Psychologia. Kluczowe koncepcje. Tom 1. Philip G. Zimbardo
mogło być wiarygodnie obserwowane i mierzone. Dlatego zamiast badać „strach”, woleli obserwować, czy małe dziecko zacznie unikać białych laboratoryjnych szczurów, jeśli zostaną one skojarzone z nagłym, głośnym dźwiękiem. Należy podkreślić, że behawioryści powstrzymywali się od przyjmowania jakichkolwiek subiektywnych założeń co do tego, jakie wewnętrzne treści (takie jak strach) reprezentowało obserwowalne zachowanie.
Możemy następująco streścić nową, rewolucyjną ideę, która kierowała behawioryzmem:
Psychologia powinna zająć się badaniem obserwowalnego zachowania i bodźców, które je kształtują.
Perspektywa behawiorystyczna zwracała uwagę przede wszystkim na to, w jaki sposób nasze działania są modyfikowane przez swoje konsekwencje, na przykład w sytuacji, kiedy dziecko uzyskuje pochwałę za powiedzenie „dziękuję”. Być może największy wkład behawiorystów w psychologię polega na szczegółowym wyjaśnieniu, w jaki sposób środowisko wpływa na proces uczenia się. Behawioryści dostarczyli nam także skutecznych strategii, za pomocą których można wpływać na zmianę zachowania przez zmianę środowiska (Alferink, 2005; Roediger, 2004).
Jak sądzisz, w jaki sposób behawioryści, ze swoim naciskiem na nagrodę i karę, wyjaśniliby prokrastynację?
Zastanów się, jakie nagrody płyną z odkładania czynności, których nie chce ci się wykonać. Zamiast ślęczeć nad budzącą obawy pracą, prawdopodobnie spędzisz ten czas, robiąc coś, co lubisz, co jest z natury nagradzające. Następnie, kiedy w ostatniej chwili zajmiesz się problemem, czerpiesz nagrodę z faktu odniesienia sukcesu, kiedy zdobędziesz się wreszcie na ukończenie pracy, dokładnie na czas. Czy to dziwne zatem, że prokrastynacja jest zachowaniem tak trudnym do zmiany? Na szczęście behawioryzm oferuje także pewne skuteczne strategie pokonania tego dokuczliwego problemu.
SZYBKI SPRAWDZIAN > Zastosowanie nagród w celu uzyskania pozytywnej zmiany
Opisz scenariusz sytuacji, w której jakieś twoje kłopotliwe zachowanie zostało nagrodzone. Wskaż alternatywne, bardziej pożądane zachowanie i nagrodę, którą mógłbyś sobie sprawić za poprawę swojego zachowania.
1.5.2. Perspektywa rozwojowa kładzie nacisk na to, jak się zmieniamy
Zmiana może być jedyną stałością w naszym życiu. Zgodnie z perspektywą rozwojową zmiana psychologiczna wynika z interakcji między dziedzicznością zapisaną w naszych genach a wpływem środowiska. Wielki znak zapytania dotyczy jednak proporcji udziału tych dwóch sił: co ma większy wpływ na to, kim się stajemy – natura (czynnik genetyczny) czy wychowanie (środowisko)? Jak widzieliśmy, perspektywa biologiczna podkreśla rolę natury, behawioryści zaś – rolę wychowania. Natomiast psychologia rozwojowa jest obszarem, który uwzględnia oba te wpływy.
Zasadnicza idea określająca perspektywę rozwojową przedstawia się następująco:
Ludzie zmieniają się w przewidywalny sposób, wraz z ujawnianiem się w miarę upływu czasu działania czynników wrodzonych i środowiskowych.
Innymi słowy, ludzie zachowują się i działają różnie w różnych fazach swojego życia. Fizycznie rozwój może być ujmowany z perspektywy takich przewidywalnych procesów, jak: wzrastanie, okres dojrzewania płciowego i przekwitanie. Psychologicznie rozwój obejmuje nabywanie języka, myślenia logicznego i przyjmowanie różnych ról w cyklu życia. Psychologów rozwojowych raczej nie zdziwi prokrastynujący nastolatek. Przeciwnie, mogą uznać to za zachowanie normalne dla wieku, biorąc pod uwagę fakt, że nastolatkowie wciąż się uczą, w jaki sposób godzić różnorodne odpowiedzialności i trafnie oceniać, jak długo zajmuje wykonywanie danych czynności – jednocześnie próbując nadążyć za swoim zmieniającym się ciałem i światem społecznym.
