Tajemnice walizki generała Sierowa. Iwan Sierow
Po miesiącu „Ukrainiec” wrócił z zadaniem wywiadowczym od OUN. Podstawowym jednak jego celem było sprowokowanie rozłamu w krakowskiej organizacji OUN (Organy gosudarstwiennoj biezopasnosti w Wielikoj Otiecziestwiennoj wojnie, t. 1 „Nakanunie”, ks. 1, Kniga i biznes, Moskwa 1995, s. 283–287).
59
Pakt Ribbentrop-Mołotow składał się z dwóch części – protokołu właściwego o nieagresji oraz tajnego protokołu dodatkowego. Jego paragraf 2 stanowił: „W wypadku przekształcenia terytorialno-politycznego obszarów należących do państwa polskiego strefy interesów Niemiec i ZSRR będą rozgraniczone w przybliżeniu przez linię Narew–Wisła–San.
Kwestia, czy w interesie obu stron będzie pożądane utrzymanie państwa polskiego, zostanie definitywnie rozwiązana dopiero w toku dalszego rozwoju wypadków politycznych.
W każdym razie oba rządy rozwiążą tę kwestię w drodze przyjacielskiego porozumienia”.
Zgodnie z tym punktem przeprowadzono demarkację granicy między przyłączonymi do Niemiec i ZSRR częściami Polski.
60
1941 god, Sbornik dokumientow, t. 2, Diemokratija, Moskwa 1998, s. 221–223.
61
Bogdana Kobułowa mianowano zastępcą komisarza bezpieczeństwa 25 lutego 1941 r.
62
Po włączeniu Litwy, Łotwy i Estonii do ZSRR armie tych państw rozkazem ludowego komisarza obrony S.K. Timoszenki przekształcono w korpusy strzeleckie Armii Czerwonej i podporządkowano dowódcy Bałtyckiego Okręgu Wojskowego (tekst rozkazu – patrz: Połpriedy soobszczajut… Mieżdunarodnyje otnoszenija, Moskwa 1990, s. 505–508). Jednakże sowieccy komisarze, którzy usiłowali odebrać od nadbałtyckich wojskowych przysięgę na wierność Związkowi Sowieckiemu, napotykali z ich strony nie tylko niechęć, lecz czasem i poważny sprzeciw (patrz: Pismo N. Pozdniakowa do ludowego komisarza spraw zagranicznych W. Mołotowa z 27 października 1940 r., w: Dokumienty wnieszniej politiki 1940 – 22 ijunia 1941, t. XXIII, ks. 2, Mieżdunarodnyje otnoszenija, Moskwa 1998, s. 59). Z tego powodu postanowiono rozbroić i deportować wszystkich oficerów litewskich, łotewskich i estońskich.
63
Byłego pakowacza w magazynie, Wiktora Abakumowa, przysłał do NKWD Komsomoł. Michaił Szrejder, jeden z pierwszych szefów OGPU, pisał potem, że w 1933 r. zastał w mieszkaniu konspiracyjnym młodego czekistę in flagranti z młodą czekistką. Panienka przyznała, że jej doniesienia agenturalne to całkowita „lipa” pisana pod dyktando Abakumowa. Szrejder usiłował go zwolnić, lecz Abakumowa tylko przeniesiono na niższe stanowisko do GUŁAG-u. Karierę zrobi po 1937 r., gdy wróci do centralnego aparatu NKWD, uczestnicząc bezpośrednio w fabrykowaniu głośnych procesów politycznych. Beria po przyjściu do NKWD zauważył młodego osiłka, który w dodatku zwąchał się z jego faworytem Bogdanem Kobułowem. W 1939 r. Abakumow zostaje szefem UNKWD obwodu rostowskiego, a w lutym 1941 r. wraca do Moskwy w charakterze zastępcy ludowego komisarza spraw wewnętrznych. Liczni świadkowie zeznawali, że stosował wobec aresztowanych bicie i tortury.
64
W innym wariancie notatek Sierow wskazuje, że chodziło o „rozmowę naszego pracownika (pułkownika Korotkowa) z zaufanym agentem w lokalu konspiracyjnym”.
