Psychologia. Kluczowe koncepcje. Tom 1. Philip G. Zimbardo
target="_blank" rel="nofollow" href="#i000002960000.jpg"/>
Perspektywa biologiczna poszukuje przyczyn naszego zachowania w mózgu i układzie nerwowym. Nauka o układzie nerwowym (neuronauka) i psychologia ewolucyjna stanowią jej odgałęzienia.
Inna ważna odmiana psychologii biologicznej rozwinęła się ostatnio z idei zaproponowanej około 150 lat temu przez Karola Darwina. Zgodnie z nową psychologią ewolucyjną znaczna część zachowania człowieka wynika z wrodzonych tendencji – silnego wsparcia temu poglądowi udziela najnowsza fala badań genetycznych. W ujęciu ewolucyjnym nasz materiał genetyczny – w tym nasze najgłębiej zakorzenione zachowania – został ukształtowany przez warunki, którym tysiące lat temu musieli stawić czoło nasi odlegli przodkowie.
Zgodnie z psychologią ewolucyjną drzewo gatunku ludzkiego ukształtowały siły środowiskowe, faworyzując przetrwanie i reprodukcję jednostek o najbardziej przystosowawczych cechach psychicznych i fizycznych. Darwin nazwał ten proces selekcją naturalną. W jej wyniku fizyczne właściwości naszego gatunku wyewoluowały (zmieniły się) w kierunku cech zapewniających najsilniejszym organizmom przewagę we współzawodnictwie o zasoby. Nasz niezwykle złożony system mowy, zazdrość odczuwana na myśl o zdradzie partnera, skłonność, by w czasach wojny tworzyć wspólny front z własną rodziną – wszystko to zwiększa nasze szanse na przetrwanie, pomyślność i przedłużenie naszej linii. Jest to zaledwie parę przykładów z obszaru psychologii ewolucyjnej.
Niektórzy zwolennicy psychologii ewolucyjnej wysuwają bardzo kontrowersyjne twierdzenia. Według nich nawet najbardziej niepożądane zachowania człowieka, takie jak wzniecanie wojen, gwałt czy dzieciobójstwo, mogły wyrosnąć z biologicznych tendencji, które kiedyś pomogły człowiekowi przystosować się do środowiska i przetrwać (Buss, 2008). To podejście oferuje także kontrowersyjne wyjaśnienia pewnych różnic międzypłciowych – na przykład tego, że mężczyźni mają zwykle więcej partnerek/ów seksualnych niż kobiety.
Psycholodzy ewolucyjni stawiają sobie za cel zrozumienie zachowania dzięki wyjaśnieniu, jakie pełniło ono funkcje adaptacyjne (jakie niosło korzyści dla przetrwania) dla naszych przodków. Czy kierując się tym założeniem, potrafisz wskazać jakieś ewolucyjne wyjaśnienie dla prokrastynacji? Inaczej mówiąc, czy prokrastynacja mogła służyć przetrwaniu i pomyślności wczesnego człowieka?
1.4. POWSTANIE PSYCHOLOGII NAUKOWEJ
ZADANIE > OPISAĆ HISTORIĘ ROZWOJU PSYCHOLOGII NAUKOWEJ I WSPÓŁCZESNEGO PODEJŚCIA POZNAWCZEGO
Kolejna ważna idea, która nadała kształt psychologii w jej wczesnym okresie naukowym, pochodziła z chemii, gdzie naukowcy zauważyli występowanie pewnych wzorców we właściwościach cząsteczek chemicznych. Doprowadziło ich to do opracowania słynnej tabeli okresowej pierwiastków.
Rycina 1.2. Wilhelm Wundt w pierwszym laboratorium psychologicznym.
Układ okresowy pierwiastków zainspirował Wilhelma Wundta do rozważenia, czy ludzką psychikę dałoby się uporządkować w analogicznym układzie wspólnych elementów.
Dzięki niej związki między różnymi pierwiastkami stały się od razu jasne. To rewolucyjne odkrycie bardzo zaintrygowało Wilhelma Wundta, niemieckiego filozofa (który, nawiasem mówiąc, później jako pierwszy zaczął używać w odniesieniu do siebie określenia „psycholog”). Zastanawiał się on, czy udałoby mu się uporządkować ludzką psychikę w sposób podobny do tego, w jaki układ okresowy porządkuje chemię. Może udałoby mu się odkryć „pierwiastki świadomego doświadczenia”! Chociaż Wundt nigdy nie zrealizował swojego marzenia o tabeli okresowej umysłu, to on jest autorem tego przełomowego spostrzeżenia:
Metody naukowe stosowane do obiektywnego pomiaru i badania świata naturalnego, takie jak chemia czy fizyka, mogą być stosowane zarówno do badania umysłu, jak i ciała.
