Tajemnice walizki generała Sierowa. Iwan Sierow
Specjalną Armią, Mierieckow dokonał czynu, zdawałoby się, niemożliwego – powstrzymał natarcie Finów na rzece Swir. Wkrótce zostanie dowódcą Frontu Wołchowskiego, a następnie Karelskiego, odegra decydującą rolę w przełamaniu niemieckiej blokady Leningradu, wyzwoli Karelię, terytoria za kręgiem polarnym, część Norwegii. To Mierieckow postawi kropkę w historii II wojny światowej, gromiąc Japończyków w Mandżurii, za co otrzyma order „Zwycięstwo”.
80
W miarę zbliżania się linii frontu do stolicy postanowiono ewakuować na dalekie zaplecze archiwa, skarby moskiewskiego Kremla, Skarbiec Diamentowy, cenne metale i kamienie szlachetne, znaczną część zasobów muzealnych. 4 lipca 1941 r. do Tiumienia specjalnym pociągiem wywieziono z mauzoleum ciało Lenina. 5 lipca rozpoczęto ewakuację pracowników partyjnych i państwowych z rodzinami. Już w październiku 1941 r. do Kujbyszewa, funkcjonującego na prawach zapasowej stolicy, oraz do innych miast na zapleczu ewakuowano 75% pracowników centralnego aparatu NKWD oraz stosowną dokumentację – kartoteki, akta, teczki itp.
81
Nie do końca wiadomo, czym kierował się Stalin, mianując Sierowa członkiem Rady Wojennej lotnictwa. Może chodziło o plany bombardowania Berlina, o czym powiemy dalej, i odpowiednie sprawdzenie personelu lotniczego.
82
Narada u Stalina miała miejsce 3 lipca 1941 r. Sierow wszedł do gabinetu o 23.40 razem z Bułganinem i Żygariewem, dowódcą sił lotniczych, oraz jego zastępcami Ruchlem i Pietrowem. O północy dołączył do nich Żukow, dowódca marynarki wojennej Kuzniecow oraz przyszły główny marszałek lotnictwa Gołowanow. Opuścili gabinet o godzinie 0.50.
83
Bombardowanie Berlina przez lotnictwo sowieckie miało przede wszystkim charakter akcji demonstracyjnej. Owszem, miał to być odwet na Niemcach, ale z drugiej strony miano wykazać narodowi sowieckiemu, że lotnictwo nasze istnieje wbrew kłamstwom propagandy Rzeszy o jego całkowitym unicestwieniu. Pierwszego takiego wylotu dokonano 7 sierpnia siłami 15 bombowców Frontu Bałtyckiego. Z powodu zaskoczenia przeciwnik nie zestrzelił żadnego samolotu. Bombardowania trwały do 5 września. Ogółem dokonano dziewięciu nalotów, 33 samoloty zrzuciły na Berlin 21 ton bomb, stracono 17 załóg.
84
Jeszcze w styczniu 1941 r. weteran wojny fińskiej, odznaczony dwoma orderami, obecnie wiodący pilot Aeroflotu Aleksandr Gołowanow napisał do Stalina, że pilotów bombowców należy przygotowywać do lotów przy złej widoczności. Stalin zwrócił uwagę na „inicjatywnego” lotnika, wezwał na Kreml, osobiście wysłuchał i awansował na dowódcę pułku lotnictwa bombowego.
Następna wizyta Gołowanowa na Kremlu, opisywana przez Sierowa, w lipcu 1941 r. była dla lotnika prawdziwie przełomowa – od sierpnia dowodzi już dywizją, w październiku zostaje generałem majorem. Z jego inicjatywy w 1942 r. Stalin wyodrębni z sił lotniczych ZSRR lotnictwo dalekiego zasięgu, podporządkowując je bezpośrednio Kwaterze Głównej, czyli sobie. Dowodził nim będzie oczywiście Gołowanow, który w ciągu 3,5 roku awansował od podpułkownika do głównego marszałka lotnictwa, przypinając marszałkowskie gwiazdki na pagony w wieku zaledwie 39 lat, jako najmłodszy w sowieckiej historii.
85
Generała lejtnanta S.P. Iwanowa, szefa sztabu 1. Frontu Ukraińskiego, zdymisjonowano za nieprawdziwe doniesienia nie na początku wojny, lecz w listopadzie 1943 r. (rozkaz Stawki WGK nr 30241).
86
W początkach września 1941 r. pierścień blokady wokół Leningradu gwałtownie się zaciskał. Wojska fińskie zajęły Przesmyk Karelski, zamykając dostęp do miasta od północy. Na południu oddziały niemieckie zajęły Estonię, Pskow, Nowgorod, Ługę i 30 sierpnia podeszły do Newy w jej środkowym biegu. 8 września zajęły Szlisserburg w momencie wylotu Sierowa do Leningradu, całkowicie blokując północną stolicę zarówno od strony lądu, jak i wody. Ten właśnie dzień uważa się za początek blokady Leningradu.
