Tajemnice walizki generała Sierowa. Iwan Sierow

46

Formalnie wejście zachodniej Ukrainy w skład USRR warunkowała decyzja Ludowego Zebrania Ukrainy Zachodniej z dnia 27 października 1939 r. we Lwowie. 1 listopada 1939 r. specjalna, V sesja Rady Najwyższej ZSRR zatwierdziła ustawę „O włączeniu zachodniej Ukrainy w skład ZSRR wraz ze zjednoczeniem jej z Ukraińską SRR”.

47

Związek Walki Zbrojnej, podziemna organizacja wojskowa utworzona po kapitulacji Polski z rozkazu premiera rządu emigracyjnego Władysława Sikorskiego dnia 13 listopada 1939 r. Podstawowy cel ZWZ to przywrócenie niepodległości Polski w granicach z 1939 roku, utworzenie armii polskiej w podziemiu. Szkielet ZWZ stanowili oficerowie polscy. Organizacja całkowicie podporządkowała się londyńskiemu rządowi emigracyjnemu. 14 lutego 1942 r. zreorganizowana w Armię Krajową (patrz rozdział 9).

48

Generała Okulickiego aresztowano w nocy z 21 na 22 stycznia 1940 r.

49

W swoich notatkach z 1941 r. Sierow pisze, że zatrzymywał również generała Władysława Andersa, którego wojska rozbito pod Przemyślem w dniach 27–28 września 1939 r. Andersa także przewieziono do Moskwy, gdzie do lata 1941 r. trzymano na Łubiance.

50

Ukraińska emigracyjna nacjonalistyczna organizacja polityczna, założona na początku I wojny światowej w celu wspierania państw centralnych w wojnie przeciwko Rosji, składająca się głównie z uciekinierów z czasów rosyjskiej rewolucji w latach 1905–1907, pretendująca do reprezentowania interesów rosyjskich Ukraińców.

51

Swietłana Iwanowna Sierowa urodziła się 19 października 1939 r. w Kijowie.

52

Metropolita halicki oraz arcybiskup lwowski Andrzej Szeptycki to jedna z najbardziej kontrowersyjnych i skomplikowanych postaci w ukraińskiej historii. Jak twierdzi Sudopłatow, jeszcze podczas I wojny światowej współpracował z wywiadem austriackim, został aresztowany przez kontrwywiad rosyjski, a po uwolnieniu przez Rząd Tymczasowy powrócił do Lwowa. W 1941 r., po okupacji miasta, wysłał okolicznościowe życzenia do Hitlera, a potem pobłogosławił Dywizję SS „Hałyczyna” na czyny zbrojne. (P. Sudopłatow, Razwiedka i Krieml, Gieja, Moskwa 1994, s. 297–298). Niewątpliwie jako człowiek zaangażowany Szeptycki nie mógł nie zachować kontaktów z przywódcami nacjonalistów i cieszył się w tym środowisku niepodważalnym autorytetem. Należy nadmienić, że zlikwidowany przez czekistów w 1940 r. przywódca OUN Andriej Mielnik zarządzał przedtem majątkiem metropolity.

Kiedy wynik wojny stawał się oczywisty dla każdego, Szeptycki udał się z misją do patriarchy moskiewskiego, lecz przyjęty został przez generałów NKWD Sudopłatowa i Mamułowa. Obiecano mu, że jeśli kierownictwo Kościoła unickiego osobiście nie uczestniczyło w zbrodniach wojennych, nie będzie podlegało prześladowaniom.

53

Działalność terrorystyczna OUN na zachodniej Ukrainie szczególnie się wzmogła przed rozpoczęciem II wojny światowej. Jej ofiarami padali nie tylko enkawudziści, lecz także pracownicy aparatu partyjnego i administracyjnego. W kwietniu 1941 r. nacjonaliści dokonali 38 aktów terrorystycznych i 3 podpaleń. W 7 napadach zabili 41 osób, ranili 19. (Tamże, s. 19).

54

Sierowa nagrodzono na podstawie rozkazu z dnia 26 kwietnia 1940 r. za „organizację i kierowanie operacjami w walce z nacjonalistami ukraińskimi i polskimi”.

55

W skład utworzonej 2 sierpnia 1940 r. Mołdawskiej SSR weszło 6 z 9 powiatów guberni Besarabii – belcki, benderski, kagulski, kiszyniowski, orgiejewski, sorokowski – oraz 6 z 14 powiatów Mołdawskiej Republiki Autonomicznej, należących przedtem do Ukrainy – grigoriopolski, dubosarski, kamieński, rybnicki, słobodziejski i tiraspolski. Pozostałe powiaty MRA, jak również powiaty Besarbii: akermański, izmailski i chocianski, pozyskała Ukraina.

