Psychologia. Kluczowe koncepcje. Tom 1. Philip G. Zimbardo
psychologa-praktyka w pewnych specjalnościach, na przykład w poradnictwie psychologicznym. Psycholodzy ze stopniem magistra są często spotykani w służbach socjalnych, a także prowadzą prywatną praktykę (choć wiele stanów nie zezwala im na reklamowanie swoich usług jako usług „psychologa”).
Najszerszy wybór ścieżki kariery jest zarezerwowany dla posiadaczy stopnia doktora (Smith, 2002) – filozofii (Doctor of Philosophy; PhD), psychologii (Doctor of Psychology; PsyD) lub edukacji (Doctor of Education; EdD). W większości stanów uzyskanie licencji na prowadzenie praktyki psychologicznej wymaga doktoratu oraz odbycia podlegającego superwizji stażu zawodowego. Stanowiska wykładowcy lub badacza w większości college’ów i uniwersytetów również wymagają posiadania doktoratu. Podobnie dzieje się w wielu specjalnościach, które opisaliśmy we wcześniejszych partiach tego rozdziału, na przykład w psychologii sądowej. Mógłbyś nawet pracować jako badacz gier wideo, tworząc gry bardziej dostępne, i po prostu fajniejsze! Pod tym adresem możesz się zapoznać z historią jednego posiadacza stopnia PhD, który wybrał sobie taką właśnie karierę: http://www.apa.org/science/about/psa/2009/11/careers.aspx.
(W Polsce wymagany jest zasadniczo stopień magistra; w zakresie niektórych specjalności wymagane są dodatkowo studia podyplomowe lub staż zawodowy z superwizją. Karierę naukową otwiera doktorat z nauk humanistycznych z ukierunkowaniem na psychologię – przyp. red. nauk.).
KLUCZOWE PYTANIE >
Na czym polega sześć podstawowych perspektyw badawczych w psychologii?
MYŚL PRZEWODNIA 1.2 >
Sześć podstawowych perspektyw – biologiczna, poznawcza, behawiorystyczna, holistyczna, rozwojowa i socjokulturowa – dominuje w szybko rozwijającym się obszarze współczesnej psychologii. Każda z nich była początkowo propozycją radykalnie nowego rozumienia najważniejszych pojęć dotyczących umysłu i zachowania.
Kształt współczesnej psychologii został jej nadany przez historię, która sięga około 25 wieków wstecz, do greckich filozofów Sokratesa, Platona i Arystotelesa. Ci mędrcy nie tylko spekulowali, tak jak my, o świadomości i szaleństwie, lecz także wiedzieli, że emocje mogą zaburzyć nasze myślenie i spostrzeżenia, utrudniając interpretację świata zewnętrznego. Nawet dziś ludzie zapewne zgodziliby się z wieloma z tych starożytnych koncepcji – jak to czyni współczesna psychologia.
Jednakże Grekom należy się tylko częściowe wyróżnienie za zbudowanie podstaw psychologii. Mniej więcej w tym samym czasie Azja i Afryka tworzyły własne idee psychologiczne. W Azji wyznawcy jogi i Buddy eksplorowali świadomość, którą chcieli kontrolować na drodze medytacji. W tym samym czasie w Afryce z tradycyjnych wierzeń duchowych wyłaniały się oryginalne wyjaśnienia osobowości i zaburzeń psychicznych (Berry i in., 1992). Niemniej to tradycja grecka, a później Kościół, najsilniej wpłynęły na zawiłą ścieżkę rozwojową zachodniej psychologii jako nauki.
A jaką rolę w kształtowaniu badań w obszarze psychologii odegrał Kościół? W wiekach średnich na przykład kler aktywnie tłumił wszelkie pytania o ludzką naturę. Dlaczego? Częściowo była to próba odwiedzenia od zainteresowania „światem grzechu”. Druga część odpowiedzi leży w przekonaniu, że umysł i dusza są nierozłączne, działając niezależnie od praw naturalnych rządzących sprawami doczesnymi. Dla średniowiecznych chrześcijan ludzki umysł – jak umysł Boga – stanowił tajemnicę, której odkrycia śmiertelni nigdy nie powinni próbować.
