Dietetyka kliniczna. Отсутствует
makrela królewska i niektóre odmiany tuńczyka (opastun, tuńczyk biały lub błękitnopłetwy), miecznika, rekina, płytecznika, barakudy, ryby maślanej, marlina, gardłosza atlantyckiego i okonia morskiego. Ryby należy podawać w małych porcjach, początkowo nie częściej niż raz w tygodniu, obserwując reakcję organizmu dziecka. W późniejszym wieku zalecane jest spożywanie ryb przynajmniej 1–2 razy w tygodniu.
Woda
Zob. rozdział „Zapotrzebowanie na wodę”.
Soki owocowe
Soki owocowe nie mają przewagi nad całymi owocami, a mogą niekorzystnie wpływać na spożywanie innych, wartościowych pokarmów. Dlatego od wielu lat w wytycznych towarzystw naukowych podkreśla się znaczenie spożywania całych owoców przez niemowlęta (w postaci odpowiedniej dla wieku), a ograniczanie spożywania soków. Słodki smak soków może wpływać na kształtowanie preferencji smakowych niemowląt do spożywania słodkich pokarmów i ograniczać akceptację innych pokarmów a szczególnie warzyw. Według Amerykańskiej Akademii Pediatrycznej (American Academy of Pediatrics, AAP, 2017) soki nie mają wartości odżywczej u niemowląt poniżej 12. miesiąca życia.
Wartość odżywcza soków i owoców jest zbliżona, ale owoce dodatkowo zawierają również włókna pokarmowe. Do spożycia podobnej liczby kalorii jak w soku potrzebny jest dłuższy czas, co jest korzystne w żywieniu niemowląt i małych dzieci.
Soki należy podawać łyżeczką i unikać ich podawania przed snem oraz w nocy. Ilość soków wypijanych w ciągu dnia powinna być limitowana i nie przekraczać według zaleceń AAP 120–180 ml/24 h (w zależności od wieku). Soki i owoce liczone są w jednej racji pokarmowej, z preferencją większego udziału świeżych owoców. Niemowlęta powinny otrzymywać wyłącznie soki 100%, przecierowe, bez dodatku cukru, pasteryzowane.
Wskazane jest unikanie podawania soków między posiłkami, aby dziecko nie ograniczyło ilości spożywanych posiłków.
W przypadku zaburzenia odżywiania (niedożywienia bądź nadwagi/otyłości), zaburzeń czynnościowych przewodu pokarmowego czy próchnicy zębów ilość spożywanych soków powinna być dokładnie określona przez lekarza lub dietetyka.
2.1.5. Akcesoria do karmienia
Przez pierwszych 6 miesięcy życia niemowlę karmione jest piersią lub z butelki ze smoczkiem. Pierwsze pokarmy uzupełniające należy wprowadzać do diety dziecka, podając je łyżeczką. Nie ma wiarygodnych badań naukowych dotyczących jakości sztućców do karmienia niemowląt. Łyżeczka powinna być twarda (np. metalowa) i płaska, tak aby sprzyjać prawidłowej reakcji ruchowej dziecka. Jeśli dziecko karmione jest mlekiem z butelki ze smoczkiem, ok. 6. miesiąca życia należy rozpocząć naukę picia z otwartego kubka. Pozwala to zastąpić ssanie popijaniem płynu. Po ukończeniu 1. roku życia nie należy podawać dziecku pokarmów ani płynów przez butelkę ze smoczkiem.
2.1.6. Obserwacja głodu i sytości (responsive feeding)
Żywienie niemowląt wymaga właściwego podziału ról: rodzica/opiekuna i dziecka. Rodzic/opiekun decyduje, kiedy i co zje dziecko, natomiast dziecko decyduje, ile zje. Karmienie „na siłę” może być przyczyną zaburzeń karmienia. Zazwyczaj spożywanie posiłku przez dziecko nie powinno przekraczać 20 minut.