Raport Sierowa widocznie nie pozostał bez wpływu na zmianę decyzji Stalina zaledwie sprzed tygodnia – mianował K. Woroszyłowa dowódcą Frontu Leningradzkiego 5 września 1941 r., a już 14 zastąpił go G. Żukow. Nowy dowódca zaktywizował proces przygotowania miasta do obrony. (W swych pamiętnikach napisał, że stawił się w Leningradzie już 9 czy 10 września).
87
Postanowieniem GKO SSR z dnia 8 października 1941 r. utworzono „piątkę” do „przeprowadzenia akcji specjalnych w przedsiębiorstwach Moskwy i obwodu moskiewskiego”. Weszli do niej: Sierow jako przewodniczący, szef moskiewskiego UNKWD Żurawlow, sekretarze MGK i MK partii Popow i Czernousow, naczelny inżynier Armii Czerwonej Kotlar. Ich zadanie do tego stopnia utajniono, że nie wymieniono go nawet w tajnym postanowieniu GKO. W rzeczywistości grupa miała przygotować do wysadzenia w powietrze 1119 przedsiębiorstw, które w razie zajęcia stolicy przez wroga nie powinny wpaść w jego ręce. Spalić czy mechanicznie uszkodzić zamierzano 707 zakładów, resztę – wysadzić w powietrze (
Według zatwierdzonego przez Sierowa planu zaminowanie zakładów należało zakończyć w ciągu 2 dni – do godz. 18 w dniu 10 października (
88
Zgodnie z decyzją GKO z 15 października 1941 r. „w przypadku pojawienia się oddziałów przeciwnika u bram Moskwy” Berii i Szczerbakowowi polecano „wysadzić w powietrze przedsiębiorstwa, instytucje i składy, których nie da się ewakuować, jak również wszystkie urządzenia metra, łącznie z elektrycznymi i wodociągowymi”. Sierow miał zostać w okupowanym mieście na cudzych papierach i koordynować pracę oddziałów sabotażowych i sowieckiej rezydentury.
89
Bataliony antydywersyjne powołano do życia na mocy postanowienia Rady Komisarzy Ludowych z 24 czerwca 1941 r. „O środkach walki z desantami i dywersantami przeciwnika w pasie przyfrontowym”. Oddziały te formowano z „niepoborowych” pracowników organizacji partyjnych, komsomolskich, gospodarczych czy związkowych. Ich zadanie polegało na zatrzymywaniu i likwidacji dywersantów, spadochroniarzy przeciwnika, szpiegów, dezerterów, bandytów, spekulantów itp. Zdania historyków co do skuteczności działania tych formacji znacznie się różnią.
W celu wykonania wymienionego postanowienia w NKWD powołano sztab do walki z niemieckimi spadochroniarzami i dywersantami w pasie przyfrontowym, którego szefem został generał major G. Pietrow. Podlegały mu grupy operacyjne, których zadaniem było penetrowanie terenu w poszukiwaniu przeciwnika. Działalność tę koordynował Sierow. Co ciekawe, tenże Pietrow 13 października 1941 r. został jednocześnie szefem sztabu ochrony obwodu moskiewskiego, czyli bezpośrednim podwładnym Sierowa. W przyszłości ich losy niejednokrotnie się przetną. (Patrz tekst rozkazu: S.W. Bilenko,
90
Leonid Chruszczow, który po pijackiej libacji zastrzelił marynarza, skazany został na osiem lat z pobytem na pierwszej linii frontu. 11 marca 1943 r. nie powrócił z zadania bojowego.
91
W.I. Sierow (1933–1993).
92
Brytyjski premier Winston Churchill przyleciał na rozmowy na Kreml w dniach 12–14 sierpnia 1942 r. w czasie niemieckiego natarcia na Stalingrad. Ze względów konspiracji trasa przebiegała przez Kair i Teheran, a Brytyjczyk leciał specjalnym bombowcem wysokościowym. Głównym celem rozmów było nawiązanie osobistego kontaktu z sowieckim przywódcą oraz powiadomienie go o niemożliwości otwarcia drugiego frontu w 1942 r. Churchill z właściwą sobie swadą opisał swoją misję: „To tak jakby wieźć duży kawał lodu na biegun północny. Niemniej byłem przekonany, że moim obowiązkiem jest osobiście przekazać im wszystkie fakty i porozmawiać ze Stalinem twarzą w twarz, a nie polegać tylko na depeszach i pośrednikach” (U. Czerczill,