmowego do krwiobiegu.
Co to jest limfa?
Krążenie krwi (w układzie krążenia) odpowiada za 90% procesu wymiany płynów w organizmie. Natomiast 10% płynów, które nie wraca do układu żylnego, pozostaje w przestrzeniach międzytkankowych. To właśnie tam powstaje limfa, zwana też chłonką. Innymi słowy na limfę składa się każdy materiał, który nie może zostać wchłonięty z powrotem do żył ze względu zawartość na przykład pewnych białek, metabolitów uwalnianych przez komórki i patogenów, takich jak bakterie.
Włosowate naczynia limfatyczne
Są to struktury układu limfatycznego umiejscowione tuż pod powłoką. Rozpoczynają się w najbardziej oddalonych miejscach pod skórą, w obszarze, w którym kończą się włosowate naczynia krwionośne. W odróżnieniu od nich nie działa na nie siła pompy (takiej jak serce) i w niewielkim stopniu wymagają zewnętrznej pomocy w tłoczeniu chłonki. Ruchy organów wewnętrznych, skurcze mięśni szkieletowych i funkcje oddechowe zapewniają im podobne wspomaganie, jakie ma miejsce w wypadku powrotu żylnego.
Naczynia limfatyczne mają własne zastawki. Reagują one na ciśnienie zewnętrzne i otwierając się umożliwiają przepływ chłonki. Otwierają się w chwili, gdy nadmiar wchłoniętego płynu tkankowego, usiłując pomieścić jak najwięcej zbędnych produktów przemiany materii, wytworzy wysokie ciśnienie. Jeśli jednak objętość tego płynu przekracza pojemność naczyń limfatycznych, dochodzi do zastoju (na przykład w postaci obrzęków).
CZY WIESZ, ŻE…
Przepływ płynu w powierzchniowych włosowatych naczyniach limfatycznych nie jest wymuszany siłą pompy ssąco-tłoczącej takiej jak serce. Dlatego łatwo można na niego wpłynąć. Doskonale sprawdzają się tu terapie manualne, takie jak masaż i manualny drenaż limfatyczny.
Przepływ limfy
Limfa przepływa w jednym kierunku, do żyły podobojczykowej, gdzie włącza się do krążenia. Im bliżej wnętrza ciała, tym struktury naczyń limfatycznych stają się większe i bardziej skomplikowane – od naczyń włosowatych do największych przewodów limfatycznych. Wyposażone są one w zastawki podobne do tych, które uniemożliwiają cofanie się krwi w żyłach. Naczynia limfatyczne docierają do węzłów chłonnych, w których chłonka jest filtrowana. To co zostaje, dostaje się do jeszcze większych przewodów limfatycznych, by ostatecznie trafić do przewodu chłonnego prawego i lewego – te zaś uchodzą do dużych żył.
INFORMACJE ANATOMICZNE
Prawy przewód chłonny, znajdujący się pod obojczykami, odprowadza limfę z prawej ręki, prawej części głowy i prawej połowy tułowia do prawej żyły podobojczykowej. Lewy przewód chłonny odprowadza limfę z pozostałej części ciała do lewej żyły podobojczykowej.
Istnieje swoista „mapa” przepływu limfy do przewodów chłonnych. Obejmuje ona płytkie szlaki drenażu limfatycznego i nieco głębsze szlaki, które przebiegają mniej więcej tą samą drogą, ale nieco się różnią, co oznacza, że należy potraktować je odpowiednio, w zależności od choroby lub dolegliwości (na przykład w wypadku pacjentów onkologicznych). Więcej informacji o szlakach drenażu i traktowaniu ich w terapii bańkami znajdziemy w rozdziale 9 „Terapeutyczne zastosowanie baniek w drenażu limfy”.
CZY WIESZ, ŻE…
Odprowadzanie limfy może zostać zaburzone na skutek braku ruchu (siedzącego trybu życia), noszenia obcisłej odzieży, odwodnienia, niektórych leków i innych czynników.
Układ odpornościowy (immunologiczny)
Układ limfatyczny jest też pierwszą linią obrony przed patogenami chorobotwórczymi, takimi jak bakterie, wirusy i pasożyty. Każdy patogen, który dostaje się do organizmu, może zostać wykryty w przestrzeni międzytkankowej, z której pochodzi chłonka. Białe ciałka krwi tworzone w szpiku kostnym dojrzewają w układzie limfatycznym, zamieniając się w komórki obronne zwane limfocytami kompetentnymi (zdolnymi do odpowiedzi immunologicznej). Niektóre z nich (na przykład dojrzewające w grasicy limfocyty Th, tzw. pomocnicze) identyfikują patogeny i podejmują odpowiednie działania, na przykład stymulując wydzielanie pewnych substancji (takich jak cytokiny) w ramach odpowiedzi odpornościowej lub mobilizując limfocyty B do produkcji przeciwciał. Limfocyty Tc, tzw. cytotoksyczne, bezpośrednio niszczą komórki zainfekowane patogenem.
Natychmiast po rozpoznaniu zagrożenia – na przykład w postaci bakterii – dochodzi do reakcji obronnej. Następnie naczynia limfatyczne rozpoczynają usuwanie produktów powstałych w trakcie reakcji obronnej, transportując je do węzłów chłonnych. W rezultacie może dojść do obrzęku, na przykład powiększenia węzłów chłonnych lub opuchlizny w miejscu infekcji. Jeśli przyczyną obrzęku jest uraz, taki jak zwichnięcie stawu skokowego lub zabieg chirurgiczny na stawie kolanowym, zachodzi podobny mechanizm – komórki odpornościowe kierowane są w miejsce urazu.
KWESTIA BEZPIECZEŃSTWA
W razie ostrej infekcji, bakteryjnej lub wirusowej, baniek nie należy stawiać w okolicach obrzmienia. Zob. rozdział 9 prezentujący informacje o stosowaniu baniek w wypadku obciążenia układu limfatycznego. Dodatkowe informacje można też znaleźć w sekcji „Bańki na stany zapalne” w rozdziale 10.
Podział białych ciałek krwi
Istnieje pięć rodzajów białych ciałek krwi:
• neutrofile
• eozynofile
• bazofile
• monocyty
• limfocyty.
Limfocyty B wytwarzają przeciwciała, które oznaczają patogeny (wirusy, bakterie) jako te, na które należy przypuścić atak – w ich kierunku wysyłane są komórki niszczące.
Dystrybucja substancji odżywczych
W jamie brzusznej, szczególnie wokół narządów układu pokarmowego, znajduje się dużo naczyń włosowatych, krwionośnych i limfatycznych. Wyspecjalizowane kapilary limfatyczne, zwane mleczowymi, wraz z wieloma włosowatymi naczyniami krwionośnymi, otaczają w szczególności jelito cienkie. Substancje odżywcze z rozkładanego w nim pokarmu trafiają w większości do krwiobiegu za pośrednictwem włosowatych naczyń limfatycznych. Zadaniem naczyń mleczowych jest wchłanianie niezbędnych kwasów tłuszczowych i dostarczanie ich do układu limfatycznego, gdzie kwasy te są przetwarzane, by ostatecznie trafić do krwiobiegu.
W jaki sposób terapia bańkami
Więcej informacji m.in. na stronie Polskiego Towarzystwa Limfologicznego www.limfologia.pl, Polskiej Fundacji Limfologicznej www.pfl.org.pl czy Polsko-Niemieckiej Szkoły Limfologii www.limfologia.eu [przyp. red.].