Daniel M. Bartels i David A. Pizarro, The Mismeasure of Morals: Antisocial Personality Traits Predict Utilitarian Responses to Moral Dilemmas, „Cognition” 121, nr 1 (2011): s. 154–61.
25
Patrz: Belinda J. Board i Katarina Fritzon, Disordered Personalities at Work, „Psychology, Crime, and Law” 11, nr 1 (2005): s. 17–32, doi:10.1080/10683160310001634304.
26
Patrz: Mehmet K. Mahmut, Judi Homewood i Richard J. Stevenson, The Characteristics of Non-Criminals with High PsychopathyTraits: Are They Similar to Criminal Psychopaths?, „Journal of Research in Personality” 42, nr 3 (2008): s. 679–92.
27
Niepublikowane badanie pilotażowe.
28
Patrz: Emma Jacobs, 20 Questions: Jon Moulton, „Financial Times”, 4 luty 2010, www.ft.com/cms/s/0/32c642f2-llcl-lldf-9d45–00144feab49a.html#axzzlsrPu KoUq.
29
Za tę historię chciałbym podziękować Nigelowi Henbestowi i Heather Couper.
30
Więcej informacji o pracach Rachmana patrz: Stanley J. Rachman, Fear and Courage: A Psychological Perspective, „Social Research” 71, nr 1 (2004): s. 149–76. Rachman mówi wyraźnie w tym artykule, że saperzy nie są psychopatami – pogląd, który wyrażam i tutaj – ale podkreśla, że pewność siebie i spokój w sytuacji presji to dwie cechy, które mają wspólne.
31
Patrz: Neil Jacobson i John Gottman, When Men Batter Women: New Insights into Ending Abusive Relationships, Simon & Schuster, New York, 1998.
32
Patrz: Lilianne R. Mujica-Parodi, Helmut H. Strey, Frederick Blaise, Robert Savoy, David Cox, Yevgeny Botanoy, Denis Tolkunov, Denis Rubin i Jochen Weber, Chemosensory Cues to Conspecific Emotional Stress Activate Amygdala in Humans, PLoS ONE 4, nr 7 (2009): e6415, doi:10.1371/journal.pone. 0006415.
33
Artykuł przesłany do publikacji. Należy zaznaczyć, że jeśli chodzi o odróżnianie zapachu potu, to psychopaci nie byli lepsi od niepsychopatów. Zapach potu jest wynikiem skażenia bakteriami, a ja, podobnie jak Mujica-Parodi w swoim badaniu, zbierałem go w ten sposób, by zapobiec ich namnażaniu się. Różnica pomiędzy psychopatami a niepsychopatami polegała na odmiennych reakcjach podczas ekspozycji na pot przestraszonych osób.
34
Wiele osób mających kontakt z psychopatami mówi o ich niezwykle przenikliwych oczach – fakt ten nie umknął uwagi scenarzystów z Hollywood. Dokładna przyczyna nie jest jasna. Z jednej strony częstotliwość mrugania stanowi wskaźnik poziomu niepokoju. Jak już wspomniałem, psychopaci zwykle mrugają nieco rzadziej niż reszta z nas – jest to autonomiczna cecha, która może się przyczyniać do powstawania ich specyficznej „gadziej” aury. Z drugiej jednak strony uważa się również, że intensywne spojrzenie psychopatów wynika z ich wielkiej koncentracji: podobnie jak najlepsi pokerzyści, bez przerwy psychologicznie „skanują przeciwnika” w poszukiwaniu emitowanych przez niego sygnałów emocjonalnych.
35
Bliższe informacje na temat wkładu Eysencka w teorię osobowości patrz: Hans J. Eysenck i Michael W. Eysenck, Personality and Individual Differences: A Natural Science Approach, Plenum Press, New York, 1985. Pierwotny artykuł, odwołujący się do czterech temperamentów Hipokratesa, patrz: Hans J. Eysenck, A Short Questionaire for the Measurement of Two Dimensions of Personality, „Journal of Applied Psychology” 42, nr 1 (1958): s. 14–17.
36
Patrz: Gordon W. Allport i Henry S. Odbert, Trait-Names: A Psycho-Lexical Study, „Psychological Monographs” 47, nr 1 (1936): s. i-171, doi:10.1037/h0093360.
37
Patrz: Raymond B. Cattell, The Description and Measurement of Personality, Harcourt, Brace and World, New York 1946 oraz Cattell, Personality and Motivation: Structure and Measurement, World Book Co., Yonkers-on-Hudson, NY, 1957.
38
Analiza czynnikowa to technika statystyczna służąca do odkrywania prostych wzorców relacji pomiędzy różnymi zmiennymi. Przede wszystkim pozwala określić, czy interesujące nas elementy można opisać, używając mniejszej liczby zmiennych zwanych czynnikami. Na przykład w modelu Cattella nadrzędny czynnik „ciepły” został wydestylowany z takich składowych opisowych jak „przyjacielski”, „empatyczny” i „serdeczny”.
39
Patrz: Ernest C. Tupes i Raymond E. Christal, Recurrent Personality Factors Based on Trait Ratings, raport techniczny ASD-TR-61–97, Personnel Laboratory, Aeronautical Systems Division, Air Force Systems Command, United States Air Force, Lackland Air Force Base, Texas, maj 1961. Ponowna publikacja „Journal of Personality” 60, nr 2 (1992): s. 225–51, doi:10.1111/j.1467–6494.1992.tb00973.x.
40
Patrz: Paul T. Costa i Robert R. McCrae, Primary Traits of Eysenck’s P-E-N System: Three – and Five-Factor Solutions, „Journal of Personality and Social Psychology” 69, nr 2 (1995): s. 308–17.
41
Atomy osobowości składające się na Wielką Piątkę są tak widoczne, że zaobserwowano je również u innych gatunków. W 1997 roku badanie przeprowadzone przez Jamesa Kinga i Aurelia Figueredo na University of Arizona, ujawniło, że struktura osobowości szympansów zgadza się z pięcioczynnikowym modelem odkrytym u ludzi – plus jeden dodatek w postaci dominacji, ewolucyjnego artefaktu hierarchicznej społeczności szympansów. Sam Gosling, obecnie pracujący na University of Texas w Austin, przeprowadził podobne badania, ale na hienach. Wspólnie z czterema wolontariuszami za pomocą specjalnie opracowanych skal dokonał oceny osobowości grupy Crocuta crocuta (hiena cętkowana), trzymanej w stacji badań behawioralnych University of California w Berkeley. Kiedy przejrzał dane, nie miał żadnych wątpliwości co do istnienia i tutaj pięciu wymiarów: asertywności, pobudliwości, ugodowości wobec człowieka, towarzyskości oraz ciekawości. Co bardzo dobrze pasuje, jeśli na chwilę zapomnimy o sumienności, do czterech pozostałych czynników (neurotyzm, ugodowość, ekstrawersja i otwartość na doświadczenia) u ludzi. Gosling nie zatrzymał się na tym. Zachęcony wynikami przeprowadził analizę emocji u zwierząt wodnych – i odkrył wyraźne różnice w towarzyskości u… ośmiornic. Jak się okazuje, niektóre ośmiornice wolą jadać w bezpiecznych murach swych nor, a inne na świeżym powietrzu. Patrz: James E. King i Aurelio J. Figueredo, The Five-Factor Model plus Dominance inChimpanzee Personality, „Journal of Research in Personality” 31 (1997): s. 257–71; Samuel D. Gosling, Personality Dimensions in Spotted Hyenas (Crocuta crocuta), „Journal of Comparative Psychology” 112, nr 2 (1998): s. 107–118. Bardziej ogólne spojrzenie na cechy osobowości w królestwie zwierząt znajdziecie w S.D. Gosling i Oliver P. John, Personality Dimensions in Nonhuman Animals: A Cross-Species Review, „Current Directions in Psychological Science” 8, nr 3 (1999): s. 69–75, doi:10.1111/1467–8721.00017.
42
Jeśli chcecie poznać swój typ osobowości, możecie wypełnić skróconą wersję testu „Wielkiej Piątki”, dostępną na stronie www.wisdomofpsychopaths.com.
43
Więcej na temat struktury osobowości, a zwłaszcza Wielkiej Piątki, można przeczytać w: Robert R. McCrae i Paul T. Costa, Osobowość dorosłego człowieka: perspektywa teorii pięcioczynnikowej, tłum. Beata Majczyna, Wydawnictwo WAM, Kraków 2005; McCrae i Costa, A Five-Factor Theory of Personality [w:] Lawrence A. Pervin i O.P. John (red.), Handbook of Personality: Theory and Research, wydanie drugie, Guilford Press, New York 1999, s. 139–53.
44
Więcej na temat relacji pomiędzy osobowością a wyborem zawodu, patrz: Adrian Furnham, Liam Forde i Kirsti Ferrari,
