Podstawy ekonomii integracji europejskiej. Anna Zielińska-Głębocka
ze względów, które zostały zdefiniowane w art. 2 TUE;
● zakazu dyskryminacji ze względu na obywatelstwo.
W życiu gospodarczym zakaz dyskryminacji odnosi się do:
● wymogu równości kobiet i mężczyzn w sprawach zatrudnienia, pracy i wynagrodzenia;
● integracji osób niepełnosprawnych i działań na rzecz włączania społecznego osób zagrożonych;
● niedyskryminacji dotyczącej pochodzenia towarów, tj. dóbr i usług na rynku europejskim;
● niedyskryminacji dotyczącej zakładania przedsiębiorstw – obowiązuje zasada traktowania narodowego, która zakłada, że przedsiębiorcy i inwestorzy zagraniczni nie mogą być traktowani inaczej niż krajowi;
● niedyskryminacji związanej z przemieszczaniem się osób między krajami członkowskimi, dotyczącej prawa osiedlania się, prawa do świadczeń społecznych, podejmowania pracy, opieki konsularnej.
5. Podstawę prawną funkcjonowania UE stanowi jej porządek prawny, tzw. acquis communautaire (tab. 2.3), obejmujący prawo pierwotne, czyli wszystkie traktaty (stanowiące, akcesyjne), oraz prawo wtórne stanowione przez instytucje unijne (rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, układy i umowy międzynarodowe, programy działania, strategie itd). W porządku prawnym UE obowiązuje nadrzędność prawa unijnego nad prawem krajowym. Nad poszanowaniem i przestrzeganiem prawa europejskiego czuwa Trybunał Sprawiedliwości UE, a kraje członkowskie są zobowiązane do ustanowienia środków niezbędnych do skutecznej ochrony prawnej europejskiego porządku prawnego.
Tab. 2.3. Podstawowe akty prawne Unii Europejskiej, tworzące unijny porządek prawny
Istotne znaczenie dla pozycji prawnej UE w relacjach zewnętrznych ma fakt przyznania jej osobowości prawnej, co oznacza, że UE ma cechy organizacji międzynarodowej, a jej instytucje reprezentują interesy całego ugrupowania oraz krajów członkowskich na różnych forach międzynarodowych (w ramach Światowej Organizacji Handlu, Międzynarodowego Funduszu Walutowego, grupy G-7, grupy G-20, Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju itd.).
6. Obowiązuje zasada jedności celu, która oznacza zobowiązanie państw członkowskich do realizacji uzgodnionych zadań, odnośnie do których kraje zgodziły się działać wspólnie z instytucjami unijnymi, na przestrzeganie przyjętych wartości oraz traktowanie wspólnych zadań i wartości jako dobro wspólne, wymagające lojalności wobec unijnych celów i porządku prawnego
7. Unia funkcjonuje w jednolitych ramach instytucjonalnych, obejmujących instytucje decyzyjne: Parlament Europejski, Radę Europejską, Radę UE, Komisję Europejską, Trybunał Sprawiedliwości UE, Europejski Bank Centralny, Trybunał Obrachunkowy (tab. 2.4). Obok instytucji decyzyjnych działają też instytucje doradcze, mające na celu koordynację współpracy różnych organów krajowych, w tym Komitet Regionów oraz Komitet Ekonomiczno-Społeczny.
Tab. 2.4. Instytucje Unii Europejskiej
2.2. Poszerzanie integracji
Podstawę poszerzania terytorialnego UE stanowi jej otwartość na wszystkie kraje europejskie, przyjmujące i respektujące jej wartości i jej porządek prawny. Precyzuje to art. 49 TUE:
Każde państwo europejskie, które szanuje wartości, o których mowa w artykule 2 i zobowiązuje się je wspierać, może złożyć wniosek o członkostwo w Unii. (…) Brane są pod uwagę kryteria kwalifikacji uzgodnione przez Radę Europejską.
Ogólne kryteria przystąpienia do UE zostały określone na posiedzeniu Rady Europejskiej w Kopenhadze w czerwcu 1993 roku. Było to związane z przygotowaniem do dużego rozszerzenia UE o kraje Europy Środkowo-Wschodniej. Kryteria kopenhaskie dotyczą:
● osiągnięcia stabilności instytucji gwarantujących demokrację, praworządność, poszanowanie praw człowieka oraz mniejszości narodowych / etnicznych;
● funkcjonującej gospodarki rynkowej oraz zdolności do radzenia sobie z presją konkurencji i siłami rynkowymi na jednolitym ryku europejskim;
● zdolności przyjęcia obowiązków członkostwa, włączając w to cele unii politycznej oraz unii gospodarczej i walutowej.