W przeszłości wiele badań rozwojowych skupiało się na dzieciach – częściowo ze względu na gwałtowne tempo zmian oraz ich raczej przewidywalny charakter. Jednakże od jakiegoś czasu psycholodzy rozwojowi poświęcają coraz więcej uwagi nastolatkom i osobom dorosłym – pokazując, że procesy rozwojowe trwają przez całe życie.
Każdy rodzic wie, co to „straszny dwulatek” – moment rozwojowy, kiedy wybuchy emocjonalne są szczególnie częste. Psycholodzy rozwojowi wyjaśniają to zjawisko jako naturalną konsekwencję nasilającej się u dziecka w tym wieku potrzeby niezależności, w połączeniu z ograniczonymi możliwościami mózgu w zakresie skutecznego radzenia sobie z frustracją.
Ten nastolatek podejmuje typowe dla jego wieku ryzykowne zachowanie. Psycholodzy rozwojowi zaznaczają, że w tym wieku racjonalna część naszego mózgu nie wykształciła jeszcze w pełni zdolności do kontroli impulsów, co wyjaśnia, dlaczego nastolatki często podejmują ryzyko.
1.5.3. Perspektywa socjokulturowa łączy nas z innymi ludźmi
Czy ktoś mógłby zaprzeczyć, że ludzie wywierają na siebie wzajemnie potężny wpływ? Perspektywa socjokulturowa stawia w centrum ideę wpływu społecznego. Z tego punktu widzenia psycholodzy społeczni badają tajniki wzajemnego lubienia się, miłości, uprzedzeń, agresji, posłuszeństwa i konformizmu. Ponadto zainteresowali się tym, w jaki sposób procesy społeczne różnią się w poszczególnych kulturach.
Dr Phil Zimbardo, jeden z autorów waszego podręcznika, jest psychologiem społecznym, który zajmuje się badaniem potęgi sytuacji w kontrolowaniu naszego zachowania.
Kultura to zbiór ludzkich języków, przekonań, zwyczajów, wartości i tradycji, wywierający przemożny wpływ na każdego z nas. Możemy go na przykład zaobserwować, porównując ludzi z kultury kalifornijskich Meksykanów z San Diego do opartej na wzorcach skandynawskich kultury Minnesoty. Ślepota wczesnej psychologii na kulturę była częściowo wynikiem tego, że psychologia naukowa rozwijała się najpierw w Europie i Ameryce Północnej, gdzie większość psychologów żyła i pracowała w zbliżonych warunkach kulturowych (Lonner i Malpass, 1994; Segall i in., 1998). Ale teraz perspektywa się poszerza. Chociaż wciąż niemal połowa z półmilionowej społeczności psychologów świata żyje i pracuje w Stanach Zjednoczonych, to wzrost zainteresowania psychologią obserwowalny jest w krajach leżących poza Europą i Ameryką Północną (Pawlik i d’Ydewalle, 1996; Rosenzweig, 1992, 1999). Mimo to przeważająca część wiedzy psychologicznej wciąż ma posmak północnoamerykański/europejski. Dostrzegając tę tendencyjność, psycholodzy międzykulturowi podjęli długoterminowe zadanie ponownego zbadania „praw” psychologii z uwzględnieniem barier kulturowych i etnicznych (Cole, 2006).
Oczywiście orędownicy poglądu socjokulturowego nie podważają znaczenia dziedziczności, uczenia się ani procesów nieświadomych. Natomiast dodatkowo wprowadzają do psychologii pojęcie „wpływ sytuacji”. Zgodnie z tym poglądem:
Sytuacja społeczna i kulturowa, w której znajduje się jednostka, może przeważyć nad wszystkimi innymi czynnikami kształtującymi jej zachowanie.
Na przykład w niektórych kulturach kładzie się większy nacisk na dotrzymywanie terminów, co z kolei wpływa na zachowanie (takie jak prokrastynacja) jednostek w nich żyjących.
SZYBKI SPRAWDZIAN > Zastosowanie perspektywy socjokulturowej
Opisz niedawny przypadek, kiedy czynnik sytuacyjny lub kulturowy zakłócił twoją koncentrację na zadaniu.
1.5.4. Perspektywa