Podstawy ekonomii integracji europejskiej. Anna Zielińska-Głębocka
prawny UE i jak jest zabezpieczany?
7. Co mogłoby skłonić Wielką Brytanię do zmiany decyzji o Brexicie? Zastanów się, w jaki sposób Brexit może wpłynąć na twoje życie codzienne.
3. Modele integracji regionalnej – ekonomiczne oraz politologiczne
W literaturze ekonomicznej i politologicznej omawiane są różne modele integracji krajów w sferze gospodarczej oraz w sferze decyzyjnej.
Modele ekonomiczne
Teorie ekonomiczne interpretują integrację regionalną jako proces eliminacji granic ekonomicznych między krajami oraz tworzenia płaszczyzny do współpracy gospodarczej i scalania gospodarek narodowych. W ramach tych teorii wyróżnia się takie formy, jak: integracja rynków, integracja polityki oraz integracja monetarna, w tym optymalny obszar walutowy.
Integracja rynków oznacza tworzenie wspólnych, zintegrowanych rynków dóbr, usług, czynników produkcji (pracy, kapitału rzeczowego, pieniężnego, ludzkiego) oraz technologii. Zakłada znoszenie barier handlowych, a także barier związanych z dostępem do rynku i z obecnością na rynku dla zagranicznych przedsiębiorstw, aktywów finansowych, pracowników, technologii. Tej formie integracji odpowiada tworzenie strefy wolnego handlu lub wspólnego rynku z modelu etapów integracji Balassy, a w praktyce UE – proces budowy rynku wewnętrznego jako obszaru bez granic wewnętrznych, zapewniającego swobodę przepływu dóbr, osób, usług i kapitału, czyli tzw. czterech wolności.
Z integracją polityki mamy do czynienia, gdy dochodzi do tworzenia przestrzeni dla wspólnych działań i wspólnych decyzji podejmowanych przez instytucje / władze publiczne (centralne, regionalne, ponadnarodowe). Stopień integracji może być różny – od prostej wymiany informacji na temat celów i narzędzi wykorzystywanych przez różne ogniwa władzy, przez koordynację, czyli wymóg uzgadniania działań między decydentami, aż do unifikacji, gdy decyzje są podejmowane przez wspólnie stworzone organy. W UE integracja polityki dokonuje się przez realizację zasady pomocniczości, a w sferze, gdzie UE nie ma wyłącznych kompetencji, w wielu zakresach stosowana jest zasada koordynacji.
Integracja monetarna jest związana z koncepcją optymalnego obszaru walutowego (OOW) stworzoną przez Roberta Mundella i oznaczającą grupę krajów, które wprowadziły wspólną walutę lub usztywniły w sposób nieodwracalny swoje kursy walutowe, utrzymując płynne kursy wobec walut zewnętrznych. Kraje te dążą także do ściślejszej współpracy w zakresie polityki pieniężnej i walutowej. W ramach OOW można przewidywać stworzenie własnego banku centralnego. Odpowiednikiem OOW jest w UE strefa euro i Eurosystem krajów ze wspólną walutą oraz wspólnymi instytucjami (Europejski Bank Centralny, Eurogrupa).
Modele politologiczne
W teoriach politologicznych pojawia się kilka koncepcji odnoszących się do integracji regionalnej, głównie europejskiej. Należą do niej: formuła federalizmu i współpracy międzyrządowej oraz modele integracji zróżnicowanej.
Federalizacja oznacza stopniowe przekazywanie uprawnień decyzyjnych na szczebel ponadnarodowy. W UE odpowiada temu status Komisji Europejskiej, która działa w interesie całej wspólnoty, a nie w interesie poszczególnych krajów członkowskich. Podobny status mają Trybunał Sprawiedliwości UE i Trybunał Obrachunkowy, częściowo także Parlament Europejski, stanowiący reprezentację ugrupowań politycznych, a nie państwowych. Organami doradczymi typu federalnego są np. Europejska Federacja Związków Zawodowych i Europejska Federacja Pracodawców.