Po upływie 3 miesięcy przebieg granicy zmieniono – zgodnie z porozumieniem między ZSRR i III Rzeszą około 100 tys. osób pochodzenia niemieckiego z południa Besarabii i około 14 tys. z północnej Bukowiny przesiedlono do Niemiec. Na zwolnione terytoria wysłano ludność ukraińską. Mołdawia otrzymała 61 miast i wsi z 55 tys. mieszkańców z przewagą Mołdawian i Hahauzów, Ukraina – 96 osiedli z liczbą ludności 203 tys., przeważnie Ukraińców, Rosjan i Bułgarów.

Republika Mołdawska z początku była tworem sztucznym, bez uzasadnienia historycznego czy etnograficznego.

56

Sierow się myli – N.S. Sazykin w 1940 r. generałem jeszcze nie był.

57

Praca NKWD w Mołdawii nie ograniczała się tylko do represji. Pełną parą prowadzono walkę ze służbami specjalnymi przeciwnika. Sierow meldował 6 lipca 1940 r. o przewerbowaniu pracownika rumuńskiego kontrwywiadu, A. Mielnikowa, z którego pomocą zamierzano spenetrować odpowiednie służby rumuńskie i wykryć ich agenturę. (Organy gosudarstwiennoj bieziopasnosti w Wielikoj Otieczestwiennoj wojnie, t. 1 „Nakanunie”, ks. 1, Kniga i biznes, Moskwa 1995, s. 211–213).

O aktywności wywiadu rumuńskiego świadczy także inny dokument z jego podpisem z dnia 10 lipca 1940 r., zawierający zalecenia dla służb NKWD w Besarabii i granicznych punktach kontroli:

„…Stwierdzono, że wywiad rumuński, spodziewając się ewakuacji swoich wojsk z terytorium Besarabii, pozostawił tam znaczną agenturę… Prócz tego codziennie przerzuca wielu swoich agentów, z których większość wyposażono w środki łączności radiowej…”.

W związku z powyższym Sierow nakazuje, by na wszystkich punktach kontrolnych przeprowadzano rewizje szczególnie starannie, poszukując aparatury radiowej, szyfrów, kodów itp. Na każdym z takich punktów należy zapewnić obecność kwalifikowanego oficera śledczego. (Tamże, s. 218–219).

Według stanu na 6 lipca 1940 r. na punktach kontrolnych ujawniono i aresztowano 53 agentów wywiadu rumuńskiego oraz 5 „kurierów”. (Tamże, s. 227).

58

Po przyłączeniu wschodnich połaci Polski znaczna liczba działaczy OUN zeszła do podziemia. Na początku 1941 r. nielegalne organizacje ukraińskie, nie wliczając w to polskich, liczyły ponad 1000 osób. (N.I. Władmircew, A.I. Kokurin, NKWD-MWD SSSR w borbie z banditizmom i woorużionnym nacjonalisticzeskim podpoljem na Zapadnoj Ukrainie, Zapadnoj Biełorussii i Pribałtikie [1939–1956], Objedinionnaja riedakcija MWD Rossii, Moskwa 2008, s. 33). NKWD aktywnie walczyło z podziemiem, stosując represje także wobec rodzin. W toku realizacji postanowienia KC WKP(b) oraz Rady Komisarzy Ludowych nr 1299–525ss „O wyeliminowaniu organizacji kontrrewolucyjnych w zachodnich obwodach USSR” w maju 1941 r. aresztowano i zesłano na osiedlenie do oddalonych terytoriów ZSRR na lat 20, z konfiskacją całego majątku, 11 093 osoby. (A.E. Gurianow, Massztaby dieportacji nasielenija w głub SSSR w maje–ijunie 1941 g., w: Istoriczeskije sborniki „Memoriała”, t. 1 Riepressii protiw Polakow i polskich grażdan, Moskwa 1997, s. 137–175).

Oprócz tego NKWD aktywnie działało przeciwko członkom OUN za granicą, przede wszystkim na okupowanym przez hitlerowców terytorium Polski. W notatce z dnia 3 grudnia 1940 r. Sierow podaje szczegóły operacji przerzutu na te tereny swego agenta „Ukraińca”, który wcześniej przeniknął do szeregów OUN i nawiązał bezpośrednie kontakty z jej kierownictwem. Po miesiącu „Ukrainiec” wrócił z zadaniem wywiadowczym od OUN. Podstawowym jednak jego celem było sprowokowanie rozłamu w krakowskiej organizacji OUN (Organy gosudarstwiennoj biezopasnosti w Wielikoj Otiecziestwiennoj wojnie, t. 1 „Nakanunie”, ks. 1, Kniga i biznes, Moskwa 1995, s. 283–287).

59

Pakt Ribbentrop-Mołotow składał się z dwóch części – protokołu właściwego o nieagresji oraz tajnego protokołu dodatkowego. Jego paragraf 2 stanowił: „W wypadku przekształcenia terytorialno-politycznego