1.4.1. Wundta poszukiwanie elementów świadomego doświadczenia
„W momencie ujrzenia światła proszę nacisnąć guzik” – mówił zapewne profesor Wundt, przygotowany do pomiaru czasu reakcji upływającego między pojawieniem się bodźca świetlnego a odpowiedzią studenta. Takie eksperymenty były codziennością w 1879 roku w pierwszym laboratorium psychologicznym na świecie. Wundt i jego studenci prowadzili tam także badania, w których przeszkoleni ochotnicy opisywali swoje reakcje sensoryczne i emocjonalne na różne bodźce – w ramach techniki zwanej introspekcją. Były to pierwsze w historii eksperymentalne prace z psychologii: badanie nad tym, co Wundt i jego studenci uznali za podstawowe „elementy” świadomości, w tym nad wrażeniami, percepcją, pamięcią, uwagą, emocjami, myśleniem, uczeniem się i językiem. Twierdzili, że z tych podstawowych procesów składa się każdy rodzaj aktywności psychicznej.
1.4.2. Spuścizna Wundta: strukturalizm
Uczeń Wundta, Edward Bradford Titchener, przeniósł poszukiwania elementów świadomości do Ameryki, gdzie nazwał je strukturalizmem. Termin Titchenera był trafny, ponieważ jego celem – podobnie jak celem Wundta – było odkrycie najbardziej podstawowych „struktur” lub komponentów psychiki (Fancher, 1979). Chociaż więc sam Wundt nigdy nie użył tego terminu, jest uważany za „ojca” strukturalizmu.
Od początku poglądy zarówno Wundta, jak i Titchenera wywoływały krytykę. Sprzeciw budziła przede wszystkim metoda introspekcyjna oceniana jako zbyt subiektywna. Ponadto, mówili krytycy, jak możemy ocenić trafność formułowanego przez ludzi opisu ich myśli i uczuć?
Jednakże to Wundt i Titchener śmiali się ostatni. Chociaż czasem psycholodzy uznają ich idee za dziwaczne i staromodne, do dziś polegają na uwspółcześnionych wersjach starych metod strukturalistycznych. Wundt i Titchener, gdyby żyli, wciąż śmialiby się z jeszcze jednego powodu: zagadnienia, które zidentyfikowali i eksplorowali jako pierwsi, można odnaleźć w roli tytułów rozdziałów każdego wprowadzającego podręcznika do psychologii, nie wyłączając naszego. Introspekcji możesz doświadczyć osobiście, wykonując ćwiczenie w najbliższym module ZRÓB TO SAM!
Kostka pokazana na rycinie 1.3A oszuka twoje oczy czy też – mówiąc dokładniej – twój mózg. Kiedy będziesz się w nią przez chwilę wpatrywać, nagle odniesiesz wrażenie, że kostka zmieniła perspektywę. Przez jakiś czas może wyglądać tak, jakbyś spoglądał na kostkę na rycinie 1.3B, po czym nagle zmieni się i zacznie wyglądać jak na rycinie 1.3C.
Rycina 1.3. Różne perspektywy kostki Neckera
Wpatruj się przez chwilę w rycinę 1.3A. Czy po chwili odniesiesz wrażenie, że jej perspektywa się zmienia?
Może to chwilę potrwać, zanim kostka przeskoczy po raz pierwszy. Jednakże po tym pierwszym razie nie będziesz już w stanie zapobiec jej ciągłym, wydawać by się mogło losowym, zmianom tam i z powrotem. Spróbuj pokazać kostkę kilku znajomym i zapytać, co zobaczyli. Czy widzą takie same zmiany perspektywy?
To zjawisko nie zostało odkryte przez psychologa. Po raz pierwszy zaobserwował je szwajcarski geolog Louis Necker niemal 200 lat temu, kiedy pod mikroskopem oglądał sześcienne kryształy. Zadziwiająca kostka Neckera ilustruje dwie kwestie.
1. Po pierwsze, ilustruje cieszący się złą sławą proces introspekcji, wprowadzonej przez Wundta i jego uczniów. Zauważ, że jedynym sposobem wykazania, że kostka Neckera zmienia perspektywę w naszym umyśle, jest introspekcja: poproszenie ludzi o patrzenie na kostkę i zdanie relacji z tego, co widzą. A dlaczego jest to ważne dla psychologii? Jedynie najbardziej zatwardziali z zatwardziałych