Współpraca międzyrządowa wiąże się z procesem decyzyjnym opartym na zasadzie kojarzenia interesów krajowych w ramach różnych instytucji i różnych systemów prawnych. W UE proces współpracy międzyrządowej dokonuje się przede wszystkim w ramach Rady UE (dawniej Rada Ministrów, obecnie nazywana Radą) – głównego organu decyzyjnego pełniącego wspólnie z Parlamentem Europejskim funkcję prawodawczą i budżetową, składającego się z przedstawicieli szczebla ministerialnego rządów krajów członkowskich. Podobnie współpraca tego typu ma miejsce w ramach Rady Europejskiej, ciała strategicznego, niepełniącego jednak funkcji prawodawczej; w jego skład wchodzą szefowie rządów i państw krajów członkowskich oraz przewodniczący Rady i przewodniczący Komisji Europejskiej. Spotkania Rady Europejskiej są określane jako szczyty unijne. Na sposób kojarzenia interesów narodowych ma wpływ także system podejmowania decyzji. W systemie opartym na jednomyślności istnieje możliwość stosowania weta przez jeden kraj lub grupę krajów, natomiast w systemie głosowania większościowego tego prawa nie ma, gdyż decyduje sposób definiowania większości. W UE większość kwalifikowaną stanowi co najmniej 55% członków Rady UE, jednak nie mniej niż piętnastu z nich, reprezentujących państwa członkowskie, których łączna liczba ludności stanowi co najmniej 65% ludności UE.
Modele integracji zróżnicowanej dotyczą tych form integracji, które różnicują czas, przestrzeń i zakres współpracy krajów członkowskich ugrupowania. W teorii integracji wyróżnia się takie formy, jak:
● Integracja wielu szybkości, zwłaszcza dwóch – oznacza, że kraje akceptując wspólne cele i działania, realizują je jednak w różnym tempie. Wyraża się to w szybszej i głębszej integracji pewnej grupy krajów, które mogą stać się ośrodkami centralnymi integracji i opóźniania realizacji zadań przez pozostałe kraje, które pozostają poza kręgiem centralnym. Dwie szybkości integracji grożą powstaniem modelu centra – peryferie. Sytuacja tego typu ma miejsce w UE w odniesieniu do członkostwa w strefie euro oraz członkostwa w systemie Schengen.
● Model zmiennej geometrii – występuje w wersji koncentrycznych kręgów lub wzmocnionej współpracy. Zakłada zróżnicowanie zakresu integracji, pozwalające niektórym krajom na rozwijanie w wybranych dziedzinach szerszej współpracy, niż przewiduje to normalny proces integracyjny określony w porządku prawnym ugrupowania. W UE model ten występuje w formie wzmocnionej współpracy, którą zainteresowane kraje mogą podjąć w obszarach poza wyłącznymi kompetencjami UE. Formuła ta jest otwarta dla kolejnych krajów, które w dowolnym czasie mogą dołączyć do tej inicjatywy. Wśród obszarów wymienianych jako sfera zainteresowania wzmocnioną współpracą wymienia się np. współpracę naukowo-technologiczną krajów najwyżej rozwiniętych, współpracę krajów zainteresowanych budową unii energetycznej, czy też bliższą współpracę w sferze obronności, w ramach której grupa krajów podjęła już inicjatywę utworzenia Europejskiego Funduszu Obronnego, integrującego m.in. produkcję uzbrojenia.
● Model indywidualnych opcji (opt-out) – występuje możliwość dokonania przez kraj wyboru niektórych zadań integracyjnych i rezygnacji z pozostałych. Przykład stanowią specjalne uprawnienia przyznane w traktacie z Maastricht Wielkiej Brytanii i Danii, zwalniające je z obowiązku przyjęcia wspólnej waluty. Podobne opcje nieuczestniczenia uzyskały Wielka Brytania i Irlandia w systemie Schengen, dotyczącym znoszenia granic wewnętrznych UE.
Problemy do dyskusji
1. Wyjaśnij definicje integracji rynków i integracji polityk, korzystając z wiedzy w zakresie mikroekonomii.
2. Co oznacza pojęcie integracji zróżnicowanej? Jak w tym pojęciu mieści się koncepcja Unii dwóch prędkości? Sporządź katalog zalet i zagrożeń związanych z dwiema prędkościami integracji.
3. Przepisy unijne dopuszczają koncepcję tzw. wzmocnionej współpracy. Zapoznaj się z tymi przepisami oraz z praktyką ich realizacji w ostatnich latach.
PODSTAWY GOSPODARCZE UNII EUROPEJSKIEJ
4. Populacja, wielkość gospodarek i finanse Unii Europejskiej
4.1. Populacja i poziom