W historii integracji europejskiej miało miejsce kilka rozszerzeń członkostwa. Do krajów założycielskich (Szóstka) – Francji, Niemiec, Włoch, Belgii, Holandii i Luksemburga, dołączały kolejne. Pierwsze duże rozszerzenie nastąpiło w latach siedemdziesiątych XX wieku, gdy do ówczesnych wspólnot przystąpiły: Dania, Wielka Brytania i Irlandia (traktaty akcesyjne zostały podpisane 22 stycznia 1972, weszły w życie 1 stycznia 1973). Drugie rozszerzenie powiększyło wspólnoty o Grecję (1 stycznia 1981), trzecie – o Hiszpanię i Portugalię (1 stycznia 1986), czwarte – o Austrię, Finlandię i Szwecję (1 stycznia 1995). W ten sposób została stworzona tzw. unijna Piętnastka (UE-15), uważana za grupę najwyżej rozwiniętych krajów europejskich.
Upadek systemu komunistycznego i uruchomienie procesów transformacji ustrojowej w krajach byłego bloku sowieckiego doprowadziły do akcesji do UE 8 krajów Europy Środkowo-Wschodniej (Litwy, Łotwy, Estonii, Polski, Węgier, Czech, Słowacji i Słowenii), a także Cypru i Malty – na podstawie traktatów akcesyjnych podpisanych w Atenach 16 kwietnia 2003, włączających 10 krajów do UE z dniem 1 maja 2004. W wyniku kolejnego rozszerzenia (1 stycznia 2007) do UE przystąpiły Bułgaria i Rumunia, a następnie Chorwacja (1 lipca 2013). Od rozszerzenia w lipcu 2013 UE funkcjonowała w składzie 28 państw.
Brexit
Sytuację zmieniło referendum w sprawie pozostania w UE przeprowadzone 23 czerwca 2016 w Wielkiej Brytanii, w którym obywatele zagłosowali za opuszczeniem ugrupowania – tzw. Brexitem. Procedura wyjścia została uruchomiona przez rząd londyński po otrzymaniu zgody parlamentu 29 marca 2017. Procedura ta opiera się na artykule 50 TUE:
ust. 1: Każde państwo członkowskie może, zgodnie ze swoimi wymogami konstytucyjnymi, podjąć decyzję o wystąpieniu z Unii.
ust. 2: Państwo członkowskie, które podjęło decyzję o wystąpieniu, notyfikuje swój zamiar Radzie Europejskiej (…)
ust. 3: Traktaty przestają mieć zastosowanie do tego państwa od dnia wejścia w życie umowy o wystąpieniu lub, w przypadku jej braku, dwa lata po notyfikacji, o której mowa w ustępie 2, chyba że Rada Europejska w porozumieniu z danym państwem członkowskim podejmie decyzję o przedłużeniu tego okresu.
Zgodne z art. 50 TUE, Wielka Brytania zamierza zakończyć procedurę Brexitu po okresie dwuletnim od momentu notyfikacji, czyli w marcu 2019 roku. Do głównych problemów dyskutowanych w tej procedurze należą m.in.: sprawy płatności Wielkiej Brytanii do budżetu unijnego w ramach trwającej perspektywy finansowej 2014–2020; sprawy obywateli UE mieszkających i pracujących w Wielkiej Brytanii, i analogicznie obywateli brytyjskich żyjących w krajach UE; sprawa granicy między Wielką Brytanią i Irlandią3; sprawa delokalizacji agencji unijnych z terenu Wielkiej Brytanii; ważność w odniesieniu do Wielkiej Brytanii umów handlowych zawartych przez UE z krajami trzecimi.
Problemy do dyskusji
1. Wybierz z historii integracji europejskiej ważne wydarzenie, uzasadniając swój wybór.
2. Czy i jak obecnie funkcjonuje zasada kooperatywnej federacji w UE. Podaj przykłady.
3. Co oznacza w praktyce unijnej zasada pomocniczości (subsydiarności). Wymień przykłady z życia społeczno-gospodarczego, ukazujące funkcjonowanie tej zasady.
4.
Po trwającym wiele lat krwawym konflikcie w Irlandii Północnej, między Irlandzką Armią Republikańską (IRA) a brytyjskim wojskiem i protestanckimi bojówkami, w Wielki Piątek 1998 roku doszło do porozumienia (nazywanego Wielkopiątkowym) nie tylko kończącego konflikt, ale i likwidującego granicę między Irlandią Północną a Republiką Irlandii. Północ formalnie pozostała w Wielkiej Brytanii, ale jej obywatele uzyskali prawo przyjmowania obywatelstwa Republiki, uczestniczenia w jej życiu politycznym, gospodarczym i kulturalnym. Brak granicy umożliwił firmom i pracownikom prowadzenie działalności po obu stronach, a obywatelom Północy uczestniczenie w wyborach parlamentarnych na Południu. Brexit będzie wymagał uregulowania sytuacji Irlandii Północnej, gdyż po wyjściu Wielkiej Brytanii z UE, granica Republika Irlandii stanie się granicą zewnętrzną UE. Obywatele Północy prawdopodobnie będą musieli w referendum opowiedzieć się, czy chcą zostać w Wielkiej Brytanii, czy też połączyć się z Republiką, co może wywołać kolejne spory.