2.1.7. Alternatywny model wprowadzania pokarmów uzupełniających
Wprowadzanie pokarmów uzupełniających metodą BLW (Baby Led Weaning; w Polsce znaną też jako Bobas Lubi Wybór) opiera się na ominięciu etapu karmienia łyżeczką przez opiekunów i podawania pokarmów o konsystencji papki (zupek, musów, przecierów, purée). Zgodnie z metodą BLW niemowlęciu, które potrafi samodzielnie siedzieć (najczęściej ok. 6.–7. miesiąca życia), podaje się różne pokarmy stałe w takiej postaci, aby mogło je łatwo chwycić rączką (np. krążki pokrojonej marchewki, kawałki banana, różyczki brokułów, łyżka kleistej kaszy). Niemowlę samodzielnie poznaje nowe pokarmy. Początkowo pozwala mu się jeść palcami, a potem stopniowo przyzwyczaja do używania sztućców. W tym czasie dziecko jest nadal karmione piersią lub produktem zastępującym mleko kobiece. Według autorów metody BLW niemowlę w ciągu kilku miesięcy powinno się nauczyć samodzielnego spożywania posiłków.
Zagrożenia związane ze stosowaniem tej metody dotyczą m.in. podawania niemowlętom własnych posiłków (pokarmów z rodzinnego stołu), które nie są odpowiednie dla dzieci w tej grupie wiekowej, a także ryzyka niedoboru żelaza i możliwości pokrycia zapotrzebowania kalorycznego. Wydaje się, że jest ona bezpieczna, choć wbrew wcześniejszym nadziejom nie zmniejsza ryzyka wystąpienia otyłości. Jej stosowanie w niektórych sytuacjach (np. neofobii, niechęci do jedzenia) może być korzystne. Warto się upewnić, że rodzice są świadomi istoty modyfikacji metody BLW, które celem było zmniejszenie ryzyka niedoborów energetycznych, niedoboru żelaza i zakrztuszenia.
W tabeli 2.2 przedstawiono schemat żywienia dzieci w 1. roku życia.
Tabela 2.2. Schemat żywienia dzieci w 1. roku życia
* Orientacyjna liczba posiłków i wielkość porcji.
1 Celem, do którego należy dążyć, jest wyłączne karmienie piersią przez pierwszych 6 miesięcy życia.
2 Mleko podawane jest z piersi, butelki ze smoczkiem lub otwartego kubka; pozostałe pokarmy podaje się łyżeczką.
3 Małe ilości mleka krowiego można zastosować do przygotowania pokarmów uzupełniających, ale nie powinno być ono stosowane jako główny produkt mleczny przed 12. miesiącem życia.
Rodzic/opiekun decyduje, co dziecko zje, kiedy i jak jedzenie będzie podane. Dziecko decyduje, czy posiłek zje i ile zje.
Źródło: za zgodą Wydawcy Standardów Medycznych.
2.2. Żywienie dzieci w wieku przedszkolnym i młodzieży w wieku szkolnym
2.2.1. Wprowadzenie
Okres przedszkolny pod względem rozwoju psychosomatycznego jest kontynuacją okresu wczesnego dzieciństwa. Roczne tempo przyrostów masy ciała wynosi ok. 2,5 kg, a wysokości 8–10 cm. Przyrosty te są harmonijne, ale tempo ich stopniowo maleje w porównaniu z poprzednimi okresami dzieciństwa. Niemniej zauważa się indywidualizację rocznych przyrostów, często odwzorowujących rytm wzrastania jednego z rodziców dziecka. W okresie wczesnoszkolnym tempo rozwoju fizycznego ulega zwolnieniu, stabilizuje się, a masa ciała się powiększa. W okresie szkolnym w drugiej dekadzie życia następuje przyspieszenie tempa wzrastania u dziewcząt i chłopców towarzyszące dojrzewaniu płciowemu (tzw. skok pokwitaniowy).
Sposób żywienia ma istotny wpływ na stan odżywienia i rozwój dzieci i młodzieży. Prawidłowe żywienie dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym decyduje nie tylko o ich harmonijnym wzrastaniu i dojrzewaniu, sprawności fizycznej i zdolności do nauki, lecz także zapobiega również niedoborom pokarmowym oraz zmniejsza ryzyko rozwoju chorób dietozależnych w przyszłości. W przypadku zaburzeń w odżywianiu konieczne jest kompleksowe postępowanie obejmujące m.in. przywracanie prawidłowych wzorów żywienia. Niedobory pokarmowe u dzieci wiążą się z niedożywieniem, a to z kolei obniża szanse optymalnego rozwoju fizycznego oraz potencjału umysłowego dziecka. Analiza żywienia dzieci w krajach europejskich wykazuje wzrost odsetka dzieci z nadmiarem masy ciała, w tym z otyłością. Dlatego przy ocenie żywienia należy również posługiwać się oceną stanu odżywienia na podstawie siatek centylowych masy i wysokości ciała czy wskaźnika