65
O planach ataku Rzeszy hitlerowskiej na ZSSR Stalinowi meldowano niejednokrotnie. Adnotacja, o której wspomina Mierkułow, znalazła się na dokumencie z 16 czerwca 1941 r. (a nie 17 marca!) i pochodziła od sowieckiego źródła ze sztabu Luftwaffe, H. Schulze-Boysena. Stalin napisał: „Towarzyszowi Mierkułowowi. Może posłać to wasze »źródło« ze sztabu niemieckiego lotnictwa do jeb… maci. To nie »źródło«, to dezinformator J. St.”. W podobny sposób Stalin reagował na wszystkie dokumenty z analogicznymi doniesieniami. (Cyt. za: W. Karpow, Marszał Żukow: jego soratniki i protiwniki w dni wojny i mira, Moskwa 1994, t. 1, s. 211).
66
Tekst meldunku szefa GRU, Golikowa, z dnia 20 marca 1941 r. podaje się dosłownie. (Patrz: Służba biezopasnosti, w: „Żurnał MB Rossii” 1993 nr 3, s. 7).
67
W rzeczywistości R. Sorge („Ramzaj”) jako rezydent wywiadu sowieckiego w Japonii uprzedzał Moskwę o przygotowaniach Niemiec do wojny, nie podając konkretnych dat. W doniesieniu z 17 czerwca 1941 r. meldował przełożonym: „Kurier niemiecki powiedział swojemu attaché wojskowemu, że wojna przeciwko ZSRR się opóźnia, chyba do końca czerwca. Attaché nie wie – będzie wojna czy nie” (1941 god. Sbornik dokumientow, t. 2, Diemokratija, Moskwa 1998, s. 380).
68
Wywiad sowiecki rzeczywiście opanował szyfry japońskiej korespondencji dyplomatycznej bez udziału Richarda Sorgego. Kluczową rolę odegrali w tym sowieccy „kodołamacze” Boris Aronski i Siergiej Tołstoj, jak również rezydent Idzumi Kodzo. (Patrz: K. Diegtiariew, A. Kołpakidi, Wnieszniaja razwiedka SSSR, Eksmo, Moskwa 2009, s. 101–105).
69
5 maja 1941 r. na okolicznościowym przyjęciu Stalin po raz pierwszy publicznie oświadczył, że wojna z III Rzeszą jest nieunikniona.
70
Prawdziwe pobudki lotu drugiego człowieka w partii nazistowskiej, R. Hessa, dotychczas pozostają zagadką historyczną. Podaje się różne wersje – od tymczasowego zaćmienia umysłowego do sprowokowanej przez Churchilla próby zawarcia separatystycznego pokoju i sojuszu wojskowego z Wielką Brytanią.
71
Do Przemyśla Niemcy weszli już 22 czerwca 1941 r., następnego dnia jednak Armia Czerwona i wojska NKWD wyparły ich z miasta. Wehrmacht powtórnie zdobył miasto 27 czerwca. Brześć również atakowano 22 czerwca, lecz osamotniona twierdza brzeska broniła się na tyłach nacierających wojsk niemieckich do początku sierpnia. 30 czerwca 1941 r. Armia Czerwona opuściła Lwów.
72
Mowa o dyrektywie nr 2, do dowódców okręgów wojskowych oraz ludowego komisarza marynarki wojennej z godziny 7.15 rano 22 czerwca 1941 r. Przytaczamy jej pełny tekst:
„22 czerwca o godzinie 4 rano lotnictwo niemieckie bez żadnego powodu dokonało nalotów na nasze lotniska i miasta wzdłuż zachodniej granicy, dokonując bombardowań.
Jednocześnie w różnych miejscach wojska niemieckie otworzyły ogień artyleryjski i przekroczyły naszą granicę.
W związku z niesłychaną w swej bezczelności napaścią III Rzeszy na ZSRR ROZKAZUJĘ:
1. Wojska wszelkimi siłami i środkami mają uderzyć na oddziały wroga i zniszczyć je w rejonach, gdzie przekroczyły granicę sowiecką.
2. Lotnictwo rozpoznawcze i bojowe ma ustalić miejsca koncentracji lotnictwa przeciwnika oraz jego sił lądowych.
Potężnymi uderzeniami lotnictwa szturmowego i bombowego zniszczyć samoloty wroga na lotniskach oraz zbombardować ugrupowania jego sił naziemnych.
Nalotów lotniczych dokonywać na głębokość do 100–150 kilometrów.
Zbombardować Königsberg i Memel.
Na terytoria Finlandii i Rumunii nalotów nie dokonywać bez stosownych rozkazów.
TIMOSZENKO,