Zmiana tego głęboko zakorzenionego poglądu nie była łatwa. Przełamanie średniowiecznej mentalności i zbudowanie intelektualnych podstaw współczesnej psychologii wymagało serii nowych, rewolucyjnych idei powstających na przestrzeni setek lat – co przenosi nas to do MYŚLI PRZEWODNIEJ dla tego podrozdziału:
MYŚL PRZEWODNIA >
Sześć podstawowych perspektyw – biologiczna, poznawcza, behawiorystyczna, holistyczna, rozwojowa i socjokulturowa – dominuje w szybko rozwijającym się obszarze współczesnej psychologii. Każda z nich była początkowo propozycją radykalnie nowego rozumienia najważniejszych pojęć dotyczących umysłu i zachowania.
Kiedy będziemy analizować te perspektywy, zorientujesz się, że każda z nich oferuje unikalne wyjaśnienia zachowania człowieka. Razem wzięte, tworzą różnorodne ujęcia psychologiczne, z których każde będzie stanowić ważne narzędzie w twoim „psychologicznym przyborniku” służące zrozumieniu zachowania człowieka. Aby ułatwić ci zrozumienie, jak bardzo użyteczne mogą być te perspektywy, każdą z nich zastosujemy do problemu, z którym zmaga się wielu studentów – do zjawiska prokrastynacji. Zaczniemy od perspektywy biologicznej.
Po zapoznaniu się z tą częścią będziesz potrafił:
1.3. Wyjaśnić perspektywę biologiczną.
1.4. Opisać historię rozwoju psychologii naukowej i współczesnego podejścia poznawczego.
1.5. Podsumować perspektywy psychologiczne, które wyłoniły się w XX wieku.
1.6. Zastosować perspektywy psychologii do własnego zachowania.
1.3. ROZDZIELENIE UMYSŁU I CIAŁA ORAZ WSPÓŁCZESNA PERSPEKTYWA BIOLOGICZNA
ZADANIE > WYJAŚNIĆ PERSPEKTYWĘ BIOLOGICZNĄ
Siedemnastowieczny filozof René Descartes zaproponował pierwszą z tych radykalnych zmian w myśleniu, które ostatecznie doprowadziły do powstania współczesnej psychologii. Jego koncepcja wprowadzała rozdział między duchowym umysłem a fizycznym ciałem. Genialność poglądu Descartes’a polegała na tym, że pozwoliła Kościołowi utrzymać umysł poza obszarem badań naukowych, ale za to dopuścić badania nad ludzkimi wrażeniami i zachowaniami jako opartymi na fizycznej aktywności układu nerwowego. Jego propozycja służy nadal jako punkt wyjścia dla odkryć z zakresu biologii układu nerwowego, gdzie naukowcy ostatnio odkryli, w jaki sposób organy zmysłów u zwierząt zamieniają stymulację na impulsy nerwowe i odpowiedzi mięśniowe. Takie odkrycia, razem z kartezjańskim rozdzieleniem umysłu i ciała, pozwoliły naukowcom po raz pierwszy pokazać, że za wrażeniami i prostymi zachowaniami odruchowymi stoją procesy biologiczne, a nie tajemnicze siły duchowe.
1.3.1. Współczesna perspektywa biologiczna
Rewolucyjna idea Descartes’a jest wciąż obecna w biologicznej perspektywie we współczesnej psychologii – cztery wieki później. Współcześni psycholodzy biologiczni, wolni od dyktatu średniowiecznego Kościoła, ponownie połączyli umysł i ciało (jakkolwiek zagadnienie duszy pozostawili religii). W ich ujęciu umysł jest produktem mózgu.
Zgodnie z tym poglądem nasza osobowość, preferencje, wzorce zachowania i zdolności są wynikiem konstrukcji fizycznej. Wobec tego psycholodzy biologiczni poszukują przyczyn naszego zachowania w układzie nerwowym, wewnątrzwydzielniczym (hormonalnym) i w genach. Prokrastynacja widziana z tej perspektywy może być wynikiem specyfiki działania czynników biochemicznych w mózgu (Liu i in., 2004), które mogą być dziedziczne. Chociaż przedstawiciele takiego podejścia nie negują wartości innych perspektyw w badaniu umysłu i zachowania, swoją misję widzą jako zdobycie możliwie najszerszej wiedzy o fizycznych podstawach procesów psychicznych.
1.3.2. Dwa warianty motywu biologicznego
Jak możesz sobie łatwo wyobrazić, ujęcie biologiczne jest silnie osadzone w naukach medycznych i biologicznych. W rzeczywistości nowo powstała dziedzina, zwana nauką o układzie nerwowym (neuroscience; neuronauka), łączy psychologię biologiczną z biologią, neurologią i innymi dyscyplinami zainteresowanymi procesami mózgowymi.