Tajemnice walizki generała Sierowa. Iwan Sierow
dniepropietrowskim, aresztował 500 osób o „nastawieniu antysowieckim i defetystycznym, oczekujących nadejścia Niemców”. W jego ocenie sytuacja w Charkowie jest wybuchowa, spowodowana wadliwie zorganizowaną akcją ewakuacji mieszkańców, brakiem pracy wyjaśniającej ze strony lokalnych władz i potęgowaniem niezadowolenia ze strony elementów kontrrewolucyjnych. Doszło do strajków i celowych absencji w pracy na znak protestu przeciwko ewakuowaniu jakoby tylko rodzin wysokiego kierownictwa (
94
Stalino – dawna nazwa Doniecka w latach 1938–1961, Woroszyłowgrad – obecnie Ługańsk.
95
Od 15 października 1942 r. UNKWD obwodu stalińskiego kierował N.F. Iljasow (1909–1981).
96
Większość zakładów przemysłowych Donbasu przed okupacją niemiecką unieruchomiono. Co ciekawe, nierzadko górnicy oraz ich rodziny sprzeciwiali się wysadzaniu kopalni w powietrze – „Przecież to nasza karmicielka!”. Niemcom udało się ponownie uruchomić około 40 kopalni, ale wbrew ich usilnym staraniom wydobycie nigdy nie wzrosło powyżej 2,3% przedwojennego.
97
L.R. Gonor nie był dyrektorem Mytiszczeńskiej Fabryki Wagonów, lecz w ramach zmiany profilu zakładu na potrzeby frontu mógł nadzorować jego ewakuację.
98
Zamieszanie i panika w Moskwie w październiku 1941 r. nosiły charakter masowy. Zaczęły się ucieczki dyrektorów przedsiębiorstw i wyższych rangą urzędników. Wskutek zamieszania w wielu zakładach nie wypłacano pensji, co spowodowało akcje protestacyjne. Zdarzało się, że robotnicy atakowali kolumny samochodowe z wyjeżdżającymi rodzinami dyrektorskimi, dopuszczali się wobec nich aktów przemocy, o czym szczegółowo informują zachowane akta NKWD.
W ciągu dwóch dni 16–17 października moskiewskie UNKWD odnotowało wypadki buntów, strajków, zbiorowych bójek, potyczek z władzami, kradzieży jednocześnie w 20 przedsiębiorstwach (
99
W niespełna trzy tygodnie walk wojska Frontu Zachodniego na kierunku białoruskim zostały w praktyce unicestwione – do 8 lipca 2/3 żołnierzy i oficerów poległo lub trafiło do niewoli. Całą winą za to fiasko Stalin obarczył dowódcę frontu, Bohatera Związku Sowieckiego, generała armii Pawłowa i jego najbliższych podwładnych. W dniu 22 lipca 1941 r. Kolegium Wojskowe Sądu Najwyższego wydało na Pawłowa wyrok śmierci „za tchórzostwo, samowolne pozostawienie strategicznych punktów oporu bez zezwolenia najwyższego dowództwa, utratę kierowania wojskami i pasywność w obliczu wroga”. Analogicznie postąpiono także z innymi dowódcami Frontu Zachodniego – szefem sztabu W. Klimowskim, dowódcą służby łączności A. Grigoriewem, artylerii – N. Kliczem, zastępcą dowódcy wojsk lotniczych A.Tajurskim, dowódcą 14. Korpusu Zmechanizowanego S. Oborinem, dowódcą 4. Armii A. Korobkowem. Wszystkich pośmiertnie zrehabilitowano.
100
Z legendarnym wywiadowcą, przyszłym generałem Aleksandrem Korotkowem przyjdzie Sierowowi spotkać się jeszcze niejeden raz – przy szturmie Berlina, podpisaniu kapitulacji III Rzeszy, pracy w powojennych Niemczech, tłumieniu powstania węgierskiego.
Dla zrozumienia jego osobowości należy dodać, że przed ich pierwszym spotkaniem na jesieni Korotkow właśnie przyjechał z Berlina, gdzie przywrócił utraconą łączność ze słynną „Czerwoną Orkiestrą”. Ostatni seans radiowy przeprowadził już po ogłoszeniu wojny, uciekając z otoczonego przez hitlerowców gmachu sowieckiego poselstwa. Za tę operację otrzymał w październiku 1941 r. Order Lenina.
Order Czerwonej Gwiazdy natomiast dostał przedtem za likwidację w Belgii czekisty-zdrajcy Gieorgija Agabiekowa oraz Rudolfa Klementa, osobistego sekretarza Lwa Trockiego.
Korotkow zostanie potem rezydentem w Niemczech, stanie na czele tak zwanych nielegałów i awansuje na zastępcę szefa wywiadu zagranicznego KGB. Po odejściu Sierowa z KGB będzie jednym z niewielu, którzy zachowali poprawne stosunki z byłym zwierzchnikiem. Regularnie grali ze sobą w tenisa. Korotkow nawet zmarł na korcie 27 czerwca 1961 r. podczas pojedynku z Sierowem na stadionie Dynama.
101
Tajemnica stalinowskiego bunkra już kilkadziesiąt lat nurtuje miłośników sowieckiej imperialnej romantyki. Liczni pośredni świadkowie wymieniają w swoich wspomnieniach budowę podziemnego kompleksu w odległości 100 km od Gorkiego. Naocznych świadków jednak brak. Notatki Sierowa stanowią pierwsze wyjaśnienie tej historycznej zagadki – budowę wstrzymała niechęć Stalina do porzucenia Moskwy.
102
W przededniu niemieckiej okupacji na kozackich terenach ze świeżą pamięcią o tłumieniu buntów chłopskich, rozkułaczaniu i „rozkozaczaniu” gwałtownie wzrosły nastroje antysowieckie, wielu wiązało duże nadzieje z oczekiwanym nadejściem Niemców. Współczesny badacz przytacza zaczerpnięte z dokumentów archiwalnych dane: „Na terytorium okupowanego obwodu rostowskiego samowolnie pozostało około 10 tys. komunistów, z czego 40 procent podczas okupacji zniszczyło swoje legitymacje członkowskie lub odniosło do Gestapo. Po wyzwoleniu z partii wyrzucono 5019 osób”. (I. Jermołow,
103
Patrz przypis 89 w części „Przygotowania do poddania Moskwy”.
104
Jako zastępca komisarza ludowego Sierow nadzorował pododdziały łączności rządowej. Przyjętą z jego inicjatywy decyzję o połączeniu jednostek czekistowskich z wojskowymi zatwierdził GKO ZSRR uchwałą nr 1129 z 11 stycznia 1942 r. „O zapewnieniu niezawodnej rządowej łączności telefonicznej systemu WCz między Moskwą a sztabami frontu”. Tak powstał nowy rodzaj wojsk – łączności rządowej, istniejący do dnia dzisiejszego. Na marginesie, swoje zawodowe święto wojska łączności specjalnej FSO Rosji obchodzą również z inicjatywy Sierowa. On właśnie podpisał rozkaz nr 2 NKWD ZSRR z 2 stycznia 1944 r., ustalając dzień 15 lutego Dniem Organizacji Wojsk Łączności Rządowej. (
105
W związku z „koniecznością zaprowadzenia surowego porządku na zapleczu frontu w okolicach Moskwy” postanowienie GKO ZSRR nr 765ss z 12 października 1941 r. nakładało na NKWD obowiązek zapewnienia szczególnej ochrony strefy podmoskiewskiej w rejonie: Kalinin–Rżew–Możajsk–Tuła–Kołomna–Kaszyra. Podzielono ją na siedem sektorów pod ogólnym kierownictwem Sierowa jako szefa ochrony całej strefy podmoskiewskiej. Do jego dyspozycji postawiono 6 tys. żołnierzy NKWD. (
Rozkaz Berii nr 001495 z 13 października do szczegółowych zadań frontu ochrony strefy zaliczał:
– oczyszczenie terenu ze wszystkich elementów podejrzanych i niepewnych,
– wzmocnienie walki z dezercją,
– zaprowadzenie porządku na drogach,
– zapewnienie nieprzerwanej łączności WCz z Moskwą.
W okresie od 15 do 18 października 1941 r. NKWD wykryło 760 dezerterów, zatrzymało 933 osoby „elementu antysowieckiego”, z których 122 wysiedlono, 214 aresztowano, a 597 przekazano lokalnym organom NKWD. (
Prócz tego wojska ochrony podjęły się roli „oddziałów zaporowych” – zatrzymywały uciekających z frontu żołnierzy. Jak pisze sam Sierow, do wiosny 1942 r. NKWD „zatrzymało ponad 300 tys. żołnierzy i oficerów, którzy porzucili swe jednostki i wycofywali się w kierunku Moskwy”. Na dodatek przed samym Nowym Rokiem 1942 Sierowowi powierzono także opiekę nad utworzonymi 28 grudnia specjalnymi obozami filtracyjnymi dla żołnierzy i oficerów Armii Czerwonej powracających z hitlerowskiej niewoli bądź